ماه رمضان امسال، سریال «احضار» از شبکه یک سیما پخش شد و این شب‌ها بخش‌های پایانی این سریال با کمی تاخیر پخش می‌شود. از پیش از ماه مبارک رمضان و با پخش تیزر این سریال می‌شد حدس زد که قرار است با قصه و فضایی متفاوت مواجه شویم. کارگردان این سریال، علیرضا افخمی است که پیش از این سریال‌هایی همچون «او یک فرشته بود» و «پنج کیلومتر تا بهشت» را برای تلویزیون ساخته است. این سریال به لحاظ نوع ورود و پرداخت به مباحث دینی شباهت‌هایی به سریال «او یک فرشته بود» دارد، با این تفاوت که این بار بنا دارد که از دریچه پرداختن به مسائلی همچون عرفان کاذب و جلسات احضار روح به ابعاد جدیدی از تصرف نیروهای شیطانی در زندگی انسان بپردازد. واضح است که برای بررسی موضوع تخصصی‌ای که در این سریال مطرح می‌شود باید کارشناسان حوزه دین ورود کنند و از نظرات آنها بهره برد. با حجت‌الاسلام جواد زینلی، کارشناس دینی گفت‌وگو کردیم تا نظرات او را در موضوع ورود رسانه به مساله احضار روح جویا شویم. متن گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
درونمایه اصلی سریال احضار مبتنی‌بر این گزاره است که امکان احضار روح وجود دارد. مساله احضار روح در آیات و روایات چگونه مطرح شده است؟
شرع مقدس اسلام به جهت مصالحی، رسیدن به واقع را از هر طریقی جائز نمی‌داند. به عنوان نمونه، حکم درمیان مردم باید از طریق اَیمان (قَسَم) و بینات باشد. با اینکه یقین دارید و با چشمان خود مشاهده کرده‌اید که دزد به خانه‌تان داخل شده و اموال‌تان را برده است، اگر شما نزد حاکم بروید و به دزدی او شهادت بدهید، شهادت شما قبول نیست زیرا شهادت درباره خودتان است و باید دو شاهد راستگو و صحیح‌العمل بیاورید و الا نافذ نیست و برای روز قیامت خواهد ماند تا خداوند مکافات کند.
ازجمله علومی را که ممکن است انسان به واسطه آنها نتواند به واقعیتی برسد اما شارع آنها را طریق قرار نداده است و آن علوم را حرام دانسته کهانت(عینی اخبار غیبی با ادعای ارتباط با اجنه و شیاطین) سحر، هیپنوتیزم است؛ اینها همه علوم حرام هستند درحالی که بعضی از آنها مسلم به واقع اصابت می‌کنند اما شارع اینها را طریق قرار نداده است. (برگرفته از کتاب ولایت فقیه علامه محمدحسین طهرانی)
احضار ارواح اگرچه صحت این عمل و امکان ارتباط و تکلم با ارواح فی‌الجمله جای تردید نیست لکن منافات با عدم تجویز شرعی به جهاتی که در نزد شارع مقدس مشخص بوده است، ندارد و اتصال با ارواح و اجنه برای انسان تاریکی و ظلمت می‌آورد و این خود نشانه نادرستی این طریق است.( برگرفته از معاد شناسی، محمدحسین طهرانی)
امام صادق(ع) به نقل از پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «کسی که به سراغ جادوگر یا پیشگو یا افراد دروغگویی که از آینده خبر می‌دهند برود و گفتار آنها را تصدیق کند، نسبت به قران مجید کفر ورزیده است.»(وسایل الشیعه جلد 12 ابواب مایکتسب به باب 26 جلد 3)
امام خمینی(ره) در کتاب تحریر الوسیله درباره حکم احضار ارواح فرموده‌اند: «عمل السحر و تعلیمه و تعلمه و التکسب به حرام... و یلحق بذلک استخدام الملائکه و احضار الجن و تسخیرهم و احضار الارواح و تسخیرها و امثال ذلک.» بنابراین در نظر ایشان احضار ارواح به هر وسیله و به هر شکل که باشد ملحق به سحر و همانند آن حرام است.
امکان تصرف نیروهای شیطانی بر زندگی انسان، یکی از موارد ادعایی است که در مدل سریال‌هایی همچون «احضار» نشان داده می‌شود. در مورد چنین ادعایی و امکان تحقق آن با توجه به متون دینی توضیح دهید؟
حدود تاثیر شیطان در انسان، از حد وسوسه و دعوت به گناه و بدی فراتر نمی‌رود، این گونه نیست که وسوسه‌های شیطان، انسان را مجبور و وادار به انجام کاری کند بلکه در حد وسوسه و دعوت به آراستن در اوهام و تخیل انسان‌ها تاثیر می‌کند، آن هم نه در همه انسان‌ها بلکه انسان‌هایی که دعوت او را بپذیرند. نکته مهمی که باید تاکید کنیم این است که هرچند شیطان نمی‌تواند به صورت مستقیم تاثیر بگذارد اما می‌تواند با استفاده از خصلت‌هایی چون حرص و طمع و دیگر خصلت‌های پست حیوانی، انسان‌ها را به سمت گناه تحریک کند. در آیه 22 ابراهیم تصریح شده که شیطان سلطه بر کسی را بالاصاله ندارد، او فقط انسان را وسوسه می‌کند. « وَمَا کَانَ لِیَ عَلَیْکُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُکُمْ»(برگرفته از تفسیر آیت‌الله جوادی‌آملی)
برخی معتقدند که طرح برخی از مباحث دینی به‌خصوص در حوزه اعتقادات دینی در فضای رسانه نیازمند ملاحظات خاصی است. چقدر با این نظر موافقید؟ و به نظر شما تولید آثار تصویری با چنین موضوعاتی، چگونه و در چه اندازه‌ای باید طراحی و ارائه شود؟
اعتقادات که معادل این واژه باورها است نباید به صورت مقطعی و صرفا به دنبال مطرح شدن موضوعی در جامعه به آن پرداخت بلکه باورها به واسطه تکرار آن به صورت اعتقاد و باور در می‌آید. به همین جهت با به کار گرفتن هنر در تکرار این اعتقادات می‌توان از رسانه در جهت تبلیغ در حوزه دین بهره برد تا کلیدواژه‌ای باشند برای کسانی که حقیقت‌یابند تا ترغیب و تشویق شوند برای یافتن حق از اهل حق.