سیدحسین امامی، روزنامه‌نگار: کتاب رابطه علم و دین از منظر چهار حکیم مسلمان معاصر که پاسخ به هشت سوال درخصوص رابطه علم و دین است و از سوی دکتر مهدی گلشنی طراحی و توسط آیات علامه جوادیآملی، علامه حسن‌زاده‌آملی، علامه سبحانی و علامه مصباحیزدی پاسخ داده شده، توسط انتشارات حکمت اسلامی منتشر شد. آیین رونمایی از کتاب رابطه علم و دین از منظر چهار حکیم مسلمان معاصر نیز ۲۳ بهمن‌ماه به‌صورت مجازی و با سخنرانی دکتر مهدی گلشنی و آیت‌الله غلامرضا فیاضی، رئیس هیات‌مدیره مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد. در گفت‌وگوی مکتوب پیش‌رو با مهدی گلشنی عضو شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و استاد بازنشسته فلسفه علم و فیزیک دانشگاه صنعتی‌شریف به هدف تهیه این کتاب و نوع پاسخ‌ها و اختلافات و شباهت‌های اندیشه این چهار حکیم مسلمان معاصر پرداخته شده است.
در ابتدا انگیزه خود از نگارش این کتاب و ارسال سوالات درباره علم دینی را برای تعدادی از حکما و فلاسفه اسلامی بفرمایید؟
در دهه ۱۳۴۰ که برای تحصیل در دانشگاه برکلی آمریکا بودم در دانشکده‌های علوم دانشگاه‌های آمریکا نه‌تنها دین مطرح نبود، بلکه حتی فلسفه هم مطرح نبود، بلکه یک تفکر سکولار حاکم بود اما از دهه ۱۳۷۰ به بعد وضعیت تغییر کرد و اگرچه تفکر سکولار همچنان حاکم بود، ولی بعضی سرآمدان علم و فلسفه تمایل خود را به دین علنی کردند و کنفرانس‌های مهمی در اروپا و آمریکا برگزار شد که در آن بعضی سرآمدان علم و فلسفه و کشیشان شرکت می‌کردند.
من هم از دهه ۱۳۷۰ در بسیاری از این کنفرانس‌ها شرکت کردم، ازجمله در کنفرانس‌های انجمن اروپایی علم و الهیات که هر دو سال یک‌بار در یکی از شهرهای اروپا برگزار می‌شد. در این کنفرانس‌ها من شاهد بحث‌هایی بسیار مفید بودم و اشتراک سه دین ابراهیمی (اسلام، مسیحیت و یهودیت) را به‌وضوح در جهان‌بینی الهی دیدم و لذا حدود بیست سال پیش به فکر این افتادم که چند سوال را از تعدادی از عالمان و فیلسوفان برجسته جهان اسلام و جهان غرب بپرسم. در ابتدا چهل نفر به هشت سوالی که طرح کرده بودم، پاسخ دادند که از ایران علامه حسن‌زاده‌آملی و جناب آقای دکتر رضا داوری‌اردکانی جزء پاسخ‌دهندگان بودند. این کتاب توسط همسرم، سرکار خانم بتول نجفی، به فارسی ترجمه شد و توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تحت‌عنوان «آیا علم می‌تواند دین را نادیده بگیرد؟» به چاپ رسید. در سه چاپ بعدی تعداد پاسخ‌دهندگان به ۷۰ نفر افزایش یافت.
امسال به فکر این افتادم که این سوالات را از تعدادی دیگر از صاحب‌نظران شاخص جهان اسلام و غرب بپرسم. بدین‌ترتیب تعداد پاسخ‌دهندگان، برای چاپ پنجم کتاب به ۸۱ نفر رسید، ازجمله از ایران حضرات علامه جوادیآملی، علامه سبحانی و علامه مصباحیزدی (مدظلهم العالی) بودند. چاپ بعدی این کتاب مثل چاپ‌های قبلی هم به زبان انگلیسی خواهد بود و هم به زبان فارسی، ولی در بحثی که با جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای دکتر حمید پارسانیا داشتیم، تصمیم بر این گرفتیم که پاسخ‌های حضرات علامه جوادیآملی، علامه حسن‌زاده‌آملی، علامه سبحانی و علامه مصباحیزدی را به‌صورت یک کتاب جداگانه تحت‌عنوان علم و دین از منظر چهار حکیم مسلمان معاصر چاپ کنیم.
با فوت علامه مصباحیزدی(ره) تصمیم گرفتیم که چاپ کتاب را مصادف با چهلم درگذشت این علامه بزرگوار منتشر کنیم. در این راستا عنایت جناب آقای دکتر پارسانیا در مهذب ساختن کتاب و جلب رضایت مجمع عالی حکمت اسلامی برای چاپ آن بسیار موثر بود، لذا از جناب استاد دکتر پارسانیا و مجمع عالی حکمت اسلامی، خصوصا حضرت آیت‌الله فیاضی (دامت افاضاته)، ریاست محترم هیات‌مدیره مجمع و جناب آقای محمد باقرخراسانی، مدیر اجرایی مجمع، به‌خاطر استقبال از چاپ کتاب و فراهم ساختن سریع امکان چاپ آن نهایت امتنان را دارم. از جناب آقای دکتر محمد فنایی‌اشکوری هم که بیوگرافی مختصر این چهار علامه جلیل‌القدر را برای این کتاب تهیه نمودند، بسیار متشکرم.
اختلاف و شباهت‌های فکری اساتیدی که به سوالات پاسخ دادند، چه بود؟
پاسخ‌های این اساتید عظام همگی مبتنی‌بر جهان‌بینی اسلامی است و من اختلاف اساسی بین آنها نیافتم. تنها تفاوت آنها در نحوه عرضه مطالب و تاکیدات است.
پاسخ‌ها چه نتایجی داشتند، چه راهی را گشودند و چقدر کاربردی‌اند؟
پاسخ‌ها همگی مبتنی‌بر نظر اسلام درمورد اهمیت معرفت جهان خلقت و نقشی که علم باید برای انسان‌ها و زندگی آنها ایفا کند، است. در زمان حاضر علم بیشتر نقش تامین شغل برای جویندگان آن را ایفا می‌کند. تنها افراد دارای جهان‌بینی جامع‌نگر هستند که برای آنها فهم جهان طبیعت و یا کشف عظمت خلقت مطرح است. نظر این چهار علامه بزرگوار بیشتر جلب‌توجه علم‌جویان به برداشت اسلامی از اهمیت مطالعه طبیعت و جست‌وجوی علم نافع بوده است.
اگر بخواهیم مقایسه‌ای بین شما به‌عنوان یک نظریه‌پرداز علم دینی با پاسخ‌های این حکما داشته باشیم، پاسخ آنها از نظر شما با اندیشه خودتان چه شباهت و اختلافی دارد؟
اینجانب برداشتم از دلایل تاکید بر جست‌وجوی علم در اسلام با این حکیمان عالیقدر یکی است. تنها تفاوت در این است که بنده در محیط‌مان با مسائل ملموس روز و چالش‌ها و شبهات ضد دین مطرح در دانشگاه‌ها مستقیما روبه‌رو هستم و از طرف دیگر تحولات رخ داده در غرب بین سرآمدان علم مومن را به عینه مشاهده کرده‌ام و تلاش آنها برای دفع شبهات را ملاحظه نموده‌ام، لذا تاکیداتم بیشتر بر لزوم اقدامات عملی همراه با روشنگری‌های نظری بوده است، ولی هیچ اختلاف نظری با این حکمای بزرگوار عالیقدر درمورد پاسخ به سوالات مطرح‌شده ندارم.
با اندیشمندان خارج از کشور چه شباهت‌ها و اختلاف‌هایی دارند؟
من با نظر بعضی پاسخ‌دهندگان غربی (نظیر چارلز تاونز، فیزیکدان برنده جابزه نوبل در فیزیک و راجر تریگ، فیلسوف عالی‌مقام انگلیسی)، درمورد مسائل بین علم و دین، کاملا هم‌عقیده هستم و جهان‌بینی حاکم بر ذهن آنها را متفاوت با جهان‌بینی اسلامی نمی‌بینم. پاسخ اکثریت جواب‌دهندگان به سوالات مطرح‌شده را هم سازگار با جهان‌بینی اسلامی می‌دانم.