ابوالقاسم رحمانی، روزنامه‌نگار: یادم هست در روزهای سخت‌تر از روزهای فعلی که کرونا همچنان ناشناخته بود، هرکسی درباره این ویروس سخنی می‌گفت به هفته و ماه نمی‌کشید که اظهاراتش نقض می‌شد و این ویروس رویه جدیدی را نشان می‌داد و خبری از دارو و واکسن و... نبود. با ناامیدی و از ته یک بن‌بست می‌نوشتیم و هر روز محتوا تولید می‌کردیم. منتها این روزها، علی‌رغم ظهور کرونای انگلیسی، آفریقایی، نیویورکی و... بیش از آنکه از خود ویروس و بلایایش بنویسیم، از واکسن و راهکارهای برون‌رفت جهان از وضعیت موجود ورق سیاه می‌کنیم. البته این به معنی پایان همه‌چیز نیست، این به معنی آغاز دوباره دنیای بدون کرونا نیست، اما به این معنی است که در مسیری قرار داریم که اگر اتفاق غیرمنتظره جدیدی رخ ندهد، می‌توانیم منتظر روزهای خوب باشیم. کافی است کمی مراعات کنیم، پروتکل‌ها را رعایت کنیم و مسئولان هم کمی سریع‌تر به حال واردات واکسن به کشور فکری کنند. بالا برویم یا پایین بیاییم، درحال‌حاضر، تنها راه فرار از این شیوع کشنده، با رعایت تمام پروتکل‌ها، واکسیناسیون سراسری مردم دنیاست. تمام کشورها باید تمام هم‌وغم خود را بگذارند برای تسریع روند واکسیناسیون، همه باید برای تولید و توزیع هرچه بیشتر و سریع‌تر واکسن تلاش کنند، باید خودخواهی‌های سرمایه‌داران کنار گذاشته شود و واکسن به‌طور برابر به همه مردم دنیا برسد. اگر‌نه با روند موجود، به این زودی‌ها نه ایمنی ایجاد می‌شود، نه زنجیره انتقال قطع می‌شود و نه دیگر خبری از دنیای بدون کروناست. نکته قابل بحث و تأمل اصلی‌تر اما توان و ظرفیت تولید واکسن توسط کشورهای مختلف دنیاست. به‌هرحال در عالم تصور و مثال، اگر قرار بر این باشد که واکسنی توسط کشوری تولید شود که شده، اولویت توزیع و تزریق، با مردم همان کشور تولیدکننده واکسن است و این یعنی، کشورهایی که توانایی تولید واکسن را دارند، زودتر از بقیه کشورهای دنیا و در گستره‌ای وسیع‌تر از همه، واکسیناسیون را انجام می‌دهند و مردم کشورشان را نسبت به این ویروس کشنده ایمن می‌کنند. به فضل الهی و تلاش اندیشمندان کشورمان، این توانایی در ایران هم همچون سابق و در ارتباط با سایر واکسن‌های موجود، وجود داشته و تا حد خوبی هم پیش رفته و واکسن‌های تولیدی، هرکدام در مراحل مختلفی از روند تولید و کارآزمایی‌ها هستند. جلوتر از همه هم واکسن معروف کووایران بنیاد برکت ستاد اجرایی فرمان امام خمینی(ره) قرار دارد. واکسنی که مرحله اول کارآزمایی بالینی و تست روی انسان را با موفقیت پشت‌سر گذاشت، حتی نسبت به ویروس جهش‌یافته هم ایمنی ایجاد کرد و با قدرت و امیدواری وارد مراحل بعدی شده است. علاوه‌بر این اما، واکسن شرکت رازی و واکسن مشترک ایران و کوبا با همکاری انستیتوپاستور هم درحال انجام اقدامات و آزمایش‌ها هستند که البته، در گفت‌وگو با متخصصان و مطلعان از روند آماده‌سازی واکسن‌های داخلی، کووایران وضعیت بهتر و به‌نوعی جایگاه بهتری نسبت به انواع دیگر واکسن‌های درحال تولید و آزمایش دارد و چشم امید مردم و مسئولان، بیش از سایر واکسن‌ها به این محصول تولیدشده است. پیرامون همین موضوع و به‌طور کلی ماجرای واکسن‌های کرونای موردنیاز کشور چند خبر جدید به‌علاوه تحلیل‌هایی از زبان مسئولان خواهیم خواند که تصویر بهتر و واقع‌بینانه‌تری نسبت به وضع موجود به ما خواهد داد. تیتروار، آغاز مرحله جدید کارآزمایی واکسن کووایران در 20 اسفندماه به‌علاوه تولید حدود یک میلیون و 600 هزار دوز از این واکسن در فروردین‌ماه 1400، خبرهایی است که در ادامه حول آنها بیشتر می‌خوانید.
آغاز مرحله دوم کارآزمایی بالینی کووایران با 400-300 نفر
در ارتباط با ماجرای آغاز مرحله دوم کارآزمایی بالینی واکسن کووایران برکت و تزریق این واکسن به برخی پزشکان و متخصصان نامآشنا همچون مینو محرز عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا و تولید بیش از یک میلیون و نیم دوز از این واکسن در فروردین 1400، با مینو محرز گفت‌وگویی انجام دادیم و او ضمن تشریح آخرین اتفاقات پیرامون واکسن کووایران که به‌همراه چند متخصص دیگر مسئولیت نظارت بر روند کارآزمایی آن را هم برعهده دارد، به «فرهیختگان» گفت: «در مرحله اول کارآزمایی بالینی واکسن کووایران، غرض سنجش ایمنی و میزان عوارض تزریق واکسن به افراد و داوطلبان بود که به‌خوبی طی شد و کووایران واکسن ایمنی بود و عارضه‌ای نداشت. این مرحله گذشت و تعدادی که واکسن زدند و مدتی از واکسن آنها گذشت، پاسخ آنتی‌بادی‌شان خوب بود. منتها این کافی نیست و الان باید مرحله دوم روی 400-300 نفر برای سنجش میزان تاثیرگذاری و اثربخشی واکسن کار شود. درخواست آغاز و انجام مرحله دوم کارآزمایی بالینی داده شده است و به محض اینکه موافقت شود این مرحله نیز شروع می‌شود. در این مرحله، 100 نفر از کسانی که واکسن را دریافت می‌کنند در سنین 50 سال به بالا تا 75 سال هستند و 300 مورد دیگر نیز در سنین 18 تا 50 سال خواهند بود.»
اگر شرایط مساعد باشد، مراحل 2و3 کارآزمایی بالینی ادغام می‌شود
محرز در پاسخ به اینکه گفته می‌شود قرار است مراحل دوم و سوم کارآزمایی بالینی با هم ادغام شود و این موضوع به چه صورت خواهد بود، گفت: «بنا به نیازی که به واکسن وجود دارد و باید هرچه زودتر این واکسن تولید شود و مورد استفاده قرار گیرد، قدری که از مرحله دوم بگذرد می‌توان درخواست داد و بنا به نیازی که وجود دارد اگر موافقت کنند و نتایج خوب باشد می‌توانیم مرحله دو و سه کارآزمایی بالینی را ادغام کنیم و مردم سریع‌تر به واکسن دسترسی پیدا کنند چون در مرحله سوم کارآزمایی بالینی واکسن روی چندین هزار نفر تزریق و آزمایش می‌شود و نتایج حاصل از آن در استفاده یا عدم استفاده از واکسن اهمیت بالایی دارد. اگر این مراحل با هم ادغام شوند واکسن و نتایج حاصل از تزریق آن در افراد بیشتری قابل دسترس است و زودتر می‌توان به نتیجه نهایی رسید. به هرحال همان‌طور که گفتیم، الان درخواست واکسن در همه‌جای دنیا زیاد و تولید کم است. می‌خواهیم ما از این وضعیت خارج شویم و خودمان بتوانیم نیازمان را برطرف کنیم. البته این به معنی طی نکردن مراحل کارآزمایی و آزمایش‌های مختلف نیست، واکسن باید مراحل خود را دقیق طی کند ولی به‌دلیل نیاز فراوان خیلی از جاهای دنیا خیلی از واکسن‌هایی که در دسترس است مراحل انجام کارآزمایی بالینی را تسریع کردند و اجازه دادند مراحل 2 و 3 را با هم کار و ادغام کنند.»
محرز اولین دریافت‌کننده کووایران در مرحله دوم کارآزمایی
گفته می‌شود 20 اسفندماه مرحله دوم کارآزمایی بالینی آغاز و کووایران روی تعداد بیشتری از افراد تزریق خواهد شد و در این مرحله حتی چند نفر از پزشکان و متخصصان نیز خود از کاندیداهای دریافت واکسن کووایران هستند. محرز در این‌باره هم گفت: «بله، اولین نفر خودم هستم. خیلی از پزشکان هم در بیمارستان‌ها منتظر هستند واکسن مرحله دوم را شروع کند تا به جمع دریافت‌کنندگان واکسن بپیوندند. ما هم مثل همه افراد دیگر، رضایت می‌دهیم و تحت تزریق قرار می‌گیریم. من و دو نفر از همکاران که کلینیکال‌ترایال را انجام می‌دهیم داوطلب تزریق واکسن در مرحله دوم هستیم و این واکسن در این مرحله روی ما هم تست خواهد شد.»
تولید یک میلیون و 600 هزار دوز واکسن در فروردین 1400
هنوز مراحل کارآزمایی بالینی واکسن ایرانی کرونا تمام نشده است و تازه در ابتدای مسیر مرحله دوم قرار داریم، منتها اخباری وجود دارد که قرار است در فروردین‌ماه حدود یک میلیون و 600 هزار دوز واکسن کووایران تولید شود. عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا در ارتباط با این موضوع هم خاطرنشان کرد: «در مرحله سوم باید تعداد بیشتری واکسن تهیه شود تا به تعداد بیشتری از افراد هم تزریق شود. این میزان واکسن برای انجام مرحله دوم و سوم کارآزمایی بالینی است. در مرحله سوم اگر بخواهیم به چندین هزار نفر تزریق کنیم این تعداد کافی است و بعد تا زمانی که به تولید انبوه برسد و در دسترس قرار گیرد و همه‌چیز خوب پیش برود، آن زمان بیش از این هم وسعت داده می‌شود و این راه می‌افتد تا به تولید انبوه برسد و در ماه چند میلیون دوز واکسن تولید می‌شود.»
بیش از همه، چشم امید به واکسن کووایران برکت است
در پایان هم محرز در ارتباط با سایر واکسن‌های تولید داخل، واکسن مشترک ایران و کوبا و مساله واردات واکسن و مشکلاتی که پیش‌روی کشورها ازجمله ایران برای وارد کردن واکسن کرونا وجود دارد، خاطرنشان کرد: «واکسن‌های تولیدشده دیگر هم کار خود را پیش می‌برند. هم رازی و هم واکسن پاستور معرفی شدند و آنها نیز کار می‌کنند و واکسن پاستور با کوبا کار می‌کند که مرحله سوم کارآزمایی‌اش را قرار است اینجا و در ایران هم انجام دهند. ایران سابقه همکاری با تکنولوژی کوبا را برای واکسن هپاتیت بی دارد. موسسه رازی هم واکسن خود را دارد و مراحل کارآزمایی بالینی را آغاز می‌کند. ان‌شاءالله به‌زودی این واکسن‌ها در‌اختیار مردم قرار می‌گیرد. ولی به هر شکل واکسن برکت از بقیه واکسن‌های تولیدشده در کارآزمایی‌ها جلوتر است و امکان ساخت را بیشتر و بهتر از بقیه دارد و می‌توان با سرعت بیشتری به میزان دوزهای بالا آن را تولید و توزیع و تزریق کرد. در ارتباط با واردات واکسن از کشورهای دیگر هم باید بگویم همه‌جای دنیا درخواست واکسن بیشتر از تولید آن است. کمپانی‌هایی که واکسن را می‌توانند تولید کنند و می‌توان از آنها واکسن خرید باید مردم کشور خود را نیز واکسینه کنند. درنتیجه چون درخواست بالاتر از تولید در دنیاست این وضعیتی که هم‌اکنون مشاهده می‌کنید و این کمبود ایجاد می‌شود. کشورهایی که واکسن دارند خودشان می‌سازند و استفاده می‌کنند، کشورهایی هم که تولید ندارند، متقاضی هستند. ما امیدواریم به‌زودی واکسن ایران نیز به بازار بیاید و تا آن‌موقع مردم رعایت کنند و واکسن ما به بازار بیاید و از واکسن خودمان تهیه کنیم چون از جاهای دیگر تهیه کردن واکسن بسیار سخت است. حتی ممکن است الان پول را واریز کنید ولی چند ماه دیگر این واکسن‌های خریداری‌شده به شما برسد، چون همان‌طور که گفتم کمبود واکسن در دنیا وجود دارد.»
ادغام فازهای کارآزمایی بالینی امر مرسومی است
در ادامه با سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری و عضو کمیته ملی واکسن کووید گفت‌وگویی انجام دادیم و او در ارتباط با آخرین اتفاقات و تحولات در حوزه تهیه و تولید واکسن کرونا در ایران ابتدا به ماجرای ادغام مرحله دوم و سوم واکسن کووایران برکت اشاره کرد و به «فرهیختگان» گفت: «سابقه ادغام کردن فازها در تهیه واکسن وجود دارد. مسلما 70 و خرده‌ای واکسنی که در حال ترایال هستند، اگر بررسی کنید، برخی به فاز یک و دو رسیده و در ادامه این کار را کرده‌اند. در تمام دنیا این مساله وجود دارد. درمورد کشور ما نیز باتوجه به اینکه حالت اورژانسی دارد و ضرورتی که ازنظر زمانی وجود دارد، این تصمیم هم گرفته شده و باتوجه به نتایج خوبی که در فاز اول از واکسن برکت گرفته شده، ترجیح این است که سریع‌تر این کار انجام شود و فاز دو و سه با هم ادغام کنند که سریع‌تر به نتیجه برسند و بتوانند تصمیم‌گیری کنند. ادغام کردن فازهای دو و سه که درباره برکت وجود دارد امر عجیبی نیست و واکسن‌هایی در سازمان جهانی بهداشت وجود دارد که فاز یک و دو یا فاز دو و سه را با هم ادغام کرده‌اند.»
در شرایط موجود مجبوریم زودتر به تولید انبوه برسیم
ناجی در پاسخ به این سوال که آیا از الان می‌توان تولید انبوه واکسن کووایران را آغاز کرد و تولید بیش از یک میلیون‌ونیمی این واکسن در فروردین‌ماه چه توجیهی دارد، گفت: «واقعیت این است که برای تولید این واکسن با نتایجی که گرفته‌ایم و امیدی که به نتایج مربوط به واکسن داریم و اینکه واکسن برکت واکسنی شناخته‌شده است و به دلیل طرز تولید آن به‌عنوان ویروس کشته شده، عوارض آن مشخص است و سابقه تولید را داریم و واکسن‌های دیگری هم با این روش ساخته شده و باتوجه به نتایجی که در فاز اول گرفتند و مناسب بود، تصمیم بر این گرفته شده که تولید صورت بگیرد و سریع‌تر به‌سمت تولید انبوه بروند که زمان را بتوانیم مدیریت کنیم. واقعیت این است که احتیاج داریم واکسیناسیون به‌صورت رسمی انجام شود و نگرانی مردم در این زمینه وجود دارد. برای اینکه بتوانیم مدیریت زمان کنیم و زودتر به این امر دست یابیم این تصمیم گرفته شده و باتوجه به میزان دوز موردنیاز در ایران برای اینکه بتوانیم به ایمنی جمعی برسیم، باید روی محصولات داخلی خود تکیه کنیم و تهیه آن میزان دوز واکسن از منابع خارجی در این زمان کوتاه غیرممکن است. باید این آمادگی را داشته باشیم و در داخل فضا را ایجاد کنیم تا وقتی به نتیجه قطعی رسیدیم این کار انجام شود.»
کاهش سهم واکسن ایران از صندوق کوواکس!
رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری با اشاره به سرعت پایین واردات واکسن در تمام کشورهای دنیا و همچنین کاهش سهم ایران در صندوق کوواکس افزود: «آن چیزی که از صندوق کوواکس به ما وعده داده شده تا اردیبهشت‌ماه است، ابتدا تعداد دوز بیشتری بود و الان کوواکس آن را پایین می‌آورد. وضعیت درحال حاضر در حالت اورژانس تهیه واکسن در دنیا قرار دارد و رقابتی بین کشورها برای تهیه واکسن شده و منابع محدود است، درنتیجه تهیه واکسن کار سختی است. اخیرا در آمریکا اعلام کرده‌اند آمریکا واکسن به مکزیک و کانادا نمی‌دهد و تمام تولید داخل را برای مردم آمریکا استفاده می‌کند. اینها نشان‌دهنده این است که تولید محدود و تقاضا بسیار بالا است و تهیه واکسن مشکل خواهد شد. صندوق کوواکس قول داده بود تعداد بالایی را به ایران می‌دهد، درحالی‌که الان به 3 میلیون و 200 هزار دوز رسیده است که تا آخر اردیبهشت به ما تحویل دهند. همه اینها نشان می‌دهد تهیه واکسن از منابع خارجی مشکل شده است. تمام تلاش‌ها در این‌باره صورت می‌گیرد، ولی تمرکز زیادی برای تولید داخل داریم. هم پروژه مشترک ایران و کوبا است که به نتیجه می‌رسد و هم تولید مشترک اسپوتنیک‌وی است که در شرکت اکتوور این موضوع شروع شده و در موسسه سرم‌سازی رازی نیز تولید واکسن داریم، اینها درکنار هم جلو می‌رود و امیدواریم سال آینده در دسترس مردم قرار گیرد.»
ما هنوز کرونا را نشناخته‌ایم!
در پایان، ناجی با انتقاد از رویه مدیریت کرونا در کشور و تکرار اشتباهات گذشته خاطرنشان کرد: «قریب‌الوقوع بودن موج چهارم و خطرناک بودن آن درست است و این گوشزد واجبی است. موج چهارم این‌طور نیست که ایستاده باشیم و از آن استقبال کنیم. همه بستگی به رفتار ما دارد. باز شاهد هستیم در سطوح تصمیم‌گیری، بالاتر از آنچه کارشناسان وزارت بهداشت درباره آن صحبت می‌کنند، تصمیم‌گیری‌ها دیر و بی‌موقع یا با تعلل صورت می‌گیرد. مثلا درباره مسافرت‌های نوروز که ابتدا صحبت شد می‌توانند به مسافرت عید بروند و دوباره عنوان کردند مسافرت به شهرهای نارنجی و قرمز صورت نمی‌گیرد و مسافرت به شهرهای آبی امکان‌پذیر است. این هم نشان می‌دهد ما هنوز درک نکرده‌ایم کرونا به چه معنی است؛ اینکه بخواهیم بگوییم مسافرت به شهرهای آبی صورت گیرد و آنها را نیز قرمز کنیم. این از مواردی است که به‌نظر می‌رسد حرف کارشناسی درستی نیست و درک درستی از کووید نشده است. یا درخصوص قرنطینه کردن و تعطیل کردن شهرها به تعبیر یکی از دوستان انگار پول درآوردن و کار کردن در شهرستان‌ها از واجبات مردم نیست، وگرنه در تهران همه بازارها باز است و مردم سر کار می‌روند و در کافی‌شاپ هستند و در شمال شهر قلیان سرو می‌شود و همه در بازار می‌چرخند. این نشان‌دهنده این است که تصمیم درستی نمی‌گیریم و باتوجه به سوابقی که وجود دارد، باید این موارد کنترلی را دقیق‌تر کنیم. خیلی از چیزهای دیگر در این مدت اتفاق افتاده است؛ مثلا امتحانات دکتری و... که نگرانی زیادی بین مردم به‌وجود آورده است. کسانی که داوطلب بودند می‌خواستند این به زمان مناسب‌تر موکول شود. همه اینها اتفاق نیفتاد و قول دادند با اجرای پروتکل‌های دقیق این آزمون‌ها را برگزار کنند. من نمی‌دانم امکان‌پذیر است که پروتکل‌ها را به‌صورت دقیق برگزار کنیم یا خیر. این را نمی‌توانم صددرصد بیان کنم، اما پیغام‌های زیادی در این‌باره به ما رسید که اظهار نگرانی کردند. این مسائل وجود دارد و به‌نظر من ما از نظر قواعد کنترلی باید دقیق‌تر باشیم و دوباره روی این قوانین کار کنیم و تصمیمات را به‌موقع بگیریم و به‌خوبی اجرا کنیم. به‌عقب انداختن تصمیمات و درست فکر نکردن باعث می‌شود شاهد موج چهارم باشیم.»