سارا طاهری، روزنامه‌نگار: یکی از اهداف اصلی کتابخانههای دانشگاهی حفظ، اشاعه و ارتقای دانش است که با اهداف دانشگاه هماهنگ بوده و شکل می‌گیرد. کتابخانههای دانشگاهی قلب و مرکز فعالیتهای پژوهشی و آموزشی هستند و منابع اطلاعاتی مورد نیاز دانشجویان و اساتید را فراهم می‌کنند؛ چراکه دانشجویان و اعضای هیات‌علمی محور اصلی آموزش و پژوهش هستند، بنابراین جمع‌آوری منابع اطلاعاتی برای آنها امری ضروری است که توسط کتابخانهها محقق می‌شود.
دانشگاه آزاد اسلامی هم با بیش از 300کتابخانه مرکزی و دانشکده‌ای نقشی اساسی در این مهم داشته و افزایش گردش اطلاعات و ارتقای سطح دانش عمومی را دنبال می‌کند. دانشگاه آزاد اسلامی بیشترین تعداد کتابخانههای مادر و بزرگ را در سطح منطقه به خود اختصاص داده است؛ این دانشگاه با بیش از 300کتابخانه و همچنین با داشتن متخصصان مجرب علم اطلاعات و دانش‌شناسی، انواع منابع گسترده اعم از چاپی، الکترونیکی، صوتی و شنیداری یعنی بیش از 14میلیون و 500هزار جلد کتاب فارسی و لاتین و چهارمیلیون و 100هزار عنوان کتاب فارسی و لاتین جایگاه ویژه‌ای را در سطح آموزش و پژوهش کشور دارد.
کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی در سال جدید اولویت‌هایی را در دستورکار خود قرار داده است که راه‌اندازی سامانه علم‌سنجی، راه‌اندازی سامانه کتابخانه دیجیتال دانشگاه، تغییر استراتژی از کتابخانههای سنتی به کتابخانه دیجیتال و فعال‌سازی سامانه یکپارچه مالی نشریات علمی از مهمترین اقداماتی بوده که قرار است در سال جدید دنبال شود. البته یکی از مهمترین اقداماتی که در سال جدید قرار است پیگیری شود، اجرایی‌کردن بخشنامه سرآمدان علمی است که بهمن‌ماه سال گذشته برای افزایش انگیزه اعضای هیات‌علمی برای افزایش کیفیت تولیدات علمی در مسیر انجام پژوهش‌های تاثیرگذار و ارتقای جایگاه دانشگاه در نظام‌‌های رتبه‌‌بندی بین‌المللی تصویب شد. براساس این شیوه‌نامه، اعضای هیات‌علمی که با توجه به تخصص خود و در چارچوب ضوابط هیات حمایت از کرسی‌های نوآوری و نظریهپردازی شورای عالی انقلاب فرهنگی، کرسی نوآوری و نظریهپردازی موفق برگزار کرده‌‌اند، می‌‌توانند از این حق جذب بهره‌‌مند شوند. آن‌طور که مشخص شده حالا قرار است این بخشنامه در سال جدید اجرایی شود.
حمایت ویژه از سرآمدان علمی در دستورکار است
علی جهان، رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص برنامه‌ها و اولویت‌های کتابخانه مرکزی در سال1400 گفت: «از سال گذشته موارد متعددی را آغاز کردیم که امسال به بهره‌برداری خواهد رسید؛ یکی از این موارد مربوط به بخشنامه سرآمدان علمی بود که این بخشنامه در جلسه هیات‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی طرح موضوع نیز شد. بنابراین به محض تاییدیه هیات‌امنا و ابلاغ توسط دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی کار اجرایی آن را آغاز می‌کنیم.»
او اضافه کرد: «در این بخشنامه حمایت ویژه‌ای برای افرادی که کار ویژه‌ای انجام داده و هم برای جامعه و هم برای دانشگاه کارهای تاثیرگذار انجام دهند در نظر گرفته شده است.»
سامانه علم‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی به‌زودی راه‌اندازی می‌شود
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: «در حوزه حمایت از افراد نخبه دانشگاهی و همچنین ایجاد شفافیت و رقابت بیشتر هم بین واحدهای دانشگاهی و هم اعضای هیات‌علمی، قرارداد سامانه علم‌سنجی دانشگاه منعقد شده و ما درحال جمع‌آوری داده‌ها و راه‌اندازی این سامانه هستیم.»
جهان تاکید کرد: «درحال حاضر کارهای اداری راه‌اندازی این سامانه انجام شده است؛ با فعال‌شدن این سامانه علم‌سنجی می‌توانیم در هر لحظه وضعیت تولید علم دانشگاه را در رشته‌های مختلف موضوعی مقایسه کرده و در جریان نقاط ضعف و قوت وضعیت تولید علم دانشگاه قرار بگیریم. یکی دیگر از مزیت‌ها یا به‌عبارت بهتر امکانات سامانه علم‌سنجی مشاهده مراکز تحقیقاتی در این سامانه است؛ همچنین افراد و تولیدات علمی این افراد نیز در سامانه علم‌سنجی قابل مشاهده است. بعد از راه‌اندازی این سامانه که مشابه آن در وزارت بهداشت نیز موجود است می‌توانیم اطلاعات تکمیلی بیشتری را دراختیار سایرین قرار دهیم.»
به گفته او، داده‌های اولیه سامانه علم‌سنجی حداکثر تا یک‌ماه آینده راه‌اندازی خواهد شد.
سامانه کتابخانه دیجیتال دانشگاه درحال راه‌اندازی است
جهان درخصوص ارتقای سرانه مطالعه و ترویج اخلاق پژوهشی با توجه به شرایط کرونایی کشور صحبت به میان آورد و گفت: «با توجه به شرایط کرونایی کشور، منابع دیجیتال نسبت به منابع سنتی و فیزیکی از اهمیت دوچندانی برخوردار است. بنابراین سامانه کتابخانه دیجیتال در این راستا درحال راه‌اندازی است و طبیعتا در این سامانه می‌توانیم دسترسی بسیار گسترده‌ای را به منابع کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی داشته باشیم.»
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه منابع الکترونیک جمع‌آوری شده و در این سامانه قرار خواهد گرفت، ادامه داد: «این منابع دراختیار دانشجویان در سراسر کشور قرار خواهد گرفت و طبیعتا اقتصاد دانشگاه در حوزه دیجیتال نیز می‌تواند دچار رشد خوبی شود. بنابراین پیش‌بینی می‌کنم این سامانه بتواند گردش مالی خوبی را برای دانشگاه به‌دنبال داشته باشد.»
تغییر استراتژی از کتابخانههای سنتی به کتابخانه دیجیتال
جهان تصریح کرد: «در حوزه کتابخانه مرکزی و بحث سرانه مطالعه نیز وابسته به موضوع تغییر استراتژی در کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی است؛ اکنون درحال تغییر استراتژی از کتابخانههای سنتی به کتابخانه دیجیتال و رفع موانع اداری این موضوع هستیم.»
به گفته او، کتابخانهها در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی با درنظر گرفتن ظرفیت‌های موجود از نظر منابع کتابخانهای، نیروی انسانی (متخصص و باتجربه) و فضا به‌عنوان مهمترین پایگاه گسترش علم و مراکزی برای حفظ و نگهداری اسناد علمی و همچنین ارائه خدمات شایسته به کاربران محسوب می‌‌شوند. بهبود کیفی و کمی خدمات کتابخانهای با استفاده از توان و ظرفیت موجود و با هدف ارتقای این خدمات و شناسایی، تامین و ذخیره‌سازی منابع علمی، آموزشی، پژوهشی و فرهنگی مورد نیاز دانشگاه از مهمترین اهداف کتابخانهها هستند. آن‌طور که جهان گفته است، کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی درصدد افزایش خدمات دیجیتالی براساس سیاستگذاری نشر الکترونیک و توسعه فراهم‌‌آوری منابع دیجیتال است.
سامانه یکپارچه مالی نشریات علمی به‌زودی فعال می‌شود
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه سامانه یکپارچه مالی نشریات علمی نیز به‌زودی فعال خواهد شد، توضیح داد: «این سامانه پیرو بخشنامه بهمن سال1398 مبنی‌بر اخذ تعرفه چاپ انتشار مقاله در مجلات علمی و حرکت به‌سمت استقلال نشر علمی از بودجه پژوهشی دانشگاه، در راستای بهبود امور و مدیریت درآمدها و هزینه‌ها عمل خواهد کرد.»
رشد چشمگیر تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نسبت به سال 2019
او تاکید کرد: «درخصوص رشد علمی و همچنین تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز باید گفت این دانشگاه در سال2020 رشد علمی خوبی نسبت به خود داشت. درواقع این دانشگاه شاهد رشد علمی خوبی در سال2020 نسبت به سال2019 بود. این درحالی است که دانشگاه‌های دولتی با کاهش رشد علمی و تولیدات علمی نسبت به سال قبل مواجه بودند.»
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: «این اتفاق درحالی است که دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه منابع مالی متکی به خود بوده و دانشگاه‌های دولتی از حمایت‌های دولتی ارتزاق می‌کنند. با این حال دانشگاه آزاد اسلامی با رشد چشمگیری هم در حوزه تولیدات علمی و هم هیات‌علمی نسبت به سال2019 مواجه بود. بنابراین می‌توان امیدوار بود که شرایط اقتصادی جامعه و دانشگاه رشد علمی دانشگاه آزاد اسلامی را متوقف نکرده باشد.»
جهان پیش از این گفته بود امکان افزایش تا ۵۰درصد امتیاز فعالیتهای پژوهشی معطوف به رفع مشکلات کشور در آیین‌نامه ارتقا نیز پیش‌بینی شده است، بنابراین فعالیتهای پژوهشی مرتبط با ابعاد مختلف کرونا و زمینه‌ساز رونق تولید فعلا از این مزیت در حوزه پژوهانه برخوردار خواهند شد.
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «سال گذشته افزایش ۵۰درصدی پژوهانه برای تحقیقات مرتبط با کرونا اعمال و به واحدها نیز پرداخت شد.»
رشد کمی و کیفی تولیدات علمی دانشگاه آزاد در سال 2020 چگونه بوده است؟
او در ادامه درخصوص رشد کمی و کیفی تولیدات علمی دانشگاه در سال2020 توضیح داد: «با توجه به آخرین ویرایش اینسایت دانشگاه آزاد اسلامی از نظر تعداد تولیدات علمی، با توجه به تولید 10794مقاله در سال2020 به رتبه78 دنیا ارتقا یافته است. لازم به ذکر است دانشگاه با 9986 مقاله در سال2019 رتبه79 دنیا را داشت. از نظر کیفیت تولیدات علمی، رتبه بین‌المللی دانشگاه در سال2019 با تولید 138مقاله پراستناد برابر با 150 بوده که با توجه به انتشار 158مقاله پراستناد در سال2020 به رتبه 95 ارتقا یافته است.»
رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: «این دانشگاه تاکنون دارای 97660 مقاله علمی نمایه‌شده در مجموعه وب‌آوساینس است. تعداد مقالات پراستناد دانشگاه 681، تعداد مقالات یک‌درصد برتر موضوعی 1219 و تعداد مقالات 10درصد برتر موضوعی 8805 است. در نمودار شماره1، روند تعداد مقالات دانشگاه در سال‌های مختلف آمده است. (نمودار شماره 1)
دانشگاه آزاد اسلامی تعداد 11319 مقاله در سال 2020 منتشر کرده است
جهان گفت: «آنالیز خروجی Scival در 15 بهمن1399 نشان می‌دهد دانشگاه آزاد اسلامی تعداد 11319مقاله در سال2020 منتشر کرده است. همچنان که در نمودار شماره 2 مشخص است رکورد تولید علم سالانه دانشگاه آزاد اسلامی در سال2020 شکسته شد و تعداد تولیدات علمی دانشگاه در پایگاه اسکوپوس به 11319رسید.» (نمودار شماره 2)
او اضافه کرد: «با بررسی دقیق‌تر نمودار مشخص می‌شود دانشگاه آزاد اسلامی همواره سهم به‌سزایی در تولیدات علمی کشور دارد و از سال2010 از نظر تعداد تولیدات علمی رشد قابل ملاحظه‌ای نسبت به دیگر دانشگاه‌های کشور داشته است و فاصله قابل‌توجهی با سایر دانشگاه‌های کشور در تولیدات علمی دارد. نرخ افزایش تولیدات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در سال2020 نسبت به دیگر دانشگاه‌ها هم چشمگیر است و در برخی دانشگاه‌ها حتی نرخ افزایش تولیدات علمی در سال2020 منفی بوده است.»
مقالات دانشگاه با توجه به جایگاه مجلات
در نمودار شماره 3 رصد روند تعداد مقالات در مجلات با رتبه‌های Q1,Q2,Q3,Q4 طی سال‌های مختلف مشاهده می‌شود. همچنان که در نمودار زیر نشان داده شده است، انتشار مقالات در مجلات با رتبه Q1,Q2,Q3 طی سال‌های اخیر رشد داشته و انتشار مقالات Q4 روندی نزولی را طی می‌کند. (نمودار شماره 3)
شاخص‌های بهره‌وری علمی
برای سنجش کیفیت مقالات دانشگاه آزاد اسلامی، تعداد مقالات پراستناد دانشگاه آزاد اسلامی در مقایسه با تعداد مقالات پراستناد ایران و جهان، طی سال‌های 2010 تا کنون رصد شد. همچنان که در نمودار شماره 4 مشاهده می‌کنیم رشد درصد مقالات پراستناد دانشگاه آزاد اسلامی در مقایسه با رشد درصد مقالات پراستناد ایران و جهان (به‌صورت خط‌چین) نشان داده شده است، قابل ملاحظه است. (نمودار شماره 4)
یکی از شاخص‌های اصلی برای سنجش بهره‌وری علمی دانشگاه‌ها در اینسایت تاثیر استنادی نرمال‌شده براساس موضوع، سال و نوع مستندات است. نمودار شماره 5 نشان‌دهنده رصد روند شاخص مذکور در دانشگاه آزاد اسلامی در مقایسه با ایران و جهان است. همچنان که مشاهده می‌کنیم دانشگاه آزاد اسلامی از سال2017 تاکنون رشد قابل ملاحظه‌ای دارد چنان‌که در مقایسه با متوسط نمودار تاثیر استنادی ایران و جهان (نمودارهای نقطه‌چین) رشد قابل‌توجهی داشته است. (نمودار شماره 5)
