به گزارش «فرهیختگان»، اسفند، فروردین، اردیبهشت... و شهریور گذشت. 7ماه است که از شیوع کرونا در ایران می‌گذرد. 7ماه پرفرازونشیب، 7ماه پر از فرصت‌هایی که از دست رفت و تهدیدهایی که یکی‌یکی بروز و ظهور یافتند. بالاخره بعد از کش‌وقوس‌های فراوان 15 شهریورماه، سال تحصیلی 1400-1399 با اعلام مجازی رئیس‌جمهور و حضور فیزیکی دانش‌آموزان آغاز شد و دانش‌آموزان به مدرسه‌ها رفتند. البته به اشکال و طرق مختلف، عده‌ای حضوری و عده‌ای نیمه‌حضوری و عده‌ای هم کلا غیرحضوری! البته این انواع و اقسام حضور و شروع سال تحصیلی هم برآمده از برنامه‌ریزی فشل وزارت عریض‌وطویل آموزش‌وپرورش بود که حالا خیلی مجال و فضای گفتن از آن نیست و پیش‌تر هم از آن زیاد گفته شده است. شاد به‌عنوان بستر اصلی و رسمی آموزش‌وپرورش در سال تحصیلی جدید معرفی شد؛ شادی که در سال تحصیلی قبلی و در آن چندماه باقی‌مانده از تحصیل دانش‌آموزان سروکله‌اش پیدا شد و آخرسر نشد آن چیزی که انتظار می‌رفت و نتوانست در پروسه آموزش خیلی اثرگذار باشد. این کش‌وقوس‌ها و بالا و پایین‌های شاد و انتقادهای بی‌وقفه به آن همچنان ماند و خبری از بهبود شرایط نبود تا اینکه به هر شکل و شمایلی بود سال تحصیلی 99-98 به اتمام رسید و همه منتظر ماندند تا ببینند در سال تحصیلی جدید چه شاهکاری از ساختمان شهیدرجایی وزارت آموزش‌وپرورش تجویز خواهد شد. انتظارها به پایان رسید و سروکله شاد2 پیدا شد، نسخه‌ای که قرار بود ایرادات نسخه قبلی را نداشته باشد و بتواند گره از امر آموزش در شرایط کرونایی در کشور را باز کند، منتها به‌رغم بهبود نسبی خود سامانه شاد، مشکل اصلی همچنان در مسائل دیگری بود. عدم پوشش سراسری اینترنت، عدم دسترسی تعداد بالایی از دانش‌آموزان به ابزار لازم، یعنی گوشی هوشمند تلفن‌همراه یا تبلت و...، عدم آموزش لازم برای استفاده از این سامانه خصوصا در مناطق کمتربرخوردار و... همه مشکلات و مصائبی بود که به این سادگی‌ها با دستی به سر و روی خود سامانه شاد کشیدن مرتفع نمی‌شد و نشده است. برای تحلیل و تفسیر بهتر ماجرا بد نیست نظرات و انتقادهای یکی از معلمان و یکی از کارشناسان آموزشی را درکنار نظرات مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش و سامانه شاد بخوانیم.
بعد از 2 هفته هنوز نتوانسته‌ایم از شاد استفاده کنیم
حتما معلم‌ها می‌توانند قضاوت خوبی در رابطه با سامانه شاد داشته باشند. اسماعیلی معلم یکی از مدارس تهران در رابطه با سامانه شاد به «فرهیختگان» گفت: «درمورد سامانه شاد باید عنوان کرد چون در مدارس غیردولتی هستیم احراز هویت با مشکل مواجه است. یعنی ما را می‌شناسد و ممکن است چند روز بعد از کلاس‌ها در سامانه شاد بیرون بیاندازد و ما در کلاس‌ها نیستیم و باز باید کدملی را وارد و بهروزرسانی کنیم. در دو هفته‌ای که سرکلاس رفتیم یک روز اکیدا اعلام شد باید با شاد وارد کلاس شوید و تدریس کنید. من به‌عنوان معلم وارد شدم تا کلاس خود را با سامانه شاد شروع کنم که دوباره احراز هویت به مشکل خورد. وقت کلاس از دست می‌رفت و مجبور شدم دوباره به واتس‌آپ برگردم. واتس‌آپ هم مشکلات زیادی دارد. انتقال پیام و صوت و فیلم سریع‌تر از پیام‌رسان‌های در دسترس حال حاضر است، به‌پای تلگرام که نمی‌رسد ولی فیلم بیشتر از 2 دقیقه و 30 ثانیه نمی‌توان ارسال کرد. اگر صوتی ضبط کنیم باید بخش‌بخش شود. درمورد فیلم هم نمی‌توان کیفیت را کاهش داد و مجبور هستیم همان فیلم را بخش‌بخش کنیم. واتس‌آپ هم این مشکلات را دارد. گفته شد در سامانه شاد حجم فیلم و فایل ارسالی را بالا بردند. این کارها انجام‌شده، سیستم ربات حضور و غیاب دارد. خیلی امکانات خوب دیگری دارد. وارد اپلیکیشن شوید امکانات را متوجه خواهید شد ولی مشکل اینجاست که کلاس‌بندی در برخی روزها ناقص است، مثلا یک معلم دهم یک، دهم دو، دهم سه دارد و ممکن است دهم یک را در سامانه شاد پیدا کند و دانش‌آموزان در کلاس حضور داشته باشند و ممکن است روز دیگر نباشند و احراز هویت به مشکل می‌خورد. دانش‌آموز هرروز به سامانه شاد می‌رود و به مشکل برمی‌خورد و هفته دیگر درس‌ها طور دیگری پیش می‌رود. بچه‌های مدارس دولتی معطل هستند که باید چکار کنند، برای آنها عذاب‌آور است. همین‌طور بچه‌ها دچار گنگی و استرس هستند. سامانه شاد هم هربار بهروزرسانی می‌شود. سرعت به‌روزرسانی‌ها بالا رفته ولیکن این یک‌بام و دوهوا بودن بچه‌ها بین واتس‌آپ و شاد و... خیلی بچه‌ها را گیج کرده است. این فضای استرس و تدریس دروس، بچه‌ها را بین برگزاری کلاس و عدم برگزاری نگه داشته است. مشکلاتی که در سامانه شاد دیدم همین مسائل بود. مخصوصا احراز هویت مشکلات زیادی ایجاد می‌کند و عملا بعد از دو هفته نتوانستیم از شاد استفاده کنیم. خیلی از مدارس از این سامانه استفاد کرده‌اند ولی بسیاری از مدارس هنوز نتوانسته‌اند استفاده کنند.»
برخی دانش‌آموزان محروم برای تماشای بسته‌های آموزشی به کافی‌نت‌ها می‌روند
یکی دیگر از معلمان که در مدارس دولتی تدریس می‌کند در ادامه در رابطه با وضعیت تحصیل دانش‌آموزان در مدل آموزش غیرحضوری به «فرهیختگان» گفت: «یکی از مشکلاتی که ما داشتیم مساله احراز هویت دانش‌آموزان اتباع بود که درحال رفع‌شدن است. مساله دیگر این است که تعداد زیادی از دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها امکان خرید ابزار لازم یعنی گوشی و تبلت را ندارند و این مساله باعث شده از آموزش مجازی جا بمانند البته راهکاری که اندیشیده شده است آموزش حضوری برای آنهاست یا تهیه بسته که البته سال گذشته به‌صورت سی‌دی بود که مساله‌ساز شد چراکه دانش‌آموزی که تلویزیون و گوشی ندارد چگونه امکان دارد که وسیله‌ای برای تماشای فیلم از روی سی‌دی داشته باشد. خیلی‌ها می‌گفتند برای تماشای فیلم‌ها و بسته‌های آموزشی به گیم‌نت‌ها و کافی‌نت‌ها می‌روند و این خودش هم هزینه زیادی داشت و هم خطرات زیادی ایجاد می‌کرد. خلاصه که وضعیت آموزش خصوصا در مناطق کمتربرخوردار اصلا مطلوب نیست.»
85 درصد مدارس مسائل بهداشتی را رعایت کردند
بعد از اینها ابتدا با رضوان حکیم‌زاده، رئیس ستاد ثبت‌نام و معاون ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش گفت‌وگویی انجام دادیم. او در رابطه با وضعیت سال تحصیلی جدید بعد از حدود دو هفته از بازگشایی مدارس به «فرهیختگان» گفت: «ازنظر بهداشتی بازدیدهایی توسط وزارت بهداشت از 15 هزار مدرسه صورت گرفته است که اعلام کردند بیش از 85 درصد مدارس موازین بهداشتی را رعایت می‌کنند. این چیزی بود که خود آنها تهیه کردند. ما هم مجزا کار می‌کنیم. در ارتباط با پروسه ثبت‌نام هم ما وضعیت خوبی داشتیم و تا الان تعداد ثبت‌نامی‌های کلاس اول از مرز 1.5 میلیون گذشته است و حدود 0.02 درصد نسبت‌به موالید مثبت هستیم. در دوره ابتدایی به همین شکل است و کل دوره ابتدایی هم نزدیک 1.2 درصد نسبت‌به سال گذشته افزایش ثبت‌نام داشتیم و روند خوبی بود. بر اساس آمارهایی که داریم، شبهه عدم ثبت‌نام دانش‌آموزان در مدارس به‌خاطر کرونا مطرح نیست. برای اولین‌بار امسال آمار اطلاعات اسمی بچه‌های کلاس‌اولی را ثبت احوال قبل از سال تحصیلی ارائه داد که تا دوهفته آینده برای نرخ خالص ثبت‌نام کارها انجام می‌شود و تقریبا چندماه از سال‌های گذشته جلوتر هستیم.»
بازمانده از تحصیل به‌خاطر کرونا نداریم
حکیم‌زاده در رابطه با آموزش مجازی و سامانه شاد خصوصا در مناطق کمتربرخوردار گفت: «اقداماتی را وزیر ارتباطات اعلام کردند که بحث رایگان شدن و بسته اینترنتی رایگان برای معلمان بود. سامانه شاد هم رایگان شد. رایگان شدن اینترنت شاد اقدام بسیار مهمی بود و درخصوص تبلت سازمان‌های مختلفی که اعلام آمادگی کردند پیگیری شده و یک نمونه آن بنیاد مستضعفان بود که برای بچه‌های تحت‌پوشش کمیته امداد امام‌خمینی(ره) مبلغی را واریز کرد تا برای دانش‌آموزان تحت‌پوشش 14 هزار تبلت خریداری شود. اقدامی هم بانک ملی انجام داده است. وزارت رفاه از ما اطلاعات اسمی دقیق دانش‌آموزان را در سه منطقه محروم خواست که هشت هزار اسم را دادیم و خودشان به حساب دانش‌آموزان واریز کنند و یک‌سری اقدامات دیگر که انجام می‌شود، اما یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دستورالعمل جدید این است که اعلام کردیم مدیر مدرسه باید برای هر دانش‌آموزی یک برنامه مشخص داشته باشد؛ یعنی اگر دانش‌آموزی تبلت یا گوشی ندارد، نباید از آموزش محروم شود باید ازطریق بسته آموزشی که قدری آموزش حضوری است کار را پیگیری کند. برنامه تلویزیونی هم خوشبختانه از 15 شهریور شروع شده و این را به‌عنوان یکی از بسترها درنظر داریم. هماهنگی کامل با صداوسیما وجود دارد. روز گذشته هم جلسه با صداوسیما در این موضوع داشتیم که اوضاع خوب است و آموزش‌ها به‌خوبی پیش می‌رود. به‌خاطر کرونا جامانده از تحصیل نداریم. اگر کسانی قبلا بنابه دلایلی بازمانده بودند، چون آمار احصانشده هنوز مشخص نیست و ثبت‌نام‌های ما به‌رغم اینکه افزایش داشتیم و برخی مدارس اطلاعات را هنوز به ما منتقل نکرده‌اند، این آمار روزانه افزایش می‌یابد، اما به‌نسبت مدت مشابه سال قبل آمار ثبت‌نام بالاتری داریم.»
3.5 میلیون نفر گوشی ندارند. حل مشکل اتباع، هفته بعد!
در ادامه با یکی از مسئولان سامانه شاد گفت‌وگویی داشتم که اطلاعاتی را در ارتباط با این سامانه در اختیار «فرهیختگان» قرار داد. برمبنای اطلاعات موجود، از 15 تا 26 شهریور 99، 10 میلیون و 570 هزار دانش‌آموز، صدهزار مدیر و 496 هزار معلم توسط این سامانه احراز هویت شده‌اند. 113 هزار مدرسه به‌صورت مجازی در شاد تشکیل شده و یک میلیون و 780هزار گروه نیز ایجاد شده است. همچنین در این بازه زمانی یک میلیارد و ۳۲۰ میلیون و ۱۸۲ هزار پیام در این سامانه ردوبدل و 32 هزار آزمون و 279 هزار تکلیف انجام شده است. منتها چند مساله دیگر هم در رابطه با شاد وجود داشت؛ یکی از مسائل به ادعای یکی از نمایندگان مجلس برمی‌گردد که چندی پیش گفته بود درحال حاضر 3.5میلیون دانش‌آموز به «شاد» دسترسی ندارند. مسئولان سامانه شاد در رابطه با این مساله هم گفتند عدم دسترسی به ابزار، گوشی تلفن همراه و تبلت و... باعث شده این تعداد دانش‌آموز به شاد دسترسی نداشته باشند. نکته دیگر هم ماجرای عدم احراز هویت اتباع در سامانه جدید شاد بود که به گفته مسئولان شاد این مشکل تا هفته آینده مرتفع خواهد شد! این سطح از عدم آمادگی و عدم وجود زیرساخت به‌رغم وضوح بالای شرایط موجود و زمان موجود برای آماده‌سازی فقط از این دولت و این نظام آموزشی برمی‌آمد و آمد!
ساختار نابرابر تکنولوژی به تعمیق بی‌عدالتی کمک می‌کند
سیدمجید حسینی، عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران هم در ادامه و در رابطه با آموزش مجازی و شروع سال تحصیلی و عدالت آموزشی به «فرهیختگان» گفت: «تکنولوژی در لحظه نابرابری به‌جای اینکه به برابری کمک کند، حتما نابرابری را تعمیق می‌کند؛ یعنی تکنولوژی راه‌حل ایجاد عدالت در بسیاری از مواردی که نابرابری ساختاری است، نیست. ما نابرابری ساختاری را در وجود مدارس پولی که در منطقه یک، دو، سه بالای 70 درصد هستند و در همه شهرها هم وجود دارند و کیفیت اصلی آموزش کنکوری برای آنهاست، داریم و ربطی به تکنولوژی ندارد. این نابرابری را پول ایجاد کرده است. لحظه‌ای که شما یک تکنولوژی را همانند سامانه شاد، وارد این ساختار نابرابر می‌کنید، به‌جای اینکه کمک کند این ساختار نابرابر عادلانه‌تر شود، ناعادلانه‌تر می‌شود. به‌عبارت دیگر باعث می‌شود مدرسه غیرانتفاعی که از قبل امکانات بهتری داشته و زیرساخت آموزش مجازی داشت، با کیفیت بهتری آموزش مجازی را ارائه کند و مدرسه دولتی که زیرساختی نداشت و نخواهد داشت از این آموزش محروم شود. باعث می‌شود اگر بچه‌ای در یکی از روستاهای سیستان‌وبلوچستان یا کهگیلویه و بویراحمد مدرسه با کیفیت پایین می‌رفت، الان لازم باشد تبلت و موبایل بخرد، درحالی‌که پول خرید آن را ندارد و حداقل آموزشی که در حالت حضوری در آنجا وجود داشت را هم از دست می‌دهد. کسانی که می‌گویند تکنولوژی راه‌حل عدالت است، توجه نمی‌کنند تکنولوژی در لحظه‌ای می‌تواند به عدالت کمک کند که ساختار عادلانه باشد؛ در لحظه‌ای که ساختار آموزشی ایران به‌شدت نابرابر است و طوری تنظیم شده که اصولا به نفع طبقه پولدار در آموزش عمل می‌کند.
کنکور امسال طوری برگزار شد که تمام موسسات کنکوری سال آینده پولدار شوند و طبقاتی بتوانند سال آینده تست بزنند که پول داشته باشند؛ یعنی ساختار آموزشی ایران به‌سمت این می‌رود که پولدار را برنده کند. هم آموزش باکیفیت‌تری به او ارائه دهد و هم به رده‌های بالاتر آموزشی بفرستد و بی‌پول را طرد و حذف کند. در این لحظه اگر نرم‌افزار شاد را به‌کار بگیرید، حتما موجب حذف بیشتر بی‌پول‌ها خواهد شد. اگر تکنولوژی را استفاده کنید، چون ساختار نابرابر است و درونش پر از تبعیض است، باعث می‌شود این نابرابری افزایش یابد. اگر نرم‌افزار شاد و بحث کرونا نبود، عده‌ای از بچه‌ها به مدرسه دولتی به تعبیر مقام معظم رهبری بی‌پناهی می‌رفتند. ولیکن همان مدرسه بی‌پناه دولتی هم الان نیست. اگر آموزش حضوری بود، از 3.5 میلیون نفری که دسترسی به تلفن همراه هوشمند و تبلت ندارند، اقلا1.5 میلیون نفر حضوری می‌رفتند. تکنولوژی در ساختار نابرابر تبعیض را افزایش می‌دهد و متاسفانه نرم‌افزار شاد تبدیل به نرم‌افزار غم شده برای کسانی که پول خرید موبایل و تبلت را ندارند و اینها کسانی هستند که در حالتی که آموزش حضوری بود، چیزی به آنها در این آموزش نمی‌رسید و الان اوضاع بدتر شده است. متاسفانه دست‌راستی‌ها و لیبرال‌ها برای اینکه مساله عدالت را توضیح دهند، می‌گویند تکنولوژی می‌آوریم و مساله را حل می‌کنیم، ولی می‌خواهم بگویم در ساختار لیبرالی وقتی تکنولوژی را وارد می‌کنیم، کمک می‌کنیم که برنده برنده‌تر شود و بازنده بازنده‌تر شود. بی‌امکانات، بی‌امکانات‌تر شود و باامکانات امکانات باکیفیت‌تری پیدا کند. نهایتا تکنولوژی هم با پول پیوند خورده است. مگر تکنولوژی با پول نیست؟ با قیمت دلار 27 هزار تومان در کشور می‌توان تکنولوژی خریداری کرد؟ طبقات متوسط هم نمی‌توانند تکنولوژی تهیه کنند. نکته پایانی اینکه زور آموزش‌وپرورش به مدارس غیردولتی نمی‌رسد. در سال 1396، 20 هزار میلیارد تومان از مردم پول گرفتند. تورم را حساب کنید و ببینید از 96 تا 99 چقدر از مردم پول دریافت کردند. این عدد عظیم شوخی نیست و می‌توان برآورد کرد 50-40 هزار میلیارد تومان است. آیا آموزش‌وپرورش می‌تواند جلوی مناسبات این عدد عظیم را بگیرد؟ مسلم است که نمی‌تواند.»
غیرانتفاعی‌ها کمتر از شاد استفاده می‌کنند
چند وقت پیش در رابطه با اینکه مدارس غیردولتی سیستم‌های آموزشی خودشان را دارند و از شاد بهره چندانی نمی‌برند و از این جهت جلوتر از دولتی‌ها هستند از حکیم‌زاده، رئیس ستاد ثبت‌نام کشور سوالی پرسیدیم که به «فرهیختگان» گفت: «شاد تنها بستر رسمی و قابل‌قبول برای انجام فعالیت‌های تربیتی و آموزشی آموزش‌وپرورش است. دلایل داشتن محیط ایمن و محیطی که صددرصد کاربرد آموزشی داشته باشد، ازجمله مواردی بود که این پلتفرم را راه‌اندازی کردیم وگرنه می‌شد از بسترهای دیگر استفاده کرد اما این موضوع واقعا ابعاد تربیتی دارد و به‌خاطر همین وزارت آموزش‌وپرورش آن را تنها بستر رسمی و قابل‌قبول می‌داند، البته استفاده از نرم‌افزارها و پیام‌رسان‌های خارجی که با قوانین و مقررات همخوانی ندارد، ممنوع است یعنی ما در آموزش‌وپرورش به‌عنوان مدرسه در ذیل سیستم رسمی فعالیت می‌کنیم و طبیعتا باید قوانین کشور را در این زمینه رعایت کنیم و اینها قوانینی است که متولیان فضای مجازی وضع می‌کنند. حتما استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی و پلتفرم‌های داخلی به‌دلیل اینکه اطلاعات دانش‌آموزان و معلمان ارزشمند است، نباید نادیده گرفته شود. ولیکن درخصوص اینکه ممکن است برخی مدارس سیستم‌های مخصوص به خود داشته باشند، الان کارگروهی را قرار دادیم و بررسی می‌کنیم که ببینیم به چه شکل می‌شود و چه بسترهایی در برخی مدارس غیردولتی وجود دارد، (مدارس دولتی ما وضعیت مشخصی دارند و همه باید از شبکه شاد استفاده کنند) تا آنها را تحت نظارت شبکه شاد بیاوریم که امکان نظارت وجود داشته باشد تا فعالیت‌ها آموزشی باشد و اصولی که داریم برای محتوا رعایت شود چون دستورالعملی برای بارگذاری محتوا داشتیم که 15 معیار داشت و حتما باید این معیارها رعایت می‌شد. این درحال بررسی است که ان‌شاءالله وقتی تصمیم‌گیری شد به اطلاع عموم خواهد رسید.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه