سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار:کمتر از یک هفته به آغاز ماه مبارک رمضان مانده و تقریبا از حالا مشخص است که صداوسیما برای این مناسبت چه برنامه‌هایی را تدارک دیده است. در ماه رمضان، سهم بیشتر برنامه‌ها از تلویزیون، برنامه‌های معارفی و دینی است و این اتفاق چندان هم بی‌دلیل نیست. در سال‌های اخیر، نگاه به برنامه‌های دینی کمی تفاوت پیدا کرده و دیگر صرفا شاهد حضور یک متکلم‌وحده روبه‌روی دوربین نیستیم و سعی شده فرم‌های مختلفی مورد آزمون و خطا قرار بگیرد. یکی از برنامه‌هایی که از اواخر دهه 80 پایش به تلویزیون باز شد و پس از گذشت 12 سال هنوز هم ادامه دارد، «سمت خدا» است. برنامه‌ای با اجرای نجم‌الدین شریعتی و تهیه‌کنندگی سیدعبدالمجید رکنی که با وجود برخی حاشیه‌ها در اواسط دهه 90 اما هر سال در فهرست پربیننده‌های تلویزیون قرار دارد و کارشناسان متعدد و متنوعی نیز به این برنامه آمده و رفته‌اند. با نجم‌الدین شریعتی که کارش را ابتدا با «نیمرخ» شروع کرده و سپس با «زلال احکام» ادامه داده، همکلام شدیم تا از تغییرات برنامه «سمت خدا» در وضعیت کرونایی بگوید و از کارهایی که برای حفظ برند سمت خدا نکرده و راه‌هایی که می‌توانسته و نرفته و دلیل فعالیت اندک او و برنامه‌اش در فضای مجازی و همچنین میزان امکان و قدرت مانور روی سوژه‌ها با وجود محدودیتهای صداوسیما.
سمت خدا نشان داده برنامه‌ای منعطف است و به اتفاقات روز واکنش نشان می‌دهد و همراه مردم است؛ به‌عبارتی مسائل مبتلابه را بیان می‌کند. با توجه به اینکه سال گذشته مردم بیشتر در خانه بوده و ساعات بیشتری برنامه‌های تلویزیونی را تماشا کرده‌اند چه تغییراتی به‌واسطه وضعیت کرونایی در فرم و محتوای برنامه‌تان داده‌اید؟
سال گذشته اولین تغییر و اتفاق بارز این بود که برای اولین‌بار در سال 99 و اولین عیدی که مردم درگیر کرونا بودند و با توجه به اینکه مسافرت‌ها محدود شده بود، برنامه سمت خدا را به‌صورت زنده روی آنتن فرستادیم و این اتفاق جالبی بود که بگوییم ما هم در کنار مردم هستیم و سفر نرفتیم. به تناسب اتفاقات روز می‌توانستیم مسائل روز را رصد کرده و درباره آن صحبت کنیم. درباره همدلی و مواسات که حضرت‌آقا بسیار تاکید داشتند، سعی کردیم با همان طرح‌هایی که همواره در سمت خدا درباره آن صحبت می‌کردیم، به‌صورت پررنگ‌تر مطرح کنیم، منتها یک افق نگاهی را باز کردیم درباره اینکه مردم نسبت به شرایط و معضلات با توجه به اینکه در روزهای اول، جامعه فشار سنگینی را تحمل می‌کرد، چگونه برخورد کند. فشار بر مردم هم به 2 صورت وجود داشت؛ از سویی آمار مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری که ابعاد آن کاملا برای مردم مجهول بود و مردم را ترساند و دچار وحشت کرد و از سوی دیگر بیکاری‌ها بود که سعی کردیم با رویکردی متفاوتتر به آموزه‌های دینی، مردم را از این شرایط عبور دهیم. یعنی هم احساس آرامش کنند و هم حال بهتری داشته باشند و هم احساس نکنند اتفاق عجیب و غریبی می‌افتد و این در روحیات مخاطب ما موثر بود و این به نظر من جزء مهم‌ترین اتفاقاتی بود که در سمت خدا افتاد. امروز به مناسبتی دکتر رفیعی بحث مشکلات معیشتی مردم را در رسانه مطرح کرد و بعد از صحبت‌های ایشان اضافه کردم تلاش ما این بود با وجود مشکلات عدیده اقتصادی که بخشی به‌واسطه تحریم‌ها و بخشی سوءتدبیر مدیریت جامعه و بخشی به‌واسطه کرونا بود، سعی کردیم نگاهی بدهیم که مردم با شرح صدر و با آرامش از این برهه عبور کنند که خداوند هم قطعا مدد خواهد کرد. این رویکرد اصلی ما در تمام مباحث بود.
از سوی دیگر طرح‌هایی در برنامه سمت خدا انجام شد، قربانی اول ماه اضافه شد که به‌طور متوسط ابتدای هر ماه قمری ما حدود 1500 تا 2 هزار راس گوسفند قربانی کردیم و این قربانی‌ها بسیار خوب و قابل‌توجه در بسته‌‌بندی‌های خوب به دست نیازمندان و افراد کم‌بضاعت و کم‌برخوردار رسید و برخی مردم نوشته‌اند بعد از مدت‌ها طعم گوشت را چشیدیم. آدم نمی‌داند باید خوشحال یا ناراحت باشد که یک خانواده ایرانی سال‌هاست یا چندین ماه است که نتوانسته‌اند گوشت بخرند. احساس شعف آنها از رسیدن آن بسته‌ها که اتفاقا یک بسته نمک متبرک آستان قدس حضرت رضا(ع) یا آستان حضرت معصومه(س) یا کاظمین یا نجف در این بسته‌ها قرار گرفته بود که به لطافت هدیه مردم که به دستان عزیزان می‌رسید، می‌افزود. در ماجرای آب‌گرفتگی خوزستان و اهواز و چه در زلزله سی‌سخت و چه نسبت به کادر درمان و نیروهای خدماتی بیمارستان که آن‌گونه که باید و شاید به آنها پرداخته نمی‌شد، حتی این بسته‌ها به دستان آنها هم رسید. این بخشی بود که برنامه سمت خدا آن را پررنگ پیگیری کرد و الحمدالله این سنت همچنان ادامه دارد و رویکرد مباحث که خدمت شما بیان کردم، اتفاقات اساسی بود.
از آمار تعداد بینندگان خبر دارید؟
هیچ برنامه تلویزیونی‌ای نمی‌تواند بیان کند این میزان بیننده دارم. الحمدالله در این مدت جزء سه برنامه پرمخاطب شبکه سه با بیشترین درصد رضایتمندی بودیم. مخاطبان ما به‌طور متوسط بیش از 88 تا 90درصد از برنامه رضایت داشتند و در برنامه‌ها جزء سه برنامه برتر تلویزیون بودیم.
در همه فصول سال اینچنین بوده؟
بله، حتی جزء 10 برنامه اول تلویزیون در همه شبکه‌ها بودیم و این برای برنامه‌ای که تقریبا 12 سال قدمت دارد و مردم این حرف‌ها را مکرر شنیده‌اند و با ساختار برنامه آشنا هستند، آمار قابل‌توجهی است که سجده شکر بابت این امر به جا می‌آورم.
سمت خدا تبدیل به برند در برنامه‌های تلویزیونی شده است و حتی با آن در سریال‌ها و برنامه‌های دیگر شوخی هم می‌شود. برنامه‌های دینی زیادی در چند دهه اخیر ساخته شده که عمر چندانی نداشتند و کسی هم آنها را به یاد نمی‌آورد. این‌بار می‌خواهم جور دیگری سوال کنم؛ می‌توانستید چه کارهایی بکنید و نکردید که چنین برندی ایجاد شد؟
از نگاه من تیم برنامه‌ساز، تیم مخاطبان که الان یک خانواده و جامعه بزرگی است و حتی مجری و شبکه برنامه دست به دست هم دادند تا به تعبیر شما یک اتفاقاتی برای این برنامه رخ ندهد. اولا سعی کردیم حرف‌های تکراری بیان نکنیم. بخش عمده‌ای از این اتفاق، مرهون نورانیت کلام اهل‌بیت و نورانیت کلام وحی است که ناخودآگاه با فطرت و ضمیر مردم سروکار دارد و آنها را متوجه و متنبه می‌کند و این نکته‌ای است که نباید از آن غافل شد. از نگاه من مجری فعال برنامه، هیچ‌گاه دنبال دیده شدن نبوده است، هیچ‌گاه سمت خدا دنبال این نبوده که فقط مخاطب جذب کند و سعی کرده با مردم و در کنار مردم باشد که بتواند این معارف را منتقل کند و حرکت و عزم جمعی در ارتقای باورهای دینی مردم ایجاد کند یعنی از این پتانسیلی که دارد در مسیر خود استفاده کرده، نه در مسیر دیگری!
سعی نکردیم کارشناسان ما باری به هر جهت حرکت کنند و انتخاب مباحث هدفمند بود یعنی کارشناسان با مشورت و همفکری هم کاری کردند که مباحث نه مقابل هم باشند و نه مطلبی را خلاف مطلب دیگر در برنامه مطرح کنند. این همپوشانی مطالب و کارشناسان عزیز خود نکته‌ای بود که به آن اهتمام و توجه داشتیم. نکات دیگری نیز وجود دارد که در مجموع در برنامه‌سازی تلویزیونی موردتوجه قرار گرفت و درگیر قاب و دکور و... نبودیم که جزء استانداردهای برنامه‌سازی است و سعی کردیم خود را به‌روز نگه داریم ولی خیلی زمان خود را مصروف این مسائل نکردیم.
یعنی محتوا نسبت به فرم ارجح بود؟
بله، یعنی مخاطب هم این را می‌پذیرد که یک بحث خوبی ارائه دهیم و حرفی برای گفتن داشته باشیم و در برهه‌های خاص به تناسب زمان و شرایط آن چیزی که موردنیاز مخاطب است، عرضه کنیم.
یعنی بسته‌بندی این حرف مهم نیست؟ اینکه در چه قالبی به مخاطب گفته شود.
قالب ما قالب گفت‌‌وگو است اما بیان، هنر کارشناسان ماست که الحمدلله سعی می‌کنند خود را به‌روز نگه دارند و در قالب بیان این مطالب عرضه می‌شود و مخاطب می‌پسندد و یکی از اتفاقاتی که در سمت خدا طی این سال‌ها افتاد، ارتباط مستقیم با مخاطب است، چه در فضای مجازی و چه در فضای حقیقی! کارشناسان و مجری غریبه با مخاطب نیستند. یعنی ما در همین بازارها خرید می‌کنیم و آنجا سعی می‌کنیم نظرات را بگیریم. امروز همه اقشار مردم مخاطب این برنامه هستند. یکی می‌گوید مخاطب پروپاقرص برنامه هستم و کسی می‌گوید برنامه شما را دنبال می‌کنم و گه‌گاه می‌بینم و یکی می‌گوید از رادیو دنبال می‌کنم و یکی می‌گوید تکرار برنامه را می‌بینم. بالاخره این مخاطب امروز، سمت خدا را می‌شناسد، یا سفت و سخت دنبال می‌کند و یا گه‌گاه پیگیری می‌کند. سعی کردیم برای همه برنامه و کلام و بیان داشته باشیم و نکاتی را عنوان کنیم. این نکته‌ای است که نباید از آن غافل شد.
به صراحت و برپایه واقعیت می‌توان گفت مخاطبان برنامه سمت خدا همه مردم ایران هستند؟
من می‌توانم این را بیان کنم. بعد از این چند سال و بیش از یک دهه برنامه می‌توان گفت قاطبه مردم ما سمت خدا را می‌شناسند و با آن آشنا هستند که برنامه‌ای است که از دین صحبت می‌کند و برای لحظه‌لحظه مردم در روزهای مختلف برنامه و حرفی برای گفتن دارد. لذا جوانانی که خیلی از سروشکل آنها نمی‌توان تشخیص داد که مخاطب رسانه ملی ما هستند یا خیر، می‌بینیم این برنامه را دنبال می‌کنند و درباره آن خیلی ریز نظر می‌دهند و وقتی مخاطب را درگیر کردید، مثبت یا منفی بازخورد گرفته‌اید. به نظرم این برنامه توانسته در فرهنگ جامعه و خانواده‌های ما حضور خود را اعلام کند و خود را نشان دهد و بگوید اگر شما از دین می‌خواهید بشنوید، می‌توانید ببینید و بشنوید و نظر شما موافق یا مخالف است.
همه می‌دانیم که رسانه ملی یک‌سری اقتضائات برای ورود به برخی مسائل دارد. این اقتضائات برای برنامه سمت خدا چقدر است؟
تا الان در این سال‌ها به‌حدی برخورد نکرده‌ام. آنقدر حرف‌های نگفته وجود دارد چه در حوزه سیاسی، چه در حوزه فرهنگی و... که...
البته تا جایی که من اطلاع دارم، به برنامه سمت خدا تذکر داده شده، درست است؟
اخیرا اتفاقی برای برنامه سمت خدا رخ نداده است. به بحثی ورود کرده‌ایم که در مقطعی بحث امر به معروف مطرح شد و احساس کردیم چرا از خودمان شروع نکنیم. کارشناسان انتقادهایی به برخی برنامه‌های تلویزیونی داشتند که به‌مذاق مدیران وقت سازمان خوش نیامد. به ما گفتند در این حوزه وارد نشوید، درصورتی‌که احساس می‌کنم وقتی می‌خواهیم امر به معروف کنیم و مساله‌ای را جا بیندازیم، چه خوب است که از خانواده‌مان شروع کنیم. آن زمان این کار را کردیم که برخی خوش‌شان نیامد. شاید امروز در فضای رسانه چنین محدودیت‌هایی وجود نداشته باشد و شاید هم آن حساسیت وجود نداشته باشد و این حساسیت برای آن زمان است، درمجموع تمام تلاش‌مان را کردیم که وارد حاشیه نشویم، یعنی خدای‌ناکرده حواشی برنامه پررنگ‌تر از متن نشود. اگر چنین شود ما از هدف اصلی جا می‌مانیم و هزاران حرف نگفته که باید بیان کنیم، متاسفانه مطرح نمی‌شود و اگر درگیر حاشیه شویم آفت‌هایی سراغ‌مان می‌آیند که معلوم نیست بتوانیم راحت آفت‌زدایی انجام دهیم، لذا همّ ما مصروف این است که حرف دین را بیان کنیم و خیلی درگیر حواشی نباشیم و هرچند اگر چنین می‌شد بیشتر دیده می‌شدیم، ولی مخاطب اصلی و تشنه ما که شاید پیرزنی در روستاهای شمال یا کردستان باشد، می‌خواهد از دین بشنود و درکنار این درد مردم را می‌گوییم، به تناسب مشکلات معیشتی، اقتصادی و بیماری کرونا را بیان می‌کنیم. سعی کرده این مطالب را با بسترسازی و مبانی مطرح کنیم و الفبای حرف ما و مبانی آن برای مخاطب روشن شود. یکباره حرفی را بیان نکنیم که مخاطب جا بزند، بدون اینکه مبانی را برای او تبیین کنیم. باید عموم مخاطبان را در برنامه‌سازی تلویزیونی درنظرگرفت، زیرا طیف خاصی مخاطب برنامه ما نیستند؛ از مراجع محترم تقلید تا رهبر معظم انقلاب، تا قشر تحصیلکرده و مردم عامی مخاطب برنامه هستند، لذا باید حرفی را بیان کنیم که خواص و بزرگان بپسندند و عوام بفهمند و عموم جامعه متوجه شود، درنتیجه نه خیلی سمت تخصصی شدن رفته‌ایم و نه خیلی عامیانه صحبت کرده‌ایم.
این ملاحظات را درطول تولید برنامه داشته‌ایم، ولی اینکه مثلا خط قرمزی را رد کنیم، نه چنین نبوده است. ما سراغ شبهات نمی‌رویم، چون احساس می‌کنیم طرح شبهه درصورتی می‌تواند موثر باشد که پاسخ محکمی برای آن وجود داشته باشد و این امر مجال مفصلی را می‌طلبد و در برنامه‌های تلویزیونی با برنامه‌ای به وسعت برنامه سمت خدا و با مخاطب عام آن ممکن است حرفی را مطرح کنیم و شبهه بیان شود، ولی مخاطب تا پای کار ننشیند فقط سوالی در ذهن مخاطب ایجاد کرده‌ایم و این اصلا به صلاح مخاطب نیست، ضمن اینکه باید در بستر و قالب دیگری بیان شود. بسیاری گفته‌اند چرا سمت مستند نمی‌روید؟ من گفته‌ام سمت خدا رسالتش ساخت برنامه‌ای گفت‌وگومحور، با قالبی مشخص است و همچنین حرف نگفته زیاد دارد. دوستان دیگر سراغ مستند و پاسخگویی به شبهات بروند. اتفاقا هر کمکی از دست ما بربیاید، انجام می‌دهیم.
یکی از راه‌های پویا شدن برنامه استفاده از همه ظرفیت‌هاست و سمت خدا هم می‌خواهد به این سمت برود، اما چقدر امکانات دارد و ارادی می‌تواند دایره کارشناسانش را گسترده‌تر کند؟
الان هم این اتفاق افتاده است.
یعنی همه طیف‌های فکری در این برنامه هستند؟
برنامه‌ای مثل سمت خدا ظرفیت‌هایی دارد و من به‌عنوان مجری و کسی که از نزدیک درجریان اتفاقاتش هستم و شاید به‌عنوان اولین مخاطب این برنامه، این نکات را بیان می‌کنم. اگر ما دچار تشتت آرا و نظرات شویم، همپوشانی‌ای که عرض کردم -برخی مباحث مکمل مباحث دیگر است- اتفاق نمی‌افتد. آن یک‌دستی اتفاق نمی‌افتد و برنامه‌ای می‌شود که جزیره‌وار عمل می‌کند. از نگاه من سمت خدا یک کتاب است؛ فصل اول و فصل دوم و... هر یک موضوعی متفاوت دارند. درمجموع می‌توانیم این فصول را یک جلد واحد بزنیم، ولیکن اگر فصل اول تاریخ و فصل دوم جغرافیا باشد، نمی‌توانیم بگوییم تاریخی هستیم، لذا احساس من این است که این کمکی به مخاطب نمی‌کند، ضمن اینکه تمام نحله‌های فکری و سلیقه‌های سیاسی و اعتقادی را در آن آورده‌ایم. منتها یک نخ تسبیح دارد و حول این نخ دانه‌ها را کنار هم می‌چینیم، در این راستا طی این سال‌ها افرادی آمده‌اند و رفته‌اند؛ آقایان نقویان، کاشانی، پناهیان و... . همه این افراد در برهه‌ای حرف خود را زده‌اند و نظرات‌شان را عنوان کرده‌اند. ما نمی‌توانیم همه حرف‌ها را بیان کنیم، فرصت‌مان محدود است و روزهای هفته، ماه‌ها و سال‌ها محدودند. ظرفیت‌مان محدود است. اگر درعرصه رسالت تبلیغی خود چه در دانشگاه، مدرسه، کتاب، تلویزیون و... موفق شده‌ایم و توانسته‌ایم ملاک و خط‌کش به مردم بدهیم برنده شده‌ایم، یعنی اگر به مردم قدرت تشخیص دادیم برنده‌ایم. اینکه مصداق بیان نکنیم، الان جلسه پرسش و پاسخ ازدواج برگزار کنیم 100 هزار پرسش ممکن است طی چندهفته به‌دست ما برسد، ولی اگر همه این پرسش‌ها را جمع کنیم حول 10 محور پاسخ داده می‌شود یا ذیل 10 اصل و فرمول می‌توان آنها را دسته‌بندی کرد. اگر این 10 مورد را بیان کردیم به کل این 100 هزار پرسش پاسخ داده‌ایم. ما سعی کرده‌ایم در برنامه سمت خدا ملاک را رعایت کنیم و این را به مخاطب عرضه کنیم. همیشه گفته‌ام رسانه عرصه رقابت برنامه‌های مختلف است. رسانه هم فقط رسانه ما نیست، فضای مجازی درحوزه‌های مختلف وجود دارد. به‌قول مرحوم صفایی در هجوم دعوت‌ها، کدام دعوت را برمی‌گزینید و به سمت کدام ندا حرکت می‌کنید؟
شما و برنامه این امکان را دارید که در فضای مجازی بیشتر فعالیت کنید، چرا از این امکان نه شما و نه برنامه استفاده نمی‌کنید؟
ما اعتقادی داریم که هم اعتقاد شخصی من است و هم آقای رکنی به‌عنوان تهیه‌کننده که بسیار زحمت می‌کشد و با کارشناسان عهد نانوشته داریم این سفره که پهن‌شده سفره معرفت است و افراد زیادی با سلیقه‌های مختلف می‌توانند دور آن بنشینند. روایتی از پیامبر(ص) وجود دارد که می‌فرماید بهترین سفره، سفره‌ای است که دست‌های زیادی به‌سمت آن بلند شود. تلاش کرده‌ایم سلیقه‌های مختلف دور این سفره جمع شوند، فعلا این سفره‌ای است که پهن شده است. ممکن است سفره دیگری هم بتوانیم پهن کنیم و نگرانی‌مان این است که از سفره اصلی بازبمانیم. فضای مجازی از نگاه من فضایی است که انتها ندارد؛ فضایی که هرچه در آن بروید باز جا دارد، ضمن اینکه سلیقه‌هایی که در فضای مجازی هستند متنوع‌تر نسبت به رسانه و تلویزیون و مخاطبان ما هستند. من خیلی مواقع در کلاب‌هاوس یا اینستاگرام هستم، یک وجهش این است که اگر کسی خواست دنبال شریعتی، نظرات و زندگی او بگردد، جای خالی او را حس نکند، ولی آیا می‌توانم تمام هم و غم خود را برای این بگذارم و از سمت خدا بزنم و بخشی از فعالیتم را معطوف به فضای مجازی کنم؟ از نگاه من فضای مجازی عمق ندارد.
معتقدید این فضا نه انتها دارد و نه عمق که بگوییم ماندگاری بیشتری دارد؟
درست است. از آن منظر عمیق است و از این منظر عمق ندارد و مطالبش سطحی است، لذا نمی‌توان روی فضای مجازی سرمایه‌گذاری کرد. چند وقتی در کلاب‌هاوس فعالیت و احساس کردم وقتی که باید بگذاریم بیشتر است، درنهایت قرار است در این گفت‌وگوها چه چیزی به مخاطب منتقل کنیم؟ سمت خدا یک برنامه هدفمند است. در فضای مجازی نمی‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم، فضای مجازی از نگاه من مجاز است. نه به تعریف‌ها باید دلخوش باشیم و نه از فحش‌ها دلخور شویم، لذا افرادی که در فضای مجازی هستند، خیلی برای من اعتبار ندارند. بالاخره فعالیت می‌کنید و اگر کسی خواست برنامه سمت خدا را دنبال کند، صفحه سمت خدا در اینستاگرام وجود دارد، ولی نمی‌توانید وقت خود را آنجا بگذارید. از نگاه من اتفاقات خاص و انقلاب و تحول در فضای مجازی رخ نمی‌دهد. هرقدر کلیپ تاثیرگذار در آن بگذارید، درنهایت یک تعریف کوتاه می‌کنند. کاری با دوستان و رفقا ندارم، ممکن است کسی از دوستان پیام دهد این چیزی که گذاشتید خیلی خوب بود، ولی عموم مخاطبان گذری و از جنس فروشگاه‌هایی که در ترمینال هستند. طرف فروشگاه را می‌گذارد که اگر کسی چیزی خواست بخرد، ولی طرف به قصد خرید وارد نمی‌شود. برنامه‌های تلویزیون را مخاطبان پروپاقرص دنبال می‌کنند و تاثیر جدی می‌پذیرند، از نگاه من تلویزیون و رسانه‌های ما و رسانه‌های قدیمی‌مان اصالت و ریشه دارند و می‌توانند تاثیرگذار و جریان‌ساز باشند و این اتفاقات خوبی را رقم می‌زند و همین جریان‌سازی و اتفاقات و تاثیرات است که خستگی چندین‌ساله را از تن امثال من در می‌آورد. ما تمام تلاش‌مان را می‌کنیم از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم و الحمدلله یک نگاه، یک نظر، یک کلام و یک پیام زمانی کلی انرژی به ما داده است. از پیام مخاطبی که در گوشه کشور در سیستان است یا شخصیتی همچون رهبر انقلاب که ما تقریبا دوبار به‌صورت غیررسمی خدمت ایشان رفته‌ایم. منظورم از غیررسمی این است که منتشر نشده است. ایشان دغدغه‌های ما و کارشناسان را شنیدند و حتی گفتند که من اگر جلسات این‌چنینی نباشد، مخاطب برنامه شما هستم و برنامه شما را می‌بینم و رصد می‌کنم. با جزئیات مطالبی را بیان می‌کردند که مثلا مباحث آقای رفیعی خیلی خوب بود. با حافظه دقیقی نکات را بیان می‌کردند. یک جلسه دیگر که خدمت ایشان رفتیم، بیان کردند راهی که شما می‌روید با همین فرمان ادامه دهید و نکند این مسیر را تعطیل کنید. مثل قطار در حال حرکت که خود را تعمیر می‌کند شما تغییراتی خواستید ایجاد کنید در حرکت ایجاد کنید. این نکته بسیار مهم و حائز اهمیت است که آقا نظر روی برنامه دارند و برنامه را می‌بینند و مراجع تقلید مکرر پیام داده‌اند اعم از آیت‌الله صافی، آیت‌الله وحید، آیت‌الله جوادی و.... این بازخوردها را که می‌بینیم احساس رضایت می‌کنیم و خوشحال می‌شویم و برکات قطعا در زندگی مردم ما نقش دارد و ان‌شاءالله خداوند عنایت کند در این وانفسا و هجوم دعوت‌ها همگی دعوت حق را ببینیم و بشنویم و تبعیت کنیم.