روزنامه «فرهیختگان» پیش از این، در ستونی تحت‌عنوان «تاریخ علم در اسلام و ایران» به تبیین مباحث علمی و دقیق تاریخ این مبحث مهم و مطرح در مجامع علمی روز می‌پرداخت. بن‌مایه این رشته مقالات، اساسا مباحثی بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه تلویزیونی «ایران» از شبکه دوم سیما بیان کرده و سپس بنابر درخواست‌های متعدد اساتید، پژوهشگران و دانشجویان، جهت تبیین دقیق‌تر مباحث و ارائه مستندات این مطالب، برای چاپ در روزنامه، تنظیم کرده بودند. روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به درخواست‌های مکرر خوانندگان، مطابق گذشته به چاپ این مجموعه ادامه خواهد داد، البته به‌جهت اتصال و پیوستگی مباحث، پیش از شروع مباحث جدید، نگاه و مروری خواهیم داشت به مباحث گذشته که در همین ستون منتشر می‌شود.
پس از تسخیر بغداد، هولاکو در تاریخ 24 صفر سال 656 ق، به علت شدت حرارت و بدی هوای بغداد، از راه همدان و کرمانشاه به ایران مراجعت کرد و در آذربایجان مستقر گردید و همه غنایمی را که از غارت بغداد و قلاع اسماعیلیه و سایر بلاد به‌چنگ آورده بود، به آذربایجان انتقال داد و قسمتی از آن را در یکی از جزایر داخلی دریاچه کبودان (ارومیه) در عمارت مستحکمی که به دستور هولاکو ساخته بودند، به شکل شمش قرار داد و این جزیره احتمالا همان جزیره‌ای بود که در سال مرگ اَباقا یعنی در سال 681 ق در آب فرو رفت. هولاکو قسمتی از غنایم را نیز به‌خدمت برادر خود مُنگو قاآن فرستاد و سپس شهر مراغه را که دارای اراضی هموار و جلگه‌ای در کنار دریاچه ارومیه بود و برای چرای اسب‌ها و دام‌های اتباع وی بهترین چراگاه محسوب می‌شد، به پایتختی انتخاب کرد و علت این مساله گویا افزون بر سلامت آب‌وهوای آن شهر، نگاهی بود که او به فتح شام و مصر داشت.
هولاکو با انتخاب مراغه به پایتختی خود، مرکزیتی خاص به ایران بخشید و آذربایجان در مرکزیت اداره امور سیاسی، نظامی و اقتصادی ایلخانان مغول واقع گردید. به فرمان هولاکو، دانشگاهی بزرگ و رصدخانه‌ای معروف و سایر مراکز تحقیقات نجومی و علمی به‌دست خواجه‌نصیرالدین طوسی و همکاری دانشمندانی چون علامه قطب‌الدین شیرازی، مویدالدین عرضی دمشقی، محی‌الدین مغربی، فخرالدین مراغی، فخرالدین اخلاطی، نجم‌الدین دبیران‌کاتبی‌قزوینی و... شروع به‌کار کرد.
محلی که برای رصدخانه انتخاب شد، در شمال مراغه روی تپه‌ای بود و به امر هولاکو همه آلات رصدی لازم را از شهرهایی مانند بغداد و تبریز و... در اختیار خواجه‌نصیرالدین می‌گذاشتند. افزون بر این هولاکو دستور داد که همه موقوفات ممالک مغول را تحت‌اختیار خواجه نصیرالدین طوسی قرار دهند. 1
پی‌نوشت:
1- اقبال آشتیانی، عباس (1379)، تاریخ مغول از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری، تهران، نگاه، صص 191-190.