زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: روزهای اولی که دنیا با ویروس ناشناخته کرونا روبه‌رو شد، تصور عموم این بود که علم امروز می‌تواند به‌سرعت جلوی گسترش این بیماری را بگیرد و تنها باید چند ماهی منتظر ماند تا زندگی به روال عادی خود بازگردد؛ اما بعد از عبور از تولد یک‌سالگی این ویروس و جان‌باختن هزاران‌نفر در دنیا و ایران، وضعیت عجیبی رقم خورد و علی‌رغم وعده چندین‌باره مسئولان مختلف دنیا مبنی‌بر عبور از پیک‌بیماری، کروناویروس ثابت کرد قرار نیست به این زودی‌ها تسلیم شود و حتی شروع واکسیناسیون در دنیا هم دلیلی برای تعیین زمان پایان این جنگ بهداشتی عصر حاضر نیست. با این حال برنامه‌ریزی‌ها برای چگونگی انجام فعالیت‌ها در بخش‌های مختلف کشور در سال جاری تفاوت‌هایی به نسبت سال گذشته دارد و زمزمه‌های زیادی برای سوق پیدا کردن به شرایط دنیای عادی در بخش‌های گوناگون به گوش می‌رسد.
جامعه آکادمیک که در وضعیت بحرانی این روزهای جهان نقش اساسی در حفظ جان مردم از طریق دستیابی به واکسن کرونا را ایفا کرده، یکی از همان بخش‌هایی است که قصد دارد تا حدی فضا را برای حضور دانشجویان و اساتید در محیط‌های علمی فراهم کند. دانشگاه‌های ایران نیز که نزدیک به یک‌سال از غیرحضوری شدن‌شان می‌گذرد، درصدد هستند تا بتوانند برخی اقدامات خود را به روال سابق و با حفظ پروتکل‌های بهداشتی انجام دهند. در این میان شاید اولین تغییری که قرار است در سال جاری در این فضا به وجود آید را بتوان مرتبط با بخشنامه وزارت علوم درباره برگزاری امتحانات به صورت حضوری در برخی دانشگاه‌ها و چگونگی برگزاری کلاس‌های عملی دانست. روزهای پایانی سال گذشته بود که مسئولان آموزشی این وزارتخانه با صدور بخشنامه‌ای شروطی را برای برگزاری حضوری امتحانات تعیین کردند؛ مولفه‌ای که دانشگاه‌ها با رعایت آنها می‌توانند محیط ارزشیابی دانشجویان خود را از فضای مجازی به دنیای حقیقی بیاورند. مساله‌ای که با توجه به تاکید چندباره فعالان نظام آموزش کشور مبنی‌بر اهمیت آموزش و ارزشیابی حضوری، قطعا اثرات مثبتی را هم برای دانشجویان و هم اساتید خواهد داشت. با این حال نمی‌توان انتظار داشت که بخشنامه صادرشده را بتوان در همه مراکز آموزش عالی به اجرا درآورد؛ چراکه در خود بخشنامه هم تاکید شده در‌صورت مهیا بودن شرایط امکان برگزاری حضوری امتحانات وجود خواهد داشت. همین بند کافی است تا به محض همه‌گیری دوباره کرونا، عملا اجرای این بخشنامه غیرممکن شود.
امکان شرکت در کلاس‌های عملی، در اختیار بخش اندکی از دانشجویان
درباره چگونگی برگزاری کلاس‌های عملی در دانشگاه‌ها اما وضعیت متفاوت است؛ چراکه در 9 اسفند سال گذشته مسئولان آموزش عالی اعلام کردند کلاس‌های عملی در شهرهای آبی و زرد به صورت حضوری برگزار می‌شود و این کلاس‌ها در وهله اول تنها برای دانشجویان بومی این مراکز خواهد بود و اگر دانشجوی غیربومی خواهان شرکت در آن باشد، باید در اتاق‌های تک‌نفره اسکان پیدا کند؛ در اصل خبری از برگزاری این کلاس‌ها در مناطق نارنجی و قرمز نیست.
علی خاکی‌صدیق، معاون آموزشی وزارت علوم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تاکید دوباره بر بخشنامه صادرشده در سال گذشته برای شهرهایی که امکان برگزاری این کلاس‌ها را دارند، گفت: «اتفاق جدیدی در این زمینه رخ نداده و درحال حاضر تنها دانشگاه‌هایی که در دو منطقه آبی و زردرنگ هستند می‌توانند با رعایت تمام پروتکل‌های بهداشتی این کلاس‌ها را به‌صورت حضوری برگزار کنند و با اینکه متاسفانه شاهد هستیم تعداد شهرهای زردرنگ در حال کاهش است، اما در اصل این مصوبه تغییری ایجاد نشده است.»
او ادامه داد: «مدیریت دانشگاه‌ها باید تصمیم بگیرند که در کدام منطقه قرار دارند و حتی اگر در مناطق زردرنگ قرار ندارند، می‌توانند برگزاری کلاس‌های عملی را محقق کنند یا خیر؛ چراکه به‌هیچ‌وجه نباید سلامت دانشجویان به خطر بیفتد. از سوی دیگر برگزاری کلاس‌ها در مناطق نارنجی و قرمزرنگ به صورت حضوری امکان‌پذیر نیست و باید منتظر بمانیم ببینیم در آینده ستاد ملی مقابله با کرونا مصوبه جدیدی را منتشر خواهد کرد یا خیر. طبیعتا در صورت تحقق این مساله تصمیمات جدید به دانشگاه‌ها ابلاغ می‌شود.»
با توجه به صحبت‌های معاون آموزشی وزیر علوم باید گفت برگزاری حضوری کلاس‌های عملی در اکثر دانشگاه‌های کشور با توجه به اوج‌گیری مجدد کرونا ناممکن شده و به نظر می‌رسد قرار است دانشگاه‌ها همانند سال گذشته راه غیرحضوری را برای این کلاس‌ها در پیش بگیرند یا درنهایت در یک بازه زمانی محدود و به‌صورت فشرده اقدام به برگزاری این کلاس‌ها کنند؛ موضوعی که در سال 99 هم دانشجویان آن را تجربه کرده یا ترجیح دادند راه حذف این دروس را در پیش بگیرند تا از این طریق بتوانند دروس عملی و آزمایشگاهی خود را در شرایط سفید و کم‌خطر بگذرانند.
تعیین‌تکلیف ناقص وزارت علوم در روزهای پایانی 99 برای برگزاری امتحانات سال جاری
چگونگی برگزاری امتحانات هم یکی‌دیگر از موضوعات مهم در سال تحصیلی جاری به شمار می‌رود. نکته قابل‌توجهی که در بخشنامه صادرشده در 23 اسفند سال 99 وجود دارد، اینکه بر ارزشیابی مستمر از دانشجویان در صورت استمرار وضعیت اضطراری در همه مناطق کشور تا پایان نیمسال دوم 1400-1399 تاکید شده است؛ یعنی اگر بنا باشد بار دیگر وضعیت این بیماری به ماه‌های ابتدایی سال گذشته برگردد، سهم آزمون پایان نیمسال در تعیین نمره نهایی دانشجو به میزان حداقلی کاهش پیدا می‌کند و همانند سال تحصیلی 99، این ارزشیابی و فعالیت دانشجو در کلاس‌های غیرحضوری است که می‌تواند قبولی یا عدم‌قبولی او را در آزمون پایانی مشخص کند. اما مساله اصلی این بخشنامه مربوط به مناطقی است که براساس اعلام ستاد ملی مقابله با کرونا جزء مناطق کم‌خطر تعریف می‌شوند و دانشگاه‌های مستقر در آنها باید بسترهای لازم برای تغییر شیوه برگزاری امتحانات را در نظر بگیرند.
به‌عبارت دقیق‌تر در این بخشنامه آمده است: «در مناطق کم‌خطر از نظر همه‌گیری بیماری، زمینه حضور دانشجویان در دانشگاه برای شرکت در آزمون پایان نیمسال، بررسی و مقدمات برگزاری امتحان حضوری در نظر گرفته شود. تدبیر دانشگاه در برگزاری امتحان حضوری باید با حفظ و مراعات دقیق همه پروتکل‌های بهداشتی و آخرین دستورات ستاد ملی مقابله با کرونا، هماهنگ باشد.» نکته مهمی که در این بخشنامه آمده اطلاع‌رسانی زودهنگام نحوه برگزاری امتحانات به دانشجویان است؛ گویی ناهماهنگی‌های سال گذشته در حوزه انتشار اخبار مربوط به شیوه برگزاری کلاس‌ها و امتحانات و اعتراض دانشجویان به این مهم باعث شده مسئولان این وزارتخانه ترجیح دهند تصمیمات را ولو درصورتیکه بنا به اوج‌گیری دوباره کرونا امکان تحقق آنها وجود نداشته باشد هم زودتر از قبل به اطلاع دانشجویان برسانند. به‌طوری‌که در بند سوم این بخشنامه در این‌باره آمده است: «این تصمیم از هم‌اکنون به دانشجویان اطلاع‌رسانی شود تا آنها از احتمال برگزاری آزمون پایان نیمسال خود به صورت حضوری، اطلاع داشته باشند. اطلاع‌رسانی باید از مجاری مختلف رسمی دانشگاه و با اطمینان از وصول آن از سوی همه دانشجویان انجام شود تا این تصمیم در آستانه اجرا، با اعتراض دانشجویان مبنی‌بر بی‌اطلاعی یا اطلاع‌رسانی ضعیف دانشگاه روبه‌رو نشود.»
درست است که وزارت علوم تا حدی مسیر برگزاری امتحانات را مشخص کرده، اما تغییر یک‌باره شرایط شهرها از زرد به نارنجی و حتی به قرمز نشان می‌دهد نمی‌توان انتظار داشت دانشگاه‌هایی که حتی در ابتدای موسم برگزاری امتحانات شرایط عادی‌ای دارند می‌توانند تا پایان به شکل حضوری دانشجویان را بر سر جلسات امتحانی بکشانند. اتفاقی که درباره برگزاری کلاس‌های عملی هم شاهد آن هستیم و کمتر شدن تعداد شهرهای آبی و زرد حاکی از آن است که امسال هم چندان نباید انتظار حضور دانشجویان در فضای آکادمیک را داشت. همین مساله باعث شده مسئولان دانشگاهی مجبور باشند بسترهای لازم برای برگزاری هر دو شیوه امتحانی را مدنظر قرار دهند تا در‌صورت تغییر در شرایط بیماری، بتوانند به‌سرعت خود را با وضعیت جدید وفق دهند. با این حال به نظر می‌رسد دانشگاه‌ها ترجیح می‌دهند همان روال سابق را برای ارزشیابی دانشجویان دنبال کنند؛ چراکه برگزاری حضوری امتحانات نیاز به فعال بودن خوابگاه‌ها دارد و فعال‌سازی این بخش دانشگاه به معنی حضور دانشجویان غیربومی در دانشگاه محل تحصیل‌شان است؛ مساله‌ای که می‌توان آن را سخت‌ترین مرحله برای برگزاری حضوری امتحانات دانست. از طرف دیگر اگر امکانات دانشگاه‌ها برای حضوری شدن امتحانات فراهم شود، می‌توان انتظار داشت وضعیت کلاس‌ها از غیرحضوری به حضوری هم تغییر کند. همچنین شاید بتوان شیوه برگزاری حضوری امتحانات را در دانشگاه‌های محدود اجرایی کرد، اما مساله اصلی این است که در‌صورت تحقق آن، دانشگاه‌ها این مهم را برای تمام مقاطع اجرایی می‌کنند یا صرفا برای مقاطعی که جمعیت دانشجویی کمتر دارد، محقق خواهد شد؟
از پیک بیماری عبور کردیم؛ شهرها قرمز شد!
نکته قابل‌توجه این است که رئیس‌جمهور کشورمان چندی پیش عنوان کرده بود از پیک بیماری عبور کرده‌ایم؛ صحبت‌هایی که در میدان عمل نه‌تنها نشانه‌هایی از آن وجود ندارد، بلکه به نظر می‌رسد شهرهای مختلف با پایان گرفتن تعطیلات نوروزی؛ وضعیت بدی به خود گرفته و در عمل با توجه به وضعیت امروز بیماری، نه‌تنها خبری از برگزاری حضوری کلاس‌های عملی خواهد بود و نه قرار است دانشجویان بر سر جلسات امتحانی به صورت فیزیکی حضور پیدا کنند. به نظر می‌رسد اجرای بخشنامه وزارت علوم در هردو موضوع برای اکثر دانشگاه‌ها دور از ذهن به نظر می‌رسد. به‌عبارت دیگر در عموم استان‌های کشور با توجه به اینکه چند نقطه نارنجی و حتی قرمز وجود دارد، نمی‌توان انتظار داشت که در آینده نزدیک وضعیت به حالت روزهای پایانی سال گذشته بازگشته و بعید به نظر می‌رسد در نیمسال اول امسال بتوان شاهد برگزاری حضوری امتحانات و کلاس‌های عملی بود. موضوعی که مسئولان دانشگاهی به‌خوبی از آن آگاه هستند و به همین دلیل تلاش چندانی برای اجرایی‌سازی بخشنامه‌های منتشرشده در هر دو حوزه انجام نمی‌دهند.
معاون آموزشی دانشگاه تهران:
امتحانات را به‌صورت غیرحضوری برگزار می‌کنیم
سیدحسین حسینی، معاون آموزشی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره شیوه برگزاری امتحانات گفت: «در حال حاضر برنامه‌ای که دانشگاه برای برگزاری امتحانات در نظر گرفته، بر بستر الکترونیک است؛ با این حال ما تابع شرایط هستیم و قطعا اگر در زمان امتحانات ببینیم وضعیت برای برگزاری حضوری مناسب است، ترجیح‌مان این است که امتحانات را برای تمام مقاطع به‌صورت حضوری برگزار کنیم.»
او با تاکید بر اینکه وضعیت پیش‌روی ما نشان می‌دهد باید بنا را بر غیرحضوری برگزار کردن امتحانات بگذاریم، اظهار داشت: «در پردیس‌های دانشگاه تهران هم امتحانات به‌صورت غیرحضوری برگزار خواهند شد و این‌طور نیست که بگوییم وضعیت در پردیس‌هایی که در خارج از تهران هستند، متفاوت است؛ اما بازهم تاکید می‌کنم که باید منتظر ماند و دید در فصل امتحانات شرایط چگونه رقم می‌خورد.»
معاون آموزشی دانشگاه یزد:
ارزشیابی مستمر دانشجو ملاک خواهد بود
محمدتقی صادقی، معاون آموزشی دانشگاه یزد نیز در این‌باره گفت: «برنامه‌مان این است که بتوانیم مطابق بخشنامه‌ای که توسط وزارت علوم به دانشگاه‌ها ابلاغ شده، عمل کنیم و در شورای آموزشی دانشگاه هم مقرر شده تا زمینه‌سازی لازم فراهم شود و از این طریق اساتید بحث ارزشیابی دانشجویان را صرفا به آزمون پایان‌ترم موکول نکرده و ارزشیابی مستمری را داشته باشند. با این حال اگر شرایط مناسب باشد، به سمت برگزاری حضوری امتحانات حرکت خواهیم کرد.»
او در توضیح بیشتر این مساله اظهار داشت: «اولویت‌مان این است که در صورت فراهم بودن شرایط، امتحانات دروس دانشجویان تحصیلات تکمیلی را به‌صورت حضوری برگزار کرده و بعد از آن دانشجویان کارشناسی قرار دارند؛ با این حال اگر شرایط به شکلی باشد که مانند امروز نتوانیم در خوابگاه‌هایمان دانشجویان کافی را مستقر کنیم، قاعدتا از برگزاری حضوری آزمون‌ها هم منصرف خواهیم شد.»
معاون آموزشی دانشگاه یزد تصریح کرد: «برنامه‌ریزی‌های لازم را درخصوص برگزاری حضوری امتحانات با تاکید بر دانشجویان تحصیلات تکمیلی انجام داده‌ایم تا درصورتیکه فضا برای اجرای این کار مناسب بود، مشکلی از این بابت نداشته باشیم. نکته مهم این است که تعداد دانشجویان این مقطع در هر درس به نسبت دیگر مقاطع بسیار محدود بوده و از این‌رو می‌توان انتظار داشت که برای این قشر از دانشجویان، امتحانات را به صورت حضوری برگزار کرد؛ با این حال باز باید منتظر ماند و دید شرایط در آن بازه زمانی چگونه خواهد بود.»
صادقی خاطرنشان کرد: «وضعیت شهر یزد درحال حاضر زرد بوده اما برخی شهرستان‌های این شهر قرمز شده‌اند به همین دلیل نمی‌توان پیش‌بینی کرد که با فرارسیدن فصل امتحانات در چه شرایطی از لحاظ بیماری کرونا قرار داریم و طبیعی است که پیش‌فرض‌مان همان ارزشیابی مستمر از دانشجو باشد.»
معاون آموزشی دانشگاه امیرکبیر:
دانشگاه‌ها فضای کافی برای برگزاری حضوری امتحانات در دوران کرونا را ندارند
محمدحسین کریمیان، معاون آموزشی دانشگاه امیرکبیر با تاکید بر اینکه از الان نمی‌توان درباره برگزاری حضوری امتحانات به‌طور قطع صحبت کرد، گفت: «پیش‌فرض دانشگاه برگزاری مجازی امتحانات است، مگر اینکه ستاد ملی مقابله با کرونا اجازه دهد امتحانات را به شکل حضوری برگزار کنیم. نکته مهم درباره بخشنامه وزارت علوم این است که طبق آن به دانشگاه‌ها اعلام شده باید آماده برگزاری حضوری امتحانات باشند و هنوز صحبتی از تغییر شیوه امتحانات نشده است.»
او ادامه داد: «طبیعتا برگزاری حضوری امتحانات از حیث دانشجو و استاد به مراتب از شیوه غیرحضوری آسان‌تر است؛ چراکه برای امتحانات مجازی نیازمند طراحی روش‌ها و اجراسازی آنها هستیم؛ اما در شیوه حضوری چنین مولفه‌هایی وجود ندارد. به همین دلیل پیش‌بینی‌مان این است که در سال تحصیلی جاری هم امتحانات به همان شیوه مجازی برگزار می‌شود تا از این طریق اساتید و دانشجویان آمادگی لازم برای شرکت در این نوع امتحان را داشته باشند؛ اما به محض اینکه شرایط لازم فراهم شود، امکانات برگزاری حضوری امتحانات وجود داشته و هم اساتید و دانشجویان از این مهم استقبال می‌کنند.»
معاون آموزشی دانشگاه امیرکبیر تصریح کرد: «قطعا وقتی ستاد ملی مقابله با کرونا اجازه برگزاری حضوری امتحانات را بدهد، ما نیز باید به دانشجو اجازه دهیم تا در خوابگاه‌ها اسکان پیدا کرده و در خود دانشگاه حضور پیدا کند، همین مساله کار را سخت می‌کند. به‌عبارت دیگر کلاس‌های فعلی دانشگاه‌ها به شکلی طراحی شده که 40 دانشجو در کنار یکدیگر بنشینند، حال اگر بخواهیم در چنین کلاسی، با رعایت پروتکل‌های بهداشتی اقدام به برگزاری امتحانات کنیم، به این معنی است که تنها 15 دانشجو می‌توانند در یک کلاس حاضر شوند و تنها برای یک امتحانی که 45 دانشجو در آن شرکت کنند، باید سه کلاس خالی داشته باشیم و این کار شدنی نیست.»
کریمیان خاطرنشان کرد: «از گذشته برنامه‌ریزی برای برگزاری همزمان امتحانات با توجه به ظرفیت و امکانات دانشگاه‌ها صورت گرفته و اساسا هیچ دانشگاهی فضای کافی برای برگزاری حضوری امتحانات را با رعایت پروتکل‌ها ندارد و این واقعیتی است که باید آن را بپذیریم؛ البته در این میان بحث خوابگاه و اسکان دانشجویان غیربومی برای شرکت در امتحانات حضوری هم مطرح است که خود نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است. به همین دلیل باید بگویم در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت امتحانات به‌صورت حضوری برگزار شوند.»
امتحانات دانشگاه پیام‌نور همچنان غیرحضوری است
دانشگاه پیام‌نور هم ازجمله دانشگاه‌هایی است که از همان روزهای پایانی سال گذشته تکلیف دانشجویان خود را برای چگونگی برگزاری امتحانات روشن کرد. براساس اطلاعیه منتشر شده توسط مسئولان این دانشگاه، تمام ارزشیابی‌های دروس نظری نیمسال تحصیلی جاری در بازه زمانی ابلاغ‌شده در برنامه امتحانات و منطبق با جدول زمان‌بندی به صورت غیرمتمرکز و به روش غیرحضوری برگزار می‌شود و دانشجو صرفا از طریق سامانه الکترونیکی اعلام‌شده توسط دانشگاه می‌تواند در امتحانات شرکت کند. عدم‌شرکت دانشجو به هر دلیل در جلسه امتحان غیرحضوری به منزله غیبت تلقی شده و تنها با توافق قبلی استاد با دانشجو امکان جابه‌جایی زمان برگزاری امتحانات وجود دارد. نکته قابل‌توجه درباره امتحانات دانشگاه پیام‌نور این است که اگر دانشجویی به هر دلیلی نمی‌تواند به ابزارهای ارتباطی برای شرکت در امتحان دسترسی پیدا کند، باید تا 20 فروردین ماه این مساله را به واحد محل تحصیل اعلام کند تا از این طریق ارزشیابی آنها توسط واحد انجام شود. از طرف دیگر طبق اعلام مسئولان این دانشگاه، ارزشیابی‌های مستمر دانشجو توسط اساتید الزامی و به عهده مدرس است، اما دانشجویان الزامی به شرکت در آن ندارند و در این صورت نمره پایان‌ترم بر‌مبنای 20 محاسبه می‌شود.
بی‌رغبتی دانشگاه‌ها برای حضور فیزیکی دانشجویان
عدم‌اقبال توصیه‌هایی که در بخشنامه وزارت علوم برای برگزاری حضوری امتحانات آمده، تنها شامل دانشگاه‌های دولتی نمی‌شود و گویی مسئولان همه زیرنظام‌های آموزشی به‌خوبی می‌دانند در شرایط فعلی این بیماری که تنها چند هفته برای اوج‌گیری دوباره آن زمان لازم است، نه‌تنها نمی‌توان بسترهای لازم را برای حضور دانشجویان بر سر جلسه امتحانی فراهم کرد؛ بلکه زیرساخت‌های دانشگاهی کشور نیز چنین اجازه‌ای را به آنها نمی‌دهد و در‌صورت چراغ‌سبز ستاد ملی مقابله با کرونا برای تحقق این مساله، عملا بار فعالیت دانشگاه‌ها در این خصوص سنگین‌تر می‌شود؛ چراکه از یک طرف باید شرایط اسکان را برای دانشجویان غیربومی خود فراهم کنند و از طرف دیگر نیاز به برنامه‌ریزی متفاوت برای پشت‌سر گذاشتن برهه امتحانات دارند. یعنی نمی‌توان انتظار داشت همانند گذشته تمام دانشجویان یک درس با حضور در یک کلاس به سوالات امتحانی پاسخ دهند. مولفه‌ای مهم که گویی چندان مدنظر مسئولان وزارت علوم قرار نگرفته و همین مهم دلیلی است که یا دانشگاه‌ها به سمت این کار نروند یا در‌صورت تحقق، آن را به دانشجویان یک مقطع تحصیلی محدود کنند. با تمام این صحبت‌ها به نظر می‌رسد دانشجویان در سال تحصیلی جدید هم باید از پشت مانیتور به سوالات پاسخ دهند و راهکار سال گذشته را برای کلاس‌های عملی در پیش بگیرند. یعنی یا حذف این دروس را انتخاب کرده یا منتظر بمانند با اعلام دانشگاه محل تحصیل در دوره‌های فشرده برای فراگیری مطالب عملی، این بخش را پشت‌سر بگذارند یا به روش مرسوم سال گذشته که همان برگزاری غیرحضوری این کلاس‌هاست، تن دهند.