زهرا رمضانی، روزنامه نگار: حالا دیگر یک‌سالی می‌شود که کروناویروس در جای‌جای این کره خاکی جاخوش کرده تا نشان دهد بشر امروز با همه پیشرفت‌هایش بازهم در‌مقابل یک ویروس ناشناخته بی‌دفاع‌ترین موجود دنیا خواهد بود و مجبور است حتی سبک زندگی‌اش را هم تغییر دهد. اتفاقی که هرچند این روزها دیگر به آن عادت کرده‌ایم و دیگر ماسک جزء جدایی‌ناپذیر از زندگی‌مان شده و تصور اینکه روزی بخواهیم بدون تنها سلاح مقابله با کروناویروس در فضای عمومی حاضر شویم، غیرممکن است؛ اما حتی این شرایط هم باعث نشد تا گروه‌های جهادی متشکل از دانشجویان رشته‌های مختلف که سال‌های متمادی است با حضور در مناطق مختلف، دست به فعالیت‌های عمرانی، پزشکی، فرهنگی و... می‌زنند، دست از کار بکشند و منتظر ریشه‌کن شدن بزرگ‌ترین آزمون سلامتی عصر حاضر شوند. همان هفته‌های اولیه رسیدن کروناویروس به ایران بود که کمبود شدید اقلام مختلف بهداشتی در کشور باعث شد بار دیگر گروه‌های جهادی آستین‌هایشان را بالا بزنند و با راه‌اندازی کارگاه‌های تولیدی مختلف نه‌تنها ماسک و گالن، بلکه مواد ضدعفونی‌کننده را هم تولید کنند. در کنار آن کمبود نیروی انسانی موردنیاز کادر درمان در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی هم یکی از چالش‌های اصلی آن روزهای ایران‌زمین به حساب می‌رفت که در این بخش هم دانشگاه‌های علوم پزشکی بسیج شدند و با اعزام دانشجویان خود به این مراکز تلاش کردند باری از دوش نظام سلامت کشور بردارند.
نکته قابل‌توجه درباره فعالیت گروه‌های جهادی «قرارگاه جهادی مبارزه با کرونا» است که در همان روزهای ابتدایی اسفندماه سال گذشته توسط سازمان بسیج دانشجویی ایجاد شد و می‌توان آن را نقطه‌عطفی در فعالیت‌های گروه‌های جهادی در این زمینه دانست؛ قرارگاهی که از ظرفیت 70 دانشگاه علوم‌پزشکی و بیش از 1400 گروه جهادی استفاده می‌کرد تا بتواند نه‌تنها در حوزه‌های پزشکی و بهداشتی کارهای موثری را انجام دهد، بلکه درصدد بود تا بتواند با انجام هماهنگی با نهاد و سازمان‌های متولی بتواند نقش پررنگی در این زمینه ایفا کند. البته اینطور نیست که فعالیت گروه‌های جهادی در شرایط سخت کرونایی، صرفا به مبارزه با این بیماری ختم شده باشد، چراکه آنها با تقسیم‌بندی حوزه‌های مختلف تلاش کردند پروژه‌های نیمه‌تمام خود را به اتمام برسانند و فعالیت‌های عمرانی‌ای که شاید تا پیش از شرایط کرونایی، مهم‌ترین بخش فعالیت‌های گروه‌های جهادی تلقی می‌شد را هم ادامه دهند.
نکته قابل‌توجه این است که حضور این گروه‌ها طی سال‌های اخیر در مناطق مختلف به ویژه استان‌های محروم کشور باعث شده تا نه‌تنها نام این مناطق بیش از پیش بر سر زبان‌ها بیفتد، بلکه پای مسئولان به برخی از این مناطق که شاید تا پیش از حضور گروه‌های جهادی کمتر کسی اسم آنها را شنیده بود، باز شود. مساله‌ای که در‌صورت تداوم و مطالبه‌گری این گروه‌ها از مسئولان منطقه‌ای می‌تواند سرمنشا اتفاقات مهمی در این مناطق باشد. از طرف دیگر تمرکز این گروه‌ها بر مساله مهارت‌افزایی افراد بومی باعث شده زمینه راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک تا حدی فراهم شده و مردم بومی با اتکا به پتانسیل‌های این مناطق بتوانند به درآمدزایی برسند. با این حال نمی‌توان از کنار این مساله به‌راحتی گذشت که شیوع بیماری کرونا و ایجاد شرایط متفاوت در بخش‌های مختلف کشور مشکلاتی را هم برای این گروه‌ها ایجاد کرده است؛ چراکه دیگر نمی‌توان همانند گذشته دانشجویان را در قالب تیم‌های مختلف به استان‌ها اعزام کرد؛ مولفه‌ای که در عمل باعث کاهش اعزام‌ها و درنتیجه فعالیت گروه‌های جهادی شده است. از طرف دیگر شرایط اقتصادی موجود هم سبب تغییر برخی سیاست‌های حاکم بر این گروه‌ها شده، تا جایی که می‌توان اینطور عنوان کرد این روزها بیشتر دغدغه این گروه‌ها تامین بسته‌های معیشتی و فعالیت در حوزه‌های اقتصادی شده است.
در این گزارش به سراغ صادق مفرد، مسئول مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی بسیج دانشجویی رفتیم تا برایمان از کارنامه کاری این گروه‌ها در طول یک‌سال گذشته بگوید.
صادق مفرد با تاکید بر اینکه در بسیج دانشجویی دوهزار و 30 گروه جهادی ثبت‌شده داریم، گفت: «امسال با توجه به شرایط کرونایی حاکم بر کشور از این تعداد گروه جهادی، هزار و 646 گروه در حوزه‌های مختلف فعالیت کردند که تقریبا نیمی از آنها یعنی 855 گروه در حوزه مبارزه با این بیماری مشغول فعالیت شده‌اند. اما این بدان معنی نیست که دیگر حوزه‌ها را تعطیل کرده‌ایم؛ چراکه در عرصه فرهنگی 224 گروه، علمی و آموزشی و تقویت درسی 156 گروه شامل 26هزار نفر، در حوزه پزشکی 135 گروه جهادی، در حوزه اشتغالزایی 42 گروه و در عرصه عمرانی نیز 170 گروه جهادی به مناطق مختلف اعزام شده‌اند و تلاش شده تا کارها تا حد ممکن در حوزه‌های مختلف تداوم داشته باشد. البته در حیطه فعالیت‌های پزشکی توسط این گروه‌ها باید بگویم اقدامات صورت‌گرفته جدا از مباحث کرونایی در طول یک‌سال گذشته دنبال شده است.»
او اظهار داشت: «ما در همه استان‌ها اعزام گروه‌های جهادی را داشتیم اما در برخی استان‌ها، شدت فعالیت‌ها بیشتر بوده است. از سوی دیگر با توجه به وضعیت موجود در کشور عموم گروه‌ها در داخل استان‌های خود فعال هستند، به‌طوری که تنها نزدیک به دو درصد گروه‌ها در خارج از استان خود و 12 تا 13 درصد گروه‌ها در داخل استان اما خارج از شهرستان محل استقرار خود فعالیت می‌کنند؛ چراکه به دلیل شرایط حاکم امکان اعزام گروه‌ها به مناطق مختلف همانند گذشته وجود ندارد؛ با این حال خوشبختانه در همه استان‌ها پراکندگی گروه‌ها را داشته‌ایم. مساله دیگر درباره جمعیت دانشجویی شرکت‌کننده در گروه‌های جهادی است که از جمعیت 24هزار نفری حاضر در گروه‌ها، امسال پسران 59 درصد و دختران 41 درصد جمعیت را شامل شده‌اند.»
توزیع 529هزار بسته معیشتی در سال کرونایی
مسئول مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی بسیج دانشجویی با تاکید بر اینکه در حوزه کرونا حدود 16هزار دانشجو در قالب بیش از 800 گروه درگیر مقابله با کرونا شده‌اند، ادامه داد: «در بحث مقابله با این بیماری ما هم خدمات درمانی را ازجمله تامین پزشک برای مراکز درمانی، مشاوره تلفنی، نیروی خدماتی برای مراکز و غرفه‌های سلامت را با محوریت دانشگاه‌های پزشکی انجام دادیم. همچنین در حوزه تامین اقلام اساسی هم وارد شدیم و در همین راستا 101 کارگاه برای تولید ماسک و 64 کارگاه هم برای تولید مواد ضدعفونی‌کننده داشتیم. برخی دانشگاه‌ها مانند صنعتی‌شریف، تهران، خواجه نصیرالدین طوسی و ... با انجام برخی کارهای پژوهشی اقدام به تولید مواد جدیدی هم کردند.»
صادق مفرد بیان داشت: «در موج اول شیوع بیماری کرونا نیز شاهد حضور گروه‌های جهادی برای ضدعفونی کردن معابر بودیم که البته این مساله در همان موج اول انجام شد و دیگر تداوم نداشت. فعالیت‌هایی را نیز در قالب رزمایش «کمک مومنانه» دنبال کردیم که از این طریق 529هزار بسته معیشتی توسط دانشجویان توزیع شده و اقداماتی مانند اعطای وام و پخش غذا را هم در همین قالب دنبال کردیم و با راه‌اندازی پویش‌هایی در حوزه پرداخت اجاره‌بها و تسویه بدهی افراد نیازمند هم اقداماتی انجام شد. همچنین با راه‌اندازی پویش «هم‌سفره با همسایه» تلاش کردیم تا به‌نوعی در راستای بحث مواسات برای ایجاد شبکه محلی و تامین اقلام موردنیاز توسط افراد خود محلات اثرگذار باشیم.»
وی در توضیح بیشتر این مساله گفت: «در این پویش همه بخش‌های حاضر در یک محله از داروخانه، سوپرمارکت و ... به این طرح پیوسته و حدود هزار و 600 مغازه در این طرح شرکت کردند. روند کار هم بدین‌گونه بود که مساجد اسامی افراد نیازمند را اعلام و افرادی که خواهان کمک بودند هم با مراجعه به فروشگاه‌های حاضر در این طرح، به این چرخه کمک می‌کردند تا از این طریق افراد نیازمند بتوانند مایحتاج خود را از طریق این فروشگاه‌ها به دست آورند.»
راه‌اندازی پویش «دست به دست تولید» برای رونق کسب‌وکارهای کوچک
مسئول مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی بسیج دانشجویی با اشاره به فعالیت‌های صورت‌گرفته در حوزه اقتصادی گفت: «پویش «دست به دست تولید» را هم در این زمینه ایجاد کردیم که در آن تلاش کردیم کسب‌وکارهای خرد، خانگی و محلی را که به دلیل شرایط کرونایی در معرض آسیب قرار گرفته‌اند را به وسیله پلتفرم‌های موجود به مخاطبان شناسایی کنیم، در اصل این پویش کمکی برای بازاریابی محصولات این کسب‌وکارها بوده است. البته بخشی از فعالیت‌ها مربوط به جهش تولید، معطوف به بازاریابی از طریق ابزارهای موجود به ویژه بستر اینترنت است، اما درکنار آن فعالیت‌هایی هم داشتیم که هرچند در قالب عمرانی دنبال می‌شد، اما در حوزه زیرساختی کمک ویژه‌ای به مناطق مختلف کرده است.»
صادق مفرد با تاکید بر اینکه برخی فعالیت‌ها مانند کمک به تکمیل پروژه‌های آبرسانی را در کشور انجام دادیم، اظهار داشت: «در طول یک‌سال گذشته 22 پروژه آبرسانی شرب و 19 پروژه آبرسانی در حوزه کشاورزی را انجام دادیم که ازجمله آن می‌توان به احداث آب بندها، قنات‌ها و.. اشاره کرد. همچنین دانشجویانی از 70 مرکز فنی و حرفه‌ای توانستند در حوزه افزایش مهارت‌های مردم در مناطق مختلف اقدامات خوبی را انجام دهند تا از این طریق در حوزه خودکفایی افراد بومی گامی برداشته شود و خوشبختانه این کار به راه‌اندازی تعدادی بنگاه‌های خرد توسط افراد بومی منتهی شده است.»
او درباره فعالیت‌های فرهنگی گروه‌های جهادی تصریح کرد: «ما در این عرصه 234 گروه جهادی فعال داشتیم که از این تعداد 56 گروه در حوزه مراسم مذهبی وارد شده‌اند، ایجاد 86 کتابخانه توسط گروه‌ها و اکران فیلم، مستند و برگزاری مسابقات فرهنگی هم از دیگر فعالیت‌های این حوزه به شمار می‌رود. در روستاهای مختلف کشور نیز حدود 50 دوره سبک زندگی را برگزار کردیم و درکنار همه این اقدامات، توزیع اقلام فرهنگی هم از دیگر برنامه‌هایمان به شمار می‌رود. البته فارغ از این فعالیت‌ها، برخی گروه‌های جهادی با محوریت دانشگاه فرهنگیان در حوزه آموزش تحصیلی ورود پیدا کردند تا از این طریق بتوانند بخشی از مشکلاتی که در ایام کرونا و آموزش مجازی برای دانشجویان و دانش‌آموزان ایجاد شده بود را برطرف کنند.»
ارائه آموزش‌های حضوری در مناطق محروم در دوران مجازی شدن دانشگاه‌ها
مسئول مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی بسیج دانشجویی در توضیح بیشتر این مساله اظهار داشت: «در مناطقی که با مشکل زیرساختی برای آموزش مجازی روبه‌رو بودیم، گروه‌های جهادی از دانشگاه فرهنگیان مستقر و به ارائه آموزش‌های حضوری اقدام کردند و حتی تفاهمنامه‌ای نیز با وزارت آموزش‌و‌پرورش داشتیم که طی آن در این زمینه وارد شویم، البته به نظر می‌رسد این تفاهمنامه می‌تواند در قالب یک طرح جامع دنبال شود. البته در بستر مجازی نیز خدماتی را داشتیم که ازجمله آن می‌توان به برگزاری وبینارهای مجازی در حوزه کسب‌وکارهای خانگی اشاره کرد که با استقبال خوبی نیز همراه بوده است.»
صادق مفرد درباره مطالبه‌گری از مسئولان گفت: «در بحث فعالیت‌های گروه‌های جهادی چند مولفه را برای خود قائل هستیم، اخیرا گروه‌ها به بحث مساله‌محوری ورود پیدا کرده‌اند و غالب فعالیت‌هایشان نیز با همین رویکرد انجام می‌شود، به عبارت دیگر در ابتدا گروه‌ها نظام موضوعات مربوط به هر منطقه را احصا کرده و با نگاه کلی به موضوعات می‌پردازند و در مرحله بعدی، از ظرفیت پژوهشکده‌ها و مجموعه‌های علمی که در بسیج دانشجویی وجود دارد، بهره می‌برند. درنهایت بعد از مشخص شدن مساله، بحث گفتمان‌سازی و مطالبه‌گری فعال می‌شود و از این طریق به سراغ ارگان‌های مختلف رفته و مسئولان را به مناطق محروم می‌برند. در اصل تلاش داریم گروه‌های جهادی به‌نوعی بلندگوی مردم برای مطالبه درست مشکلات باشند.»
راه‌اندازی قرارگاه مرکزی در منطقه سی‌سخت برای استقرار گروه‌های جهادی
او تصریح کرد: «تلاش‌مان این است که صرفا به طرح مشکلات بسنده نکنیم و بتوانیم به راهکارهای علمی و عملیاتی برسیم و گام آخر گروه‌های جهادی این است که در میدان عمل هم ورود کنند. به‌طور مثال اگر در مشکل آبرسانی یک منطقه گروه‌های جهادی وارد می‌شوند و در حوزه‌های عمرانی کار را جلو می‌برند، اما مساله اینجاست که خروجی عینی فعالیت‌های جهادی توسط این گروه‌ها، همان بخش اجراست و به همین دلیل می‌بینیم که تنها اقدامات اینچنینی توسط گروه‌های جهادی در ذهن مردم شکل گرفته، اما از آنجایی که شاید کارهای عملیاتی بدون مطالبه‌گری و پشتوانه عملی آنطور که باید اثرگذار نباشد، سعی شده گروه‌های جهادی همه حوزه‌ها را به‌صورت همزمان پیش ببرند.»
مسئول مرکز مطالعات و هدایت حرکت‌های جهادی بسیج دانشجویی درباره حضور گروه‌های جهادی در زلزله سی‌سخت گفت: «در شب حادثه بلافاصله دانشجویان دانشگاه یاسوج وارد عمل شده و بعد برخی دانشجویان اصفهان و فارس هم به منطقه آمدند و درحال حاضر گروه‌های جهادی درحال آواربرداری هستند و با توجه به اینکه شهر بیشترین آسیب را دیده و به دلیل تراکم بافت، پیش‌بینی شده حدود هزار و 200 منزل نیاز به ساخت دوباره یا مرمت دارد و امروز درحال برآورد خسارت توسط بنیاد مسکن هستیم. همچنین تیم درمانی توسط گروه جهادی یاسوج در گروه مستقر شده‌اند اما خوشبختانه امروز دیگر نیاز به خدمات اورژانسی نیست، به همین دلیل عموم فعالیت‌ها در حیطه‌های فرهنگی برای تغییر روحیه مردم معطوف شده است. پیش‌بینی‌مان این است که تعیین‌تکلیف منازل و تخریب ساختمان‌های ناایمن تا اردیبهشت ماه زمان ببرد و تا آن برهه به احتمال زیاد قرارگاهی در منطقه ایجاد می‌شود تا گروه‌های جهادی به منطقه اعزام شده و در بحث عمرانی کمک کنند.»