ابوالقاسم رحمانی، روزنامه‌نگار: نه، مثل اینکه این کرونای لعنتی قصد دست‌برداشتن از سر ما را ندارد. هر روز رنگ عوض می‌کند، با یک جهش جدید، با قدرت و توان مضاعف سراغ ما انسان‌هایی می‌آید که یک سال و اندی است دست‌مان را بالا گرفته و دربرابرش زانو زده‌ایم. یک روز خبر انتشار کرونای انگلیسی جهان را پر می‌کند، فردا کرونای آفریقایی، بعد کرونای برزیلی و آمریکایی و حالا هم کرونای هندی! چه بلایی بر سرمان آمده و می‌آید، هنوز نمی‌توان آن‌طور که شایسته است از ابعادش سخن گفت، اما چه کار می‌توانیم و باید بکنیم، تا حدی از ابتدا روشن‌تر است. یعنی سوای رعایت پروتکل‌های بهداشتی، همان ماسک زدن و در اجتماعات شرکت نکردن و رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی و شست‌وشوی دست‌ها و... واکسن‌هایی هم تولید شده و باید خیلی زود، اگر غربی‌ها دست از احتکار و خودمحوری بردارند، واکسیناسیون عمومی در تمام کشورهای دنیا آغاز شود، بلکه از این وضعیت اسفبار کمی فاصله بگیریم. یک امکان دیگر هم وجود دارد و آن هم مدل مدیریت کرونا در کشورهاست، سیاستمداران و سیاستگذاران با اتخاذ تصمیمات مقابله‌ای به جنگ با این ویروس رفته و در بعضی کشورها مثل چین، کره و... موفق عمل می‌کنند و در برخی دیگر از کشورها مثل ایران، هند و... این‌طور مغلوب گسترش ویروس و ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از آن می‌شوند.

القصه، بحث داغ این روزهای اخبار کرونایی، جهش‌های جدید و خطرناک آن است، هندی، آفریقایی، برزیلی و... . حول این ماجرا، میزان اثرگذاری این جهش‌ها در شیوع ویروس در کشور و افزایش موارد ابتلا و مرگ‌ومیر، اثرگذاری آن بر روند تولید و انجام واکسیناسیون و مواردی از این‌دست به‌علاوه چشم‌انداز آینده برای مقابله با گسترش این نمونه‌های جهش‌یافته چند خطی نوشتیم تا شاید هم اطلاع عمومی و هم تلنگری برای مسئولان و سیاستگذاران باشد. پرواضح است که ایران و سیستم بهداشت و درمان کشور بیش از این تاب مواجهه با کرونا و انواع و اقسامش را ندارند. فشار بعدی اگر قرار باشد بدتر از موج کرونای انگلیسی و وضعیت موجود باشد، عاقبت ایران بدتر از هند و امثالهم خواهد بود. این حرف من روزنامه‌نگار هم نیست، از وزیر و معاون تا فلان کارشناس حوزه بهداشت و درمان، همه همین را گفته‌اند.

بیش از 400 کشته با کرونای انگلیسی کم بود، کرونای هندی و آفریقایی هم وارد کشور شد!

«بنابر اعلام مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت از روز 6 تا ۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۲۰ هزار و ۹۶۳ بیمار جدید مبتلا به کووید-19 در کشور شناسایی شد که سه هزار و ۳۸۶ نفر از آنها بستری شدند. مجموع بیماران کووید-19 در کشور به دو میلیون و ۴۳۸ هزار و ۱۹۳ نفر رسید. متاسفانه در طول این ۲۴ ساعت گذشته، ۴۶۲ بیمار کووید-19 جان خود را از دست دادند و مجموع جان‌باختگان این بیماری به ۷۰ هزار و ۵۳۲ نفر رسید. خوشبختانه تاکنون یک میلیون و ۹۰۷ هزار و ۱۹۰ نفر از بیماران، بهبود یافته و یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. پنج هزار و ۲۸۷ نفر از بیماران مبتلا به کووید-19در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستا‌ن‌‌ها تحت مراقبت قرار دارند. تاکنون ۱۵ میلیون و ۴۳۵ هزار و ۱۴۷ آزمایش تشخیص کووید-19در کشور انجام شده است. درحال‌حاضر ۱۹۸ شهر کشور در وضعیت قرمز، ۱۵۷ شهر در وضعیت نارنجی، ۷۴ شهر در وضعیت زرد و ۹ شهر در وضعیت آبی قرار دارند. همچنین تاکنون ۷۰۵ هزار و ۱۴۷ نفر دوز اول واکسن کرونا و ۱۸۴ هزار و ۴۰۷ نفر نیز دوز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به ۸۸۹ هزار و ۵۵۴ دوز رسید.»

این شمای مختصر و کوتاهی از وضعیت ایران در مواجهه با ویروس کروناست. تعداد موارد ابتلا و مرگ‌ومیر صعودی، رکوردها درحال جابه‌جا شدن اما اقدامات آن‌طور که انتظار می‌رفت و می‌رود، جدی نیست و سیاست‌هایی که بتواند زودتر آتش این پیک پرتلفات را کند کند، مشاهده نمی‌کنیم. حالا در این شرایط وانفسا، روز گذشته خبر ورود کرونای آفریقایی (از خطرناک‌ترین انواع جهش‌یافته ویروس کرونا) هم از زبان وزیر بهداشت اعلام شد.

دیروز سعید نمکی در ارتباط با شناسایی موارد مبتلا به کرونای آفریقایی در کشور گفت: «خبر ناخوشی که باید به مردم بگویم این است که ما لحظه‌به‌لحظه ورود ویروس‌های موتاسیون‌‌یافته دیگر را به کشور رصد می‌کردیم. قبلا اعلام کرده بودم که ویروس‌ها پاسپورت نمی‌خواهند. همان‌طور که ویروس ووهان توانست خود را به قطب برساند، صدای پای ویروس‌های آفریقای جنوبی و برزیلی را هم در پشت در مرزهایمان می‌شنیدیم و همچنین ویروس هندی را که از مرزهای شرقی و جنوب‌شرقی همواره ورودش ما را تهدید می‌کند. با توجه به اینکه علم به حضور و شیوع ویروس آفریقای جنوبی و برزیلی در کشورهای همسایه داشتم، مکاتباتی برای منع ورود و خروج موارد از برخی کشورهای همسایه کرده بودم که به هر دلیل، مسائل دنبال نشد و متاسفانه دیشب گزارش گرفتیم که در یکی از استان‌های جنوبی برای اولین‌بار سه مورد ویروس آفریقای جنوبی را در یک مجموعه پیدا کرده‌‏ایم. داریم دنبال و رصد می‌کنیم با شیوه‌های مجدد آزمایش که بتوانیم با چک مجدد برایمان قطعی شود و به مردم اطلاع می‌دهیم. در زمینه ویروس هندی هم صدای پایش را نزدیک‌تر کنار خودمان می‌شنویم. تمام تبعه هندی و پاکستانی را که وارد شدند، بررسی می‌کنیم.دیروز در یکی از شهرستان‌هایمان مواردی را از هندی‌هایی که مبتلا به کرونا بودند، داریم ارزیابی می‌کنیم و امیدواریم از نوع موتاسیون‌یافته هندی نباشند.»

در ارتباط با مبتلایان به ویروس هندی کرونا علاوه‌بر اشاره نمکی، محمدتقی ایرانی، معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار بوشهر روز گذشته گفت: «از ۱۹ تبعه هندوستانی که روز یکشنبه وارد این استان شدند و در قالب ۲ گروه هشت و ۱۱ نفره در ۲ مهمان‌پذیر اسکان یافتند، تست کرونای هشت نفر از آنان مثبت اعلام شده‌ است. ابتلای این افراد به ویروس جدید جهش‌‏یافته هندی از سوی دانشگاه علوم پزشکی درحال بررسی است. این اتباع هندوستانی از طریق شناور وارد بندرعباس شده و از آنجا به شیراز و بوشهر سفر کرده‌اند. با توجه به اینکه این اتباع با گذرنامه در ۲ مهمان‌پذیر اسکان یافته‌اند، نشان می‌دهد به‌صورت قانونی وارد کشور شده‌اند.»

عبدالمحمد خواجه‌ئیان، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر هم در ارتباط با این ماجرا گفت: «تعداد ۲۰ نفر از اتباع کشور هندوستان وارد استان بوشهر شده بودند که به‌دلیل حساسیت موجود روی سوش هندی ویروس کرونا، پس از بررسی از این افراد تست کرونا به عمل آمد که پاسخ آزمایش ۵ نفر از این افراد مثبت و ۳ نفر نیز مشکوک گزارش شده است. پس از نمونه‌گیری، پاسخ آزمایش برای تعیین سوش به تهران ارسال شده است. افراد مذکور فعلا و تا زمان مشخص شدن نتیجه نهایی آزمایش در قرنطینه به سر می‌برند. فعلا هیچ دلیلی مبنی‌بر اینکه کرونای بیماران هندی، سوش جدید باشد، وجود ندارد، تنها به این دلیل که این افراد تبعه هند بوده‌اند و به علت حساسیت موجود از آنان نمونه‌گیری شده و تا مشخص شدن نتیجه آزمایش در قرنطینه خواهند بود.»

سرایت‌پذیری زیاد، برابر با بیمار بیشتر و درنهایت مرگ‌ومیر بالاتر

این‌که چرا این ویروس‌ها وارد کشور می‌شوند، راستش را بخواهید به بسته نشدن و عدم نظارت بر ورودی و خروجی مسافران به کشور اعم از قانونی و غیرقانونی ارتباط دارد. به‌هرحال در شرایطی که اخبار فروش تست کرونا با جواب منفی به گوش می‌رسد و مسئولان هم آن را تایید می‌کنند، ورود انواع و اقسام جهش‌ها و ویروس‌های خطرناک‌تر به کشور اجتناب‌ناپذیر است. با این همه، گفت‌وگویی با پروفسور علیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری انجام دادیم تا از تغییرات اخیر ویروس کرونا و انواع هندی و آفریقایی آن در قیاس با ویروس جهش‌یافته انگلیسی به ما بگوید و بعد هم تحلیلی از وضعیت موجود و آینده داشته باشیم.

ناجی ناظر به همین موضوعات و در پاسخ به سوالاتی پیرامون همین مسائل به «فرهیختگان» گفت: «اصلی‌ترین مساله‌ای که می‌توان حول واریانت‌ها و جهش‌های اخیر ویروس کرونا به آن اشاره کرد، در دو مطلب خلاصه می‌شود. یکی درباره انتقال بیشتر و سریع‌تر این ویروس‌هاست که صورت می‌گیرد و انتقال‌پذیری آن بیشتر است. مساله دیگر درباره نحوه عملکرد واکسن علیه آنهاست. معمولا در ارتباط با جهش بریتانیایی کرونا خیلی مشکلی از باب واکسنی که الان در دسترس داریم، نمی‌بینیم. بیشترین میزان نگرانی ما مربوط به واریانت‌های آفریقای جنوبی است، چون این‌طور نشان داده شده که اکثر واکسن‌هایی که ما داریم نسبت به واریانت آفریقای جنوبی به‌شدت کارایی‌شان کاهش می‌یابد و همین موضوع باعث شده شرکت‌های داروسازی به‌سمت ساختن واکسن‌هایی بروند که مربوط به واریانت‌ها باشد. این‌که چقدر هریک از واکسن‌ها نسبت به واریانت‌های آفریقای جنوبی و یا برزیلی و واریانت هندی که همه‌شان یک موتاسیون‌های مشترکی دارند و همه آنها هم در خصوصیات انتقال سریع‌تر و همین‌طور کاهش کارایی واکسن و یا ایمنی حاصل از بیماری عفونی کووید کارکرد مشابهی دارند، محل سوال است. بنابراین ما انتظار داریم که این ویروس‌های جهش‌یافته هم به ایران بیایند و به احتمال قوی بعد از مدت‌ها عفونت مجددی را شاهد باشیم. همان‌طور که درحال‌حاضر درمورد کرونای بریتانیایی در ایران زیاد دیدیم. البته اگر واقعا این چیزی که می‌بینیم بریتانیایی باشد؛ چراکه ممکن است موارد دیگری در زمینه آن وجود داشته باشد. در هر صورت این مسائل وجود دارد و تفاوت‌هایی که ما می‌بینیم به این صورت است که هر چقدر انتقال بیشتر باشد، تکثیر بیشتر صورت می‌گیرد و شدت بیماری در برخی افراد روند سریع‌تری دارد. اما این که چقدر اینها می‌توانند باعث افزایش بیماری‌زایی و تشدید علائم بالینی و مرگ‌ومیر شوند، گزارش‌ها متعدد است. درمورد کرونای بریتانیایی اوایل می‌گفتند مرگ‌ومیر بالایی دارد ولی الان می‌گویند زیاد نیست، ممکن است سیر بیماری سریع‌تر باشد ولی میزان کشندگی بیشتر نیست. درباره واریانت هندی هم باید صبر کنیم اطلاعات دقیق و شواهد علمی درست به دست بیاید، چون ما شواهد علمی را زمانی می‌توانیم به دست بیاوریم که مطالعات ژنومیکی که کردیم و حاصل شد این واریانت هندی است، با اطلاعات و تجربیات بالینی مرتبط کنیم تا بتوانیم شواهد بالینی به دست بیاوریم. باید منتظر بود و دید آنها به چه صورت است ولی مشاهدات اولیه توسط پزشکانی که در هند هستند، نشان می‌دهد کرونای هندی به غیر از اینکه انتقال‌پذیری‌‌اش خیلی بالا رفته، بیماری‌زایی‌اش هم بیشتر است و به نظر می‌رسد مرگ‌ومیر هم بیشتر است ولی اینها مباحث علمی نیست و باید صبر کرد به چه صورت است اما آنچه مشخص است، وقتی این ویروس‌ها وارد می‌شوند به‌دلیل اینکه انتقال این ویروس‌ها بسیار بالاست، تعداد زیادی از افراد را درگیر می‌کند و تعداد بیماران ما بالاتر و بالاتر می‌رود و به همان نسبت تعداد بیمارانی که احتیاج به بستری شدن دارند، بالاتر می‌رود و مرگ هم بالاتر خواهد رفت. این به سیستم پزشکی و بهداشتی فشار وارد می‌کند و من می‌خواهم از این جمله استفاده کنم چرا با این وضعیتی که داریم، لاک‌داون را انجام نمی‌دهیم؟ این سوال اصلی و بزرگی است که همواره در مقابل من و بسیاری از کارشناسان قرار دارد. درست است علی‌رغم اینکه مشکلات اقتصادی داریم ولی نمی‌توان به‌‏خاطر این موضوع مملکت را به سمت گسترش بیماری هم برد و باید فکری در این زمینه کنیم.»

استان‌های جنوبی توان و ظرفیت مقابله با شیوع بیشتر کرونا را ندارند

ناجی در پاسخ به اینکه به گفته برخی مسئولان چند ماهی زمان می‌برد تا یک ویروس جهش‌یافته به سوش اصلی کشور تبدیل شود، ما باید چه کنیم تا دوباره اسیر کرونای هندی و آفریقایی، نظیر درگیری با کرونای انگلیسی نشویم، گفت: «این تنها با کنترل و تست زیاد، شناسایی موارد، سکون ایجاد کردن در جامعه و کنترل اینها میسر است. به غیر از این راه‌حلی ندارد. اگر جامعه را باز بگذاریم که انتقال ویروس صورت گیرد آنها به افراد مختلف انتقال می‌یابد، همان‌طور که برای بریتانیایی اتفاق افتاد. تنها راه چاره سکون ایجاد کردن است، تنها راه چاره این است که یک سکون چند‌ مدته ایجاد شود که وضعیت درستی به دست آید و بعد کنترل روی اپیدمی داشته باشیم، یعنی از نظر اینکه موارد خیلی زیادی از افراد را شناسایی و مدیریت و درمان کرده و ایزوله و قرنطینه کنیم. تنها راه همین است. همان اصول اولیه است. اگر بگوییم نمی‌توانیم لاک‌داون انجام دهیم و بگوییم 4-3 ماه طول می‌کشد و باید جامعه را باز بگذاریم که به سمت گسترش برود، اتفاقی نمی‌افتد و همان اتفاقی رقم می‌خورد که الان وضعیت کشور ما درگیر آن است. برای جلوگیری از این وضعیت هم باید این اقدامات را انجام داد. گزارش‌هایی که‌ نمکی درباره واریانت‌های آفریقای جنوبی داد‌ و همین‌طور درباره صدای پای گونه‌های هندی صحبت کرد؛ یعنی در کشور وجود دارد. با توجه به گونه هندی که گسترش زیادی دارد، باید مراقب این امر باشیم. اگر به مثال هندوستان توجه کنید، مشخص است، سوال این است که آیا واریانت هندی است که باعث شده چنین وضعیت اسفناکی را در هندوستان ببینیم یا رفتارهای انسانی و تصمیمات بهداشتی هم روی این امر اثرگذار است؟ مطمئن باشیم هر دو اثرگذار است. در هندوستان این رفتارها می‌تواند گردهمایی بزرگ و عدم رعایت ماسک زدن و فاصله‌های کم بین آنها و... باشد. همه اینها می‌تواند تاثیر داشته باشد به غیر از اینکه واریانتی است که از این زمینه‌ها استفاده می‌کند و تعداد زیادی از افراد را درگیر این موضوع می‌کند و به همان نسبت وقتی تعداد افراد زیاد شوند تعداد افراد آلوده که به این ویروس آلوده می‌شوند، تعداد بیمارانی که احتیاج دارند و مراجعه می‌کنند و بستری می‌شوند، افزایش می‌یابد. به همین دلیل وضعیت اخیری که در هندوستان داریم، محصول دست به دست هم دادن یک واریانت بسیار منتقل‌شونده و رفتارهای مردم است. دولت هم در این امر سهیم است و باید مقررات را اعمال کند. این را می‌دانیم که واریانت آفریقای جنوبی را در ایران داریم و واریانت هندی را در ایران داریم. ویژگی هر دو نیز مشخص است. باید همین الان جلوی این را گرفت. نمی‌توان صبر کرد بچرخند و بعد جلوی این ویروس را گرفت. نمی‌خواهیم وقتی ویروس وارد کشور می‌شود به‌عنوان واریانت غالب دربیاید پس باید اقدامات لازم را انجام دهیم تا جلوی غالب شدن این واریانت‌ها را بگیریم. یک حاشیه‌ای هم شما در خلال صحبت‌هایتان اشاره کردید مبنی‌بر فروش تست منفی کرونا و... توسط آزمایشگاه‌ها، باید بگویم این شایعه نیست. دکتر سمیعی، مدیریت محترم مرجع سلامت این گلایه را کردند. گفته‌اند این اتفاق می‌افتد. باید موارد نظارتی صورت بگیرد که از این موضوع جلوگیری کند. در هر صورت ممکن است تقلب زیاد باشد و با توجه به شرایطی که وجود دارد این امر به وجود بیاید، ولی اینکه چه کاری باید برای این موضوع انجام دهند باید وزارتخانه بداند. در هر صورت به نظر من هم باید آزمایشگاهی که این تخلف را انجام داد، بسته شود یعنی اگر آزمایشگاهی یک‌بار این کار را انجام می‌دهد بعدا هم انجام خواهد داد و آن آزمایشگاه شایستگی فعالیت در این شبکه را ندارد. برخی مواقع کارهای دیگری نیز صورت می‌گیرد، مثلا جواب را عوض می‌کنند و... که اینها دست آزمایشگاه نیست، ولی اگر واقعا آزمایشگاهی با پول گرفتن جواب مثبت فردی را منفی می‌کند، اسفناک است. این‌که گزارش‌هایی از واریانت‌ها در جنوب است، چه آفریقای جنوبی و چه واریانت هندی با توجه به خصوصیاتی که دارند، با توجه به امکانات محدودی که در استان‌های جنوبی وجود دارد و خود آنها دچار خیلی از مصیبت‌ها هستند، چنانچه اجازه دهیم این واریانت‌ها گسترش یابند، استان‌های جنوبی توان مبارزه با این واریانت‌ها را ندارند. برای همین وزارت بهداشت باید سریعا تکلیف منبع ورود و نحوه گسترش و نحوه ایزولاسیون شهرها و بیماران را مشخص کند تا بتواند از گسترش اینها جلوگیری کند. استان‌هایی همچون سیستان و بوشهر نمی‌توانند با آنها مقابله کنند. این استان‌ها اصلا ظرفیت مبارزه با این واریانت‌ها را ندارند به‌علاوه اینکه همان جریان خوزستان برای سایر استان‌ها هم اتفاق می‌افتد.»

هنوز ویروس شایع همان ویروس اولیه کروناست نه ویروس‌های جهش‌یافته، پس باید هرچه زودتر واکسیناسیون انجام شود

برای پاسخ به این سوال که اساسا جهش‌های ویروس کرونا چه تاثیری بر روند واکسیناسیون می‌گذارد، با محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگویی انجام دادیم و او در این رابطه به «فرهیختگان» گفت: «اگر بخواهیم جهش‌ها را از ابتدای شروع این بیماری و پاندمی تا امروز بررسی کنیم، باید بگویم جهش‌های متنوع و متعددی را در این ویروس تجربه کردیم. عمدتا جهش‌ها روی قدرت انتشار بیماری بود. جهش‌ها در ویروس می‌توانند بعضا منجر به این شوند که ویروس خاموش شود یا ویروس تغییراتی کند که به نفع انتشار و به نفع بیماری‌زایی باشد. آن جهش‌هایی را که باعث می‌شود ویروس خاموش شود، مسلما نمی‌بینیم و ویروس با آن جهش توان تکثیر را ندارد و حذف می‌شود. آنهایی را نمی‌توان رصد کرد که منجر به انتشار بیشتر شدند. از ابتدا تا امروز هم که انواع جهش‌ها در نقاط مختلف دنیا اتفاق افتاده، از انگلستان، از آفریقا، از برزیل و از هند گزارش‌هایی وجود دارد که ویروس در ناحیه اتصال به سلول میزبان دچار جهش شده است ولی هیچ‌یک از اینها به‌صورت مستند و مستدل دال بر این نبود که آیا این ویروس با این جهش بیماری‌زاتر شده یا نوع پاتوژنی یا بیماری‌زایی تغییر کرده یا کشنده‌تر شده است؟ هنوز چنین گزارشی از هیچ‌جایی مخابره نشده است. وقتی درصد انتشار ویروس بیشتر می‌شود و در جمعیت گسترده‌تری انتشار می‌یابد مسلما تعداد افراد بیشتری درمعرض خطر قرار می‌گیرند و افراد درمعرض خطر بیشتری بیمار می‌شوند و به همین دلیل ممکن است آمار مرگ‌ومیر هم حتی بالا برود، همان‌طور که در پیک‌های مختلف می‌بینیم نسبت به پیک‌های قبلی مرگ‌ومیر تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. این به این دلیل نیست که بیماری عوض شده است. همین الان که با همکاران بالینی صحبت می‌کنیم هنوز علائم بالینی و روند سیر بیماری تقریبا همان چیزی است که از ابتدا بوده‌ اما چیزی که اتفاق می‌افتد این است که تعداد افراد بیشتری مبتلا می‌شوند و ابتلای بیشتر افراد درمعرض خطر بیشتر‌ به بستری و فوت می‌رسد. تا چند ماه پیش ما بحث واکسن نداشتیم و شروع واکسیناسیون در دنیا هم برای چند ماه پیش است، بنابراین تا آن زمان دغدغه‌ای درمورد اینکه کارایی واکسن تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد یا خیر، نداشتیم. از همان ابتدا 2021 که واکسیناسیون شروع شد همین بحث ایجاد شد که کارایی واکسن چه می‌شود. واقعیتی را باید درنظر گرفت که ما یک ویروس اورجینال و یک‌سری واریانت‌ها داریم. هنوز در دنیا آنچه غالب است، ویروس اورجینال است. درست است که واریانت‌ها در جاهای مختلف گزارش می‌شود ولی هنوز آنچه پاندمی با آن شکل گرفته، شعله اصلی پاندمی به‌واسطه ویروس اصلی و اورجینال شعله‌ور می‌شود، بنابراین اگر بخواهیم جلوی ایجاد واریانت‌ها را بگیریم گریزی نداریم جز اینکه سراغ واکسیناسیون عمومی دنیا برویم تا شعله مرکزی را خاموش کنیم. اگر آن خاموش نشود واریانت‌های جدیدتر هم ایجاد می‌شود، چه‌بسا برخی از این واریانت‌ها نسبت به واکسن هم مقاومت داشته باشند، کمااینکه یک گزارش درمورد ویروس جهش‌یافته در هند وجود دارد که قابلیت حذف پاسخ‌های ایمنی را پیدا کرده، یعنی می‌تواند از پاسخ‌های ایمنی مصون باشد و فرار کند و روند بیماری‌زایی را ادامه دهد. این جای نگرانی دارد، اما برای فرار از دست این ویروس هم گریزی نداریم الا اینکه برنامه واکسیناسیون را هرچه سریع‌تر پیش ببریم که آن ویروس اصلی حذف شود، چون این ویروس‌های جهش‌یافته هنوز در دنیا غالب نیستند. در هند آخرین گزارشی که مطالعه کردم، می‌گوید 20درصد نمونه‌ها که ما سکانس کردیم، چون همه را نمی‌توان سکانس کرد، تعدادی را تایید توالی می‌کنند تا بفهمند جهش دارد یا خیر. از این تعدادی که سکانس شده، تنها 20درصد جهش داشته است پس در خود هند هم ویروس غالب ویروس اورجینال است. برای اینکه این جهش کمتر اتفاق بیفتد باید واکسیناسیون را هرچه سریع‌تر ادامه داده و بدان سرعت دهیم. اخباری وجود دارد که واکسیناسیون سرعت بهتری گرفته ولی هنوز 100درصد مطلوب نیست و در هیچ‌جای دنیا هم مطلوب نیست. با همکارانم در اروپا و کانادا هم صحبت می‌کنم، آنجا هم خیلی خبری از سرعت واکسیناسیون نیست. یعنی سرعت واکسیناسیون آنجا هم به نسبت کند است، ولی‌ موضوعی که وجود دارد این است که باید این روند را ادامه دهیم، تا جایی که ان‌شاءالله حداقل 70درصد جمعیت ما واکسینه شوند و این ویروس اصلی حذف شود تا خدای‌نکرده دچار واریانت‌های جدید و آلودگی با آنها نشویم. راهکارهای کنترلی هم قاعدتا باید وجود داشته باشد، محدود کردن پروازها به سمت کشورهایی که این جهش‌ها در آن اتفاق افتاده و کنترل مرزها انجام شود. با اینکه این جهش را در هندوستان داشتیم ولی تیم‌های ورزشی به هندوستان اعزام شدند. می‌توانستیم این الزام را به نحوی کنترل کنیم و یا به تعویق بیندازیم چون سلامت اولویت اصلی است. درست است ورزش اهمیت دارد ولی اولویت اصلی نیست. این موارد هم باید کنترل شود. فقط نمی‌توان گفت واکسن داریم و نگرانی نداریم، برای کنترل بیماری علاوه‌بر واکسن باید موارد دیگر را مدنظر داشته باشیم.»