به گزارش «فرهیختگان»، امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل بین‌المللی و پژوهشگر حوزه آمریکا در گفت‌وگو با «فرهیختگان» فعال‌سازی مکانیسم ماشه ازسوی ایالات متحده و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران را مورد بررسی قرار داد. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد.
ماهیت و هدف اصلی مساله تحریم‌های جدید ایران از سوی آمریکا پس از فعال‌سازی غیرقانونی و یکجانبه مکانیسم ماشه ازسوی این کشور چه بود؟ برخی اذعان دارند برای ایالات متحده مصرف داخلی داشته، ارزیابی شما چیست؟
آمریکایی‌ها بار اولی نیست که علیه ما تحریم‌هایی را اعمال می‌کنند. در طول دوسال گذشته ایالات متحده از برجام خارج شده و جدای از تحریم‌هایی که از قبل بوده، مثل تحریم بانکی، تحریم ریال، تحریم بانک مرکزی، تحریم نفت، تحریم صنعت خودروسازی، فولاد و...، رهبر یک کشور و شخص اول ایران را نیز تحریم کرده، علاوه‌بر این آنها بخش بزرگی از نیروهای مسلح کشور و حتی وزیر امور خارجه ایران را تحریم کرده‌اند.
وقتی فرد یا نهادی درسطوح بالاتری تحریم شده تحریم‌های موردی بی‌تاثیر خواهند بود
حالا و در این مرحله، ایالات متحده دوشنبه‌شب لیست 25نفره‌ای را برای تحریم معرفی کرد که مانند گذشته تعدادی از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی را شامل می‌شود. از این نظر اتفاق جدیدی رخ نداده است. چرا اتفاق جدیدی نبوده؟ فرض کنید وقتی سازمان انرژی اتمی و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران تحریم می‌شود، تحریم سخنگوی سازمان انرژی اتمی چه گشایش یا فشاری می‌تواند برای ما ایجاد کند؟ وقتی وزارت دفاع ایران تحریم می‌شود، از آن بالاتر وقتی سپاه پاسداران ایران تحریم می‌شود، حالا تحریم بخش لجستیک و تدارکات وزارت دفاع هیچ مساله جدیدی را ایجاد نمی‌کند.
دقیق‌تر اینکه وقتی همه اینها از قبل در سطوح بالاتر تحریم شده‌اند، اضافه کردن نام چندکارشناس و تکنسین یا دانشمند یا چندمرکز تحقیقاتی تغییر زیادی ایجاد نمی‌کند. ضمن اینکه روز دوشنبه وقتی گفته شد چهار وزیر آمریکایی می‌خواهند مصاحبه مطبوعاتی برگزار کنند، همه تصور کردند اتفاق مهمی در راه است، چراکه این امر بی‌سابقه بوده. در این مصاحبه مطبوعاتی وزیر خارجه، وزیر دفاع، وزیر خزانه‌داری و وزیر بازرگانی و درکنار آنها نماینده آمریکا در سازمان ملل و مشاور امنیت ملی هم حاضر بوده‌اند، یعنی 6 نفر از مقامات بلندپایه آمریکا جلوی دوربین ایستاده‌اند و لذا تصور می‌شد آمریکایی‌ها حرکت خیلی تند و گسترده‌ای انجام داده‌اند. درحالی‌که نام بردن از 25 شرکت و فرد حقیقی و حقوقی با یک بیانیه وزارت خارجه هم می‌توانست اتفاق افتد.
جمله کلیدی را کرافت گفت: آمریکا تنها شده است
چه دلیلی داشت وزیر دفاع آمریکا هم جلوی دوربین بیاید و حرف بزند؟
بیشتر واکنشی نسبت به این بود که ایالات متحده در یک زورآزمایی بزرگ با جامعه جهانی موفق نشده است. بحث رویارویی با ایران نیست. بحث بر سر این است که جامعه جهانی حتی نزدیک‌ترین متحدان آمریکا هم این را نپذیرفتند.
برای اینکه ناکامی تاحدودی تحت‌الشعاع قرار گیرد 6 مقام ارشد آمریکا جلوی دوربین آمدند و لیستی را خواندند که پیش از این هم تحریم بودند. درسطح بالاتر شخص اول مملکت ایران تحریم بود. اینکه یک سخنگو اضافه یا کم کنند، تغییری ایجاد نمی‌کند. این امر تاحدودی مصرف داخلی دارد، همچنین تلاش برای نشان دادن عزم و اراده دربرابر این ناکامی است.
تحریم‌های جدید مصرف داخلی و انتخاباتی داشت
به‌نظر من، جمله کلیدی را کیلی کرافت مطرح کرد. بقیه وزیر بودند و اسامی را خواندند ولی کیلی کرافت گفت برای ما مهم نیست که تنها هستیم و دنیا از ما حمایت نمی‌کند، ما نیازی به مورد حمایت قرار گرفتن نداریم. این نشان می‌دهد آمریکایی‌ها پذیرفته‌اند که درقبال ایران تنها هستند. اگر پمپئو چهار وزیر خارجه را جمع می‌کرد و درکنار هم قرار می‌داد، مثلا وزیر خارجی دومینیکن در کنار او می‌ایستاد، نشان می‌داد آمریکایی‌ها توانسته‌اند یک حمایت بین‌المللی برای خود تشکیل دهند، حتی اگر با دومینیکن باشد. به همین دلیل حرکت دوشنبه‌شب بیشتر هدف و مصرف داخلی داشته و اینکه تحریم بود یا نبود، یعنی تحریم‌ها اعلام شود یا خیر، در فشاری که آمریکایی‌ها علیه ایران وارد می‌کنند تغییری ایجاد نمی‌کند. از این جهت می‌توان گفت تاثیری بر ایران ندارد و تا بخش عمده هم یک مصرف داخلی به‌خصوص انتخاباتی داشته است.
چین و روسیه آماده رویارویی با آمریکا درحوزه امنیتی و بازار تسلیحاتی هستند
سرگئی لاوروف مصاحبه و پاسخ مستقیمی به این اقدام آمریکا داشت. او گفت تحریم‌های تسلیحاتی ایران از 18 اکتبر مرتفع می‌شود و روسیه تحریم‌های آمریکا را به‌رسمیت نمی‌شناسد. ارزیابی شما چیست؟
این موضع را از قبل اعلام کرده بودند و نظر روس‌ها مشخص بود. ببینید فشارها اگر اقتصادی باشند و ایالات متحده بخواهد در چارچوب مسائل اقتصادی جلو برود و فشار را تنها درحوزه اقتصادی وارد کند، دست بالا را دارد، چون اقتصاد آمریکا قوی و دلار آن موثر است و سیستم بانکی نظام‌مندی دارد، لذا کشورها تبعیت می‌کنند. اما اگر وارد فازهای امنیتی مانند ممنوعیت فروش سلاح شود، روسیه و چین در مقابل آن مقاومت می‌کنند؛ نه به‌خاطر اینکه به ایران سلاح بدهند، به این دلیل که آمریکایی‌ها می‌خواهند بازار جهانی سلاح را تنظیم کنند. این فشار آمریکا تنها درمورد ایران نیست، مثلا به ترکیه فشار وارد می‌کنند که متحد خودشان است تا از روس‌ها فلان سامانه هوایی را خریداری نکنند. فشار به هند وارد می‌کنند تا از روس‌ها فلان هواپیمای جنگنده را خریداری نکنند. الان بحث بر سر بازار تسلیحاتی است و بهانه آن هم ایران است. به همین‌خاطر روس‌ها مقاومت می‌کنند. به‌احتمال زیاد ساختار بازار تسلیحاتی روسیه و چین به‌گونه‌ای طراحی شده یا از این به بعد طراحی خواهد شد که نسبت به فشار اقتصادی آمریکا آسیب‌پذیری حداقلی داشته باشد، یعنی اگر شرکت‌های چینی و روسی مجبور شوند به‌خاطر مبادلات دلاری و بانکی تا حدودی تبعیت کنند و چشم خود را دربرابر فشار آمریکا ببندند، درحوزه اسلحه‌سازی و کمپانی‌های اسلحه‌سازی روسیه و چین به‌گونه‌ای دیگری عمل می‌کنند. از این جهت واقعا روس‌ها و چینی‌ها آماده رویارویی با آمریکا بر سر این قضیه هستند.
این آمریکاست که باید تصمیم بگیرد روسیه و چین را می‌خواهد مجازات کند یا خیر. درباره این نمی‌توان صحبتی کرد. مواضعی که روسیه و چین اتخاذ کردند، این است که مصمم هستند این کار را انجام دهند. ممکن است تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا دست به اقدامی نزنند که تحریک‌آمیز به‌نظر برسد. اگر تکلیف انتخابات مشخص شد به‌احتمال زیاد روسیه و چین وارد معامله تسلیحاتی با ایران خواهند شد و احتمالا تمام عواقب و پیامدها را بررسی و خود را آماده کردند تا با این رویکرد تحمیلی آمریکایی‌ها مقابله کنند.
به چه معنا؟ گفتید که اگر تکلیف انتخابات مشخص شود، نتیجه آن ترامپ یا بایدن خواهد بود، میان اینها و موضع روسیه و چین چه تفاوتی است؟
فرق می‌کند، حتی اگر ترامپ هم انتخاب شود در آستانه انتخابات نمی‌خواهند به‌گونه‌ای رفتار کنند که بهانه بهره‌برداری انتخاباتی را به ترامپ بدهد. مثلا از قبل انتخابات قرارداد تسلیحاتی ببندند که ترامپ اقدامی علیه روسیه و چین انجام بدهد و آن را به‌عنوان موفقیت خود دربرابر حفظ امنیت و صلح جهانی اعلام کند و بگوید روسی‌ها و چینی‌ها امنیت جهانی را به‌خطر می‌انداختند و ما تحریم را علیه روسیه و چین اعمال کرده‌ایم.
از این جهت نزدیک انتخابات، معمولا از اقداماتی که باعث شود یکی از نامزدها از آن بهره‌برداری تبلیغاتی کند، پرهیز می‌شود. وقتی نتیجه انتخابات مشخص شد و به‌فرض ترامپ رئیس‌جمهور شد، روسیه و چین سیاست‌های خود را پیش می‌برند و در آن صورت ترامپ از آنها بهره‌برداری انتخاباتی نخواهد داشت. از این جهت حدس می‌زنم در فاصله بین 17 اکتبر تا 3 نوامبر که چندان طولانی هم نیست، قرار نیست قراردادی امضا یا اجرا شود یا محموله‌ها تحویل داده شود.
تا 17 اکتبر قرار نیست اتفاقی رخ دهد، از 18 اکتبر هم لاوروف عنوان کرد منعی نداریم ولی این به این معنا نیست که 18 اکتبر قرار است اقدامی انجام شود. تا کارها را انجام دهند، مذاکراتی صورت گیرد، حرکتی انجام شود به بعد از انتخابات می‌رسد. زمان آن تصادفی از این جهت کوتاه شده است.
ترامپ همچنان بر سیاست‌های ضد جنگ سوار است
با توجه به این شرایط، یک ماه آینده را چطور ارزیابی می‌کنید؟ منتظر تحرکات نظامی با اسم رمز سورپرایز اکتبر باید بود؟
من نمی‌توانم پیشگویی کنم ولی روند‌های کنونی این مساله را نشان نمی‌دهند. دقت کنید نقطه قوت ترامپ در داخل آمریکا مواضع ضدجنگ اوست. یکی از عواملی که باعث شد او در سال 2016 در انتخابات پیروز شود، این بود که خود را به‌عنوان چهره ضدجنگ معرفی کرد و دائم گفت این جنگ‌ها را هیلاری کلینتون یا اوباما راه انداخته‌اند و حتی به هم‌حزبی خود یعنی خانواده بوش حمله کرد که شما جنگ راه انداختید. از این رو سیاست ترامپ به او این توصیه را کرد که برای پیروزی باید بر موج ضدیت با جنگ در آمریکا سوار شود.
اینچنین در انتخابات پیروز شد و الان هم دائما خود را به‌عنوان کسی معرفی می‌کند که می‌تواند جنگ‌های بی‌پایان را تمام کند. می‌گوید هزینه‌کرد هفت، هشت تریلیون دلاری بی‌دلیل بوده است. ما چرا در خاورمیانه هستیم؟ تنها برای امنیت ارجاعی در خاورمیانه هستیم؛ هرکسی جنگ می‌خواهد باید خود هزینه آن را پرداخت کند.
از طرف دیگر در این فضا که جامعه آمریکا به‌شدت تحت فشار مسائل داخلی چون کرونا، بیکاری، مشکلات و گرفتاری‌های خود قرار دارد، هرگونه ماجراجویی خارجی ریسک بسیار بالایی دارد، مخصوصا برای کسی که مواضع ضدجنگ داشته و مداوم گفته که از سوریه، عراق و افغانستان خارج می‌شوم. ترامپ تلاش کرده تمام اینها را به‌عنوان موفقیت خود ثبت کند و همچنین بگوید من بین اسرائیل و امارات صلح برقرار می‌کنم! لذا اگر جنگی را راه بیندازد که ممکن است با واکنش تند ایران مواجه شود و جنازه‌هایی روی دست رئیس‌جمهور آمریکا بماند، شرایط به‌سرعت تغییر خواهد کرد، چراکه او باید در انتخابات پاسخ دهد که چرا سربازان آمریکایی کشته شدند؟
از این جهت آمریکایی‌ها نه اینکه رویکرد جنگ را کنار گذاشته باشند، بلکه ابزار جنگ را تغییر داده‌اند. این ابزار در 25-20 سال پیش با موشک و بمباران و پرواز هواپیما بود ولی الان همین کار را با فرامین اجرایی، تحریم‌ها و... انجام می‌دهند. البته ممکن است آمریکایی‌ها اقدامات تحریک‌آمیزی انجام دهند، مثلا دو کشتی ایرانی را بازدید یا توقیف کنند، به این امید که ایران دست به اقدامی بزند که آن اقدام توجیه‌کننده برخورد تندتر آمریکایی‌ها باشد. اما اگر آمریکایی‌ها این کار را کردند و ایران خویشتنداری نشان داد و با درایت از کنار این موضوع گذشت، آن اتفاق رخ نمی‌دهد. مثل اتفاقی که برای پهپاد آمریکایی رخ داد و دو پرنده در آسمان ایران مشاهده شد (این روایت آمریکایی‌هاست) و ایران پهپاد بدون سرنشین را زد و پرنده‌ای را که 38 آمریکایی در آن بود، نزد. از این جهت من قائل به این نیستم اکتبر سورپرایز دونالد ترامپ الزاما یک جنگ با کشوری دیگر، حتی ونزوئلا یا کوبا باشد. ایران فعلا مقتدرتر از آنی است که آمریکا بخواهد وارد جنگ با ما شود ولی حتی درمورد ونزوئلا هم به‌نظر نمی‌رسد اقدامی انجام دهند.
اخبار مرتبط: