وحید شقاقی‌شهری، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به بررسی مدیریت اقتصادی دولت در تعیین نرخ ارز و دلار و تبعات این موضوع پرداخته است که مشروح این مصاحبه را در ادامه مشاهده می‌کنید.

باتوجه به سخنان‌ واعظی مبنی‌بر افزایش نرخ دلار توسط دولت برای اداره اقتصاد کشور در شرایط جنگ اقتصادی، تحلیل شما چیست؟

چنین حرفی سندیت ندارد و ازسوی دیگر این مباحث به اعتماد مردم نیز لطمه می‌زند. همان‌طور که‌ همتی، رئیس بانک مرکزی تاکید کرد، نرخ ارز هرگز به شکل دستکاری‌شده بالا و پایین نمی‌شود و این نرخ ماحصل وضعیت منابع ارزی کشور و نااطمینانی‌هایی است که دلار را به 32 هزار تومان نیز رساند؛ وقتی نااطمینانی بیرونی یعنی بحث انتخابات آمریکا حل شد، شاهد شکسته شدن حباب 10 هزار تومانی نرخ دلار و رسیدن آن به حدود 22 هزار تومان بودیم، اما بحث بین مقامات آمریکا و ایران به انضمام احتمال طولانی شدن مذاکرات سبب شد دوباره دلار روی 26 هزار تومان برود.

  دولت هرگز تمایل نداشت قیمت دلار افزایش یابد

ازسوی دیگر انتشار اخباری مبنی‌بر آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران در کره و همچنین در ژاپن و عراق قیمت دلار را به 23 هزار تومان کاهش خواهد داد، اما بررسی روند گذشته نیز نشان می‌دهد هرگز این افزایش یا کاهش خواسته نبود و دولت هرگز تمایل نداشت قیمت دلار افزایش یابد. ما باید تحلیل بحث‌های ارزی را از رئیس‌کل بانک مرکزی بشنویم و دلیل این امر این است که رئیس‌کل بانک مرکزی کاملا درجریان جزئیات مسائل ارزی بوده و هست و بنده نیز اطلاعات را کامل رصد کرده‌ام.

درباره تبعات‌ نوسان بسیار زیاد نرخ ارز هم توضیح دهید.

درمجموع هیچ دولتی در جمهوری اسلامی ایران حاضر نشده قیمت دلار را افزایش یا کاهش دهد و دلیل آن نیز مشخص است. 70 درصد محصولات تولیدی و مصرفی در اقتصاد ایران از مواد اولیه و قطعات وارداتی است و  ارزبری خارجی دارد، لذا در اقتصادی که 70 درصد مواد اولیه، قطعات و محصولات آن وارداتی است، تورم به قیمت ارز کاملا گره می‌خورد و هیچ دولتی هم حاضر نیست بپذیرد قیمت دلار بالا برود، چون این بار تورمی دارد. بنابراین از این منظر در دولت دوازدهم از سال 97 شاهد بودیم‌ جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور، بحث دلار 4200 تومانی را پایه‌ریزی و تلاش کرد قیمت دلار روی 4200 تومان نگه داشته شود، درحالی‌که این‌گونه نگهداشت قیمت دلار در این اعداد امکان‌پذیر نیست و این ناشی از کاهش منابع ارزی کشور بود.

   هرچه فشار تحریم تشدید شد، وضعیت ارزی وخیم‌تر شد

هرچه فشار تحریم تشدید شد، وضعیت ارزی کشور وخیم‌تر و فشار بر منابع ارزی بیشتر می‌شد، لذا قیمت دلار نیز بالا می‌رفت، به‌ویژه در سال 99 که هرچقدر به انتخابات آمریکا نزدیک شدیم، بار روانی هم بر جامعه افزوده شد و از این‌رو قیمت دلار به 32 هزار تومان رسید و بانک مرکزی هم تلاش کرد قیمت دلار را مدیریت و کنترل کند؛ اما هنگامی که منابع ارزی محدود بوده و امکان دسترسی به منابع ارزی وجود ندارد، حفظ یا کنترل قیمت دلار مقدور نیست. آنچه اکنون سبب فروکش کردن قیمت دلار شده، آزاد شدن منابع ارزی بلوکه‌شده ایران و امیدواری نسبت‌به افزایش صادرات نفت‌خام و افزایش صادرات غیرنفتی به‌دلیل کنترل کرونا و آزاد شدن مرزهاست و من هرگز این بحث را قبول ندارم که دولت خواسته و دانسته قیمت دلار را افزایش داده است؛ چراکه قیمت دلار کاملا در شرایط بازار تعیین می‌شود.

انگیزه سیاسی از مطرح کردن چنین تحلیل‌هایی که سبب فضاسازی علیه دولت هم می‌شود، چیست؟

من اقتصاددان هستم و تحلیل وضعیت ارز را از دید اقتصادی بیان می‌کنم؛ چراکه از سال 97 تاکنون در جلسات مختلف بانک مرکزی و نهادهای تاثیرگذار شرکت کرده‌ام و وضعیت را از نزدیک رصد می‌کردم. آمار و اطلاعات نشان می‌داد که بانک مرکزی تلاش کرد قیمت دلار را کنترل کند و اجازه ندهد قیمت دلار بالای 10 هزار تومان برود، اما نتوانست. 

هدف بانک مرکزی کنترل نرخ دلار در برهه‌های مختلف بود اما نتوانست

آنها بار دوم تلاش کردند قیمت دلار بالای 20 هزار تومان نرود، ولی موفق نشدند و در گام سوم نیز تلاش شد اجازه ندهند قیمت دلار بالای 30 هزار تومان برود که این هم صورت نگرفت؛ دلیل آن نیز این است که وضعیت منابع ارزی و تحریم کشور و فضای سوداگری و روانی در اقتصاد ایران اجازه مدیریت را در این موارد به بانک مرکزی نمی‌داد، اما با وجود این، هدف بانک مرکزی این بود که قیمت دلار را در برهه‌های مختلف کنترل کند، ولی نتوانست. لذا اینکه گفته شود بانک مرکزی از قصد این کار را می‌کند، اصلا درست نیست؛ چراکه بنده بارها شاهد تلاش مدیران بانک مرکزی بوده‌ام و می‌دانم بانک مرکزی تمام تلاش خود را کرد که اجازه ندهد قیمت دلار در برهه‌های مختلف افزایش یابد، اما موفق نشد. بنابراین این بحث که دولت‌ها نرخ ارز را دستکاری می‌کنند باید رد شود؛ چراکه این امر تبعات مخربی را ایجاد می‌کند و دلیل آن این است که مطالبه در آینده از دولت‌ها زیاد است و توده مردم احساس می‌کنند کنترل قیمت دلار و بالا و پایین رفتن دست دولت است، درحالی‌که در شرایط تحریمی به‌دلیل مسدود بودن منابع و فشار بر منابع ارزی امکان مدیریت کار سختی بود.

 امکان کاهش قیمت دلار در آینده زیر 20 هزار تومان وجود ندارد

آیا امکان کاهش نرخ ارز در آینده متصور است؟

امکان کاهش قیمت دلار در آینده زیر 20 هزار تومان وجود ندارد؛ یعنی حتی اگر همه تحریم‌ها برطرف شود، همچنان قیمت دلار به‌دلیل شرایط کنونی اقتصاد ایران زیر 20 هزار تومان نمی‌آید، بنابراین اقتصاد ایران باید خود را با این عدد تطبیق دهد، کمااینکه حقوق و دستمزد، سرمایه‌گذاری، ساخت‌وساز، صادرات، واردات و همه ارکان اقتصاد ایران خود را با آینده قیمت دلار در محدوده 22-20 هزار تومان تطبیق می‌دهد و ما شاهد افزایش معنادار حقوق کارمندان بوده‌ایم.