سیدجلال ساداتیان، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی و کارشناس مسائل بین‌الملل و سفیر اسبق ایران در انگلستان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به تحلیل پیشنهاد توئیتری جدید ظریف درباره «اقدام ملموس سازنده» پرداخت و ابعاد این مساله و همچنین تبعات این طرح را مورد بررسی قرار داد که مشروح این مصاحبه در ادامه از نظرتان می‌گذرد.
نظر شما درخصوص توئیت اخیر ظریف که به‌عنوان «اقدام ملموس سازنده» نکاتی را مطرح کرد، چیست؟ آیا طرح مدنظر ایشان به‌صورت گام‌به‌گام خواهد بود؟ تبعات احتمالی آن چیست؟
پیشنهاد مشخص از ابتدا این بود که آمریکایی‌ها همه تحریم‌ها را بردارند و ما هم به برجام بازگشته و تعهداتی را که متوقف یا کاهش داده‌ایم، از سر بگیریم، لذا بنده چندی پیش این پیشنهاد را به‌عنوان یک اقدام گام به گام مطرح کرده که اکنون نیز در عمل به این نتیجه رسیده‌‌ایم.
اما اینکه درحال‌حاضر این طرح به چه شکلی باشد، باید مروری بر آن داشته باشیم؛ آمریکایی‌ها تصور کردند حالا که ایران در فشار است چنانچه از روند فشار استفاده کنند، می‌توانند شروط جدیدی را بر ایران تحمیل کنند و برای بازگشت به برجام اولا بگویند ایران باید بازگردد و ثانیا مدعی شوند این بازگشت منوط به این است که ابتدا مذاکره و درباره نفوذ منطقه‌ای ایران و برد موشکی نیز بحث شود.
طبیعی است که ایران درمورد همه این موارد مقاومت و اعلام کرد شما آمریکایی‌ها بودید که از برجام خارج شدید و بنابراین شما ابتدا باید به برجام بازگردید؛ ثانیا ایران خطاب به آمریکا اعلام کرد اروپایی‌ها تحت فشار شما به تعهداتی که طی پیوست برجام به‌عهده داشتند، عمل نکردند و درنتیجه همه این موارد باید به جای اصلی بازگردد تا ایران صحبت کند.
آنها بدون اینکه علنی این موضوع را مطرح کنند، گفتند چنین بازگشتی به معنای پذیرش تقصیر صددرصدی است و احتمالا ایران مدعی شود که آنها باید خسارت بدهند که ایران نیز گفت خسارت نمی‌خواهیم و ازاین‌رو ایران ابتدا گام نخست را برداشت، هرچند این کار در قبال کاهش محدودیت تردد دیپلمات‌های ما بود.
آنها در کنار این موضوع نامه‌هایی را که دولت ترامپ به شورای امنیت نوشته و خواستار فعال شدن مکانیسم ماشه شده بود نیز پس گرفتند، البته این درحالی بود که این طرح در سازمان ملل رای نیاورده و از حیز انتفاع ساقط شده بود اما اگر باز پس گرفته نمی‌شد، به‌عنوان سند باقی می‌ماند و ممکن بود در زمان دیگری به آن استناد کنند.
البته اروپا درصدد گرفتن قطعنامه علیه ایران در شورای حکام هم بود.
پس از چندین اقدام، یک مرحله دیگر باقی ماند و اینکه آنها تلاش داشتند از طریق آژانس فشار بیاورند تا قطعنامه‌ای علیه ایران تصویب شود؛ اما این مرحله مقدمه داشت و آن مقدمه این بود که مدیرکل آژانس به تهران آمد و از ایران درخواست کرد مصوبه مجلس اجرایی نشود، درحالی‌که مصوبه مجلس تاکید داشت غنی‌سازی 20درصدی دنبال شده و بازرسی‌های فراپادمانی و پادمانی متوقف شود. ازاین‌رو توافقی که با آژانس صورت گرفت این بود که برای مدت سه ماه به این شکل عمل می‌شود که هم قانون مجلس اجرا شده باشد و هم مهلتی برای غربی‌ها باشد.
مهلت سه‌ماهه ایران و نزدیک شدن اروپا به صدور قطعنامه
جزئیات آن نیز به این شکل بود که بازرسی بازرسان در این مدت صورت نگیرد اما ایران تمام فعالیت‌ها را ضبط کرده و نزد خود نگه دارد و چنانچه بعد از سه ماه موضوع بازگشت و برداشتن تحریم‌ها حل شد، این فیلم در‌اختیار آژانس قرار می‌گیرد تا تمامی مراحل را رصد کنند؛ اما اگر این اتفاق نیفتاد ایران هیچ مدرکی به آنها نمی‌دهد. در‌قبال این موضوع اروپایی‌ها تحت فشار آمریکا یک پیش‌نویس قطعنامه تهیه کردند تا به شورای امنیت ببرند و هدف نهایی آنها نیز این بود که به ایران فشار وارد کنند اما ایران نیز موضع‌گیری و اعلام کرد چنانچه این کار را کنید بدین معناست که توافق با آژانس از بین رفته است و هیچ سندی به شما نخواهیم داد و درعین‌حال به کار خود ادامه می‌دهیم؛ لذا پس از این موضع ایران بود که شاهد عقب‌نشینی اروپا بودیم.
پس از این، محسن رضایی در مصاحبه‌ای گفت اگر ایالات‌متحده تحریم‌ها را کنار بگذارد ایران آماده از‌سرگیری مذاکرات است، بعد از این اظهارنظر بود که ظریف توئیت «اقدام ملموس سازنده» را بیان کرد و گفت نباید نظرات دیگران را به‌عنوان سیاست رسمی دولت ایران تلقی کنیم. ارزیابی شما از این امر چیست؟
اظهارنظر رضایی در این مقطع درست نبود؛ چراکه درحال‌حاضر ایشان در جایگاهی نیست که بخواهد اظهارنظر کند و اکنون مقطعی است که آژانس، وزارت خارجه و شخص رئیس‌جمهور و مقام‌معظم‌رهبری در جریان هستند و دیگران نباید در این مرحله که کار دیپلماسی است، دخالت کنند و اگر مسئولی پیشنهادی دارد باید آن را از کانال مربوطه ارائه دهد.
اقدام ملموس به این معناست که آمریکایی‌ها نامه‌هــای تــرامپ را پـــس گرفتند و محدودیت دیپلماتیک ایران را برداشتند، اما برخی گفتند این شمع ریخته نذر امامزاده بود. ایرادی ندارد؛ چراکه ایران هم با آن برخورد خاصی نکرد و چه به‌صورت منفی یا مثبت موضع نگرفت.
اقدام عملیاتی آمریکا باید آزاد کردن فروش نفت ایران باشد
معنی اقدام اجرایی و عملیاتی این است که آمریکایی‌ها بخشی از این تحریم‌ها را بردارند و بگویند فروش نفت ایران آزاد است که البته اقدامی نیز در این زمینه با عراق داشته‌اند و گفتند عراقی‌ها می‌توانند پول ایران را بازگردانند یا این چراغ سبز را به کره‌جنوبی دادند تا کره پول ایران را بدهد.
اقدام ملموس آزاد کردن و رفع محدودیت فروش نفت، طلا، کشتیرانی و بیمه از سوی آمریکاست
این که تا فروردین قرار شده بخشی از پول‌های ایران آزاد شود در همین راستاست؟
چراغ‌سبزهایی داده شده که پول‌های ایران به این ترتیب داده شود ولی اقدام ملموس این است که تحریم‌هایی که آمریکایی‌ها مستقیم انجام دادند و گفتند فروش نفت و محصولات نفتی ایران، کشتیرانی، فروش کالاهای گران‌قیمت همچون طلا، بیمه‌ها و... ممنوع است، آزاد یا با اعلام رسمی تمام پول‌های ایران بازگردانده و محدودیت بانکی نیز برداشته شود و همه بانک‌های دنیا بتوانند تعاملات عادی خود را با ایران داشته باشند. همچنین اموری که مربوط به تحریم‌های هسته‌ای ایران بوده و ایالات‌متحده آمریکا آنها را طی مراحل مختلف علیه ایران به شکل گام به گام انجام داده، باید اصلاح شود و به‌طور مثال تحریم‌ها را طی 6-5 گام بردارند و در ازای هر گامی که برمی‌دارند ایران هم آن 5 مرحله گام‌هایی که به فاصله‌های دو‌ماهه وضع کرد به نقطه اول بازمی‌گرداند؛ چراکه جمهوری اسلامی از ابتدا اعلام کرد اگر طرف مقابل بازگردد، ما هم بازمی‌گردیم.
اجرای گام به گام با توجه به بدسابقه بودن آمریکا تبعاتی برای کشورمان ندارد؟
به نظر می‌رسد چاره‌ای در این زمینه وجود ندارد و در این مرحله غیر از این راه عقل طور دیگری کار نمی‌کند که گام به گام مسیر دیگری طی شود.
البته ایران اعلام کرد همه تحریم‌ها باید یکباره برداشته شود
باید ببینیم آنچه در عمل و اجرا امکان‌پذیر است، چیست. اینکه بگویید همه اقدامات را انجام دهید و ما بعدا بررسی و عمل می‌کنیم با توجه به گفت‌وگوهایی که تاکنون صورت گرفته، عملا امکان‌پذیر نیست؛ چراکه یا باید کل این فرآیند را متوقف کرد و به وضعیت تقابل رفت یا باید تعامل کنیم. اگر در مقام تعامل باشیم قاعدتا باید یک گام آنها بردارند و یک گام ما برداریم.
طرح گام به گام اعتمادآفرین است
درواقع آنها باید گام‌های ملموسی بردارند تا ما باور کنیم که بخشی از این کار را انجام دادند و در آن صورت ما نیز گام‌هایی برمی‌داریم؛ به‌طور مثال آنها باید تمام تحریم‌ها را طی 5 مرحله بردارند و در ازای هرکدام از این مراحل ما نیز آنچه تعلیق کردیم به‌صورت مرحله‌ای بازگردانیم، لذا به نظر می‌رسد این کار اعتمادسازی بیشتری برای طرفین ایجاد می‌کند و اگر تبعات منفی هم داشته باشد، چاره‌ای نیست؛ چراکه وقتی می‌خواهیم تعامل کنیم بدین معناست که یک چیزی بدهیم تا چیزی بگیریم ولی اگر بخواهید هیچ کاری نکنید و فقط بایستید و تقابل کنید، هزینه‌ها و تبعات خاص خود را دارد.