ابوالقاسم رحمانی، روزنامه‌نگار: محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران هم در ادامه در ارتباط با آینده واکسن‌های ایرانی کرونا به «فرهیختگان» گفت: «فاز دوم و سه کارآزمایی بالینی واکسن درواقع به ما نشان می‌دهد در تعداد بیشتری از جمعیت داوطلب چه پاسخی را می‌گیریم. چند پارامتر و مولفه است که برای ما مشخص می‌شود. یکی میزان دوز بهینه است که چه دوزی از واکسن بهتر و بیشتر پاسخ می‌دهد و یکی زمان فواصل واکسن است یعنی معمولا در واکسن‌ها دو دوز را داریم. یکی دوز اول و دیگری دوز یادآور است. در کارآزمایی بالینی دو درحقیقت این را به دست می‌آوریم که اگر فواصل بین این دو دوز دو هفته باشد چقدر پاسخ افزایش می‌یابد و اگر سه هفته باشد چقدر افزایش دارد. زمانی که فاز دو و سه را تلفیق می‌کنیم درواقع یک نقطه مشخصی برای پایان فاز دو تعیین نمی‌کنیم بلکه همان میزان را مثلا بین 400 نفر از افرادی که وارد فاز دو کردیم، ارجاع به تعداد بیشتر می‌دهیم یعنی حدود 20هزار نفر که جواب بهینه را در این تعداد داریم و در طیف وسیع‌تری از جمعیت که فاکتورهای ژنتیکی هم دخیل می‌شود، وضعیت چطور است. یعنی قومیت‌های مختلف، افراد مختلف و بک‌گراندهای مختلف را وارد مطالعه می‌کنیم که با استفاده از این فاز می‌توان گفت واکسن درکل جامعه چه پاسخی را به ما می‌دهد. آن پاسخ کلی را بررسی می‌کنیم. سوال این است که آیا ممکن است در این میان دچار عوارض جانبی شویم؟ هدف از مطالعه فاز دو و سه این نیست که عوارض جانبی را صرفا ببینیم چون عوارض جانبی را در فاز یک مطالعه کردیم و به دست آوردیم که این واکسن می‌تواند ایمن باشد یا خیر. اگر واکسنی از فار یک می‌گذرد خیلی بعید است در فاز دو و سه عوارض عجیبی بدهد، اگرچه این امر مطلق نیست. شاهد بودیم واکسن‌هایی که در دنیا توانسته بودند فاز سه کارآزمایی را بگذرانند وقتی وارد مصرف وسیع در جامعه شد بعضا عوارض و حتی مرگ‌ومیر داشتند، یعنی حتی این دور از ذهن نیست که بگوییم واکسنی که از فاز یک تا سه گذشته دیگر هیچ‌گاه برای هیچ‌کسی در جامعه عارضه ندارد. این حرف درستی نیست و اگر کسی بیان کند حرف غیرعلمی زده است. فقط چیزی که مشخص است این است که در فاز یک ایمنی واکسن مشخص می‌شود یعنی برای ما مشخص می‌شود واکسن می‌تواند ایمن باشد و عوارض جانبی جدی نداشته باشد. در فاز دو و سه ضمن اینکه همین عامل را در تعداد بیشتری از افراد می‌بینیم مولفه‌های دیگری را تاکید می‌کنیم. آن مولفه‌ها چیست؟ اینکه چقدر کارایی دارد، اینکه کدام دوز بهتر است و حتی تا چه اندازه کارایی باقی می‌ماند یعنی این هم برای ما مهم است. ممکن است ما واکسنی داشته باشیم که وقتی این را می‌زنید سه ماه پاسخ محافظت‌کننده از بین می‌رود که این واکسن موفقی نیست. واکسنی را موفق می‌دانیم که بین یک تا دو سال به فرد ایمنی بدهد. بنابراین در فاز دو و سه که بهبودبخشی را بررسی می‌کنیم این را به دست می‌آوریم که چقدر در بدن فرد پاسخ ایمنی ایجادشده از نظر اثربخشی طولانی‌مدت است.»
در تامین مواد اولیه ساخت واکسن دچار مشکل می‌شویم اما به بن‌بست نمی‌رسیم
اهمیت تولید واکسن داخلی برکسی پوشیده نیست. در کشورهای مختلف دنیا، خصوصا آنهایی که تکنولوژی ساخت واکسن را دارند تولید واکسن داخلی برگ‌برنده‌ای است که تا اینجا ما آن را داریم.
یزدی در تشریح اهمیت این مساله ادامه داد: «فارغ از اینکه تکنولوژی واکسن در دنیا دست چه کسانی است باید یا از طریق انتقال تکنولوژی یا دانش فنی بومی و داخلی حتما تولید داخلی واکسن را داشته باشیم. نمی‌توانیم فقط با واردات و اتکای به واکسن‌های کمپانی‌های خارجی نیاز خود را تامین کنیم. نه کشور ما بلکه تمام کشورها اینچنین است چون این نیاز استراتژیک است. در بحث غذا و دارو و واکسن نیازهای استراتژیک را حساب می‌کنیم، یعنی حتما باید برای این زیرساخت داشته باشیم. هیچ کشوری را در دنیا پیدا نمی‌کنیم که بگوید من به لحاظ اقلام موردنیاز برای تامین غذای مردم با واردات همه را تامین می‌کنم. این محال است و حتما درصد عمده‌ای را باید از داخل تامین کند. در بحث واکسن هم به همین ترتیب است چون واکسن مستقیما با سلامت افراد جامعه در ارتباط است، نمی‌توانید با واردات این کار را کنید یا تامین نیاز را انجام دهید. ناگزیر هستید داخل هم تولید داشته باشید و برای تولید داخل دو سناریو وجود دارد که خوشبختانه در کشور ما هردو سناریو فعال است؛ یکی تولید دانش فنی است که نیاز به زمان بیشتر دارد تا مراحل مختلفی را که الان نیاز دارید، بگذرانید و وارد بازار شوید و دیگری انتقال تکنولوژی است یعنی جای دیگر این تکنولوژی تولید شده و به نتیجه رسیده و شما بتوانید به داخل انتقال دهید و تولید انبوه کنید. خوشبختانه درباره واکسن اسپوتنیک شرکت اکتوور قرارداد بسته و تولید انبوه می‌کند و قول داده در سال 1400 تا 40میلیون دوز تامین کند و از سوی دیگر انستیتوپاستور ایران هم با طرف کوبایی که واکسن هپاتیت بی را می‌سازد، قرارداد تولید مشترک واکسن کرونا را دارد. یعنی این همان انتقال تکنولوژی است. این سرنوشت محتوم و ناگزیر است که شما باید زیرساخت تولید خود را داشته باشید. بخشی را با انتقال تکنولوژی تامین کنید و بخشی را با تولید داخل تامین کنید چون در مصاحبه‌های قبلی هم این را بیان کردم. این اتفاق کووید-19 آخرین پاندمی ما نیست. شاید خبر خوبی نیست ولی واقعیت این است که از این به بعد وارد اپیدمی‌ها و پاندمی‌های مختلف و متنوعی می‌شویم. برای مقابله با آن باید زیرساخت داشت. کشورهای جنوب‌شرق آسیا یکی از دلایل اینکه توانستند بهتر مقابله کنند این بود که در سال 2012 با سارس مواجه شدند و ناگزیر یک زیرساختی را برای مقابله با سارس ایجاد کردند که در کووید به درد آنها خورد. اگر زیرساخت ایجاد نکنیم این همه‌گیری تمام شود خدای‌ناکرده یک همه‌گیری دیگری را داشته باشیم باز همین‌طور فشل خواهیم بود. برای اینکه این اتفاق نیفتد ناگزیر هستیم زیرساخت ایجاد کنیم. واقعیت این است که در بحث تولید خیلی از اقلام دارویی اگرچه خودکفا هستیم اما مراوده داریم و در بحث مواد اولیه با دنیا مراوده داریم و مشکل ما در بحث تحریم‌ها بحث مستقیم دارو و واکسن نیست بلکه عمدتا بحث انتقالات مالی است، یعنی شاید کسانی که تحریم می‌کنند می‌گویند دارو و غذا و واکسن را تحریم نمی‌کنیم، از یک نقطه‌نظر درست است چون اینها را در لیست تحریم نمی‌آورند ولی از یک نقطه‌نظر دروغ می‌گویند چون اجازه حمل‌ونقل پول نمی‌دهند. وقتی نمی‌توانید پول را جابه‌جا کنید چطور می‌خواهید مواد اولیه بخرید؟ این یک معضل است. اینکه واکسن چقدر با این معضل مواجه می‌شود، نه‌فقط در واکسن کرونا که در سایر واکسن‌ها تولیدات داخل کفاف نیاز را تقریبا می‌دهد. اگرچه به اندازه واکسن کرونا نباید تولید شود چون عمدتا واکسن‌های ما در کودکان و نوجوانان است که تجویز و تزریق می‌شود، غیر از واکسن آنفلوآنزا که تاکنون از واردات تامین می‌شد و الان یکی، دو شرکت دانش‌بنیان توانستند فناوری آن را به دست بیاورند و از سال بعد واکسن خود را خواهیم داشت. در بحث واکسن کرونا تعداد زیاد است یعنی نیاز ما اندازه زیادی است اما این نیست که بگوییم در بحث تامین مواد اولیه خیلی متفاوت‌تر از محصولاتی است که الان تامین می‌کنیم. شاید با مشکلاتی مواجه شویم ولی این‌طور نیست که هیچ راه‌حلی نداشته باشد کمااینکه تا امروز با هر شرایطی بود مواد اولیه برای داروها تامین شده و اگرچه به‌صورت مقطعی به مشکلاتی برخوردیم که کمبود برخی اقلام دارویی را در بازار کشور داشتیم ولی این مرتفع شده است. من نمی‌گویم مسیر همواری در تامین همه مواد داریم ولی این‌طور نیست که بن‌بست باشد و اصلا نتوان عملی انجام داد.»