به گزارش «فرهیختگان»، مدیریت منابع و استفاده از تکنولوژی‌های مدرن برای تحقق این امر همواره جزء اهداف مهم کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌شود تا با حفاظت و حراست از منابع استراتژیک، گام‌های بلندی درجهت توسعه پایدار بردارند. این کشورها عموما برای نیل به این هدف، از اطلاعات دقیق و پردازش‌شده‌ای که توسط تصاویر ماهواره‌ای سنجش از دور، درقالب فناوری فضایی شناخته می‌شود، استفاده می‌کنند. لذا ارتقای سیستم‌های ماهواره‌ای و فضایی یکی از پرهزینه‌ترین فعالیت‌هایی است که درحوزه هوا و فضا انجام می‌شود، هرچند صرف هزینه‌های گزاف در این زمینه با مدیریت صحیح منابع برگشت‌پذیر است. ایران به‌عنوان یک کشور با منابع غنی و سرشار و بهره‌مند از ثروت‌های طبیعی، ازجمله کشورهایی است که نیازمند مدیریت صحیح منابع درجهت رسیدن به توسعه پایدار است. اما آیا ابزار و ملزومات یا توانایی و تخصص مورد نیاز برای تحقق این هدف در کشور وجود دارد؟ شاید درگذشته، پیچید‌گی علوم مرتبط با هوا و فضا و نبود امکانات لازم برای ورود متخصصان به این حوزه، تصور اینکه روزی نخبگان و پژوهشگران ایرانی بتوانند به علوم هوافضا تسلط پیدا کنند، دشوار بود. اما اکنون پژوهشگران و متخصصان ایرانی توانسته‌اند دربستر زیست‌بوم فناوری، دانش خود را در اختیار مدیریت صحیح منابع کشور قرار دهند.
«سهم»؛ محصول زیست‌بوم فناوری
سال گذشته و در جریان برگزاری نمایشگاه الکامپ، از سامانه‌ای تحت عنوان «سهم» (سیستم هوشمند مانیتورینگ ماهواره‌ای) رونمایی شد. این سامانه محصول یک استارتاپ بومی با نام «تیزنگر» است. متخصصان تیم تیزنگر فعالیت خود را از سال 92 درحوزه مهندسی ژئوماتیک با پروژه‌های میکروژئودزی (به مجموعه اقداماتی که به وسیله ابزار دقیق برای رفتارسنجی و بررسی حرکات یک سازه بزرگ مانند سدها، برج‌ها و... گفته می‌شود. میکروژئودزی یعنی ژئودزی درمقیاس کوچک یا به‌عبارت دیگر تعیین موقعیت سازه یا منطقه‌ای کوچک به‌گونه‌ای که اثر کرویت زمین مطرح نمی‌شود) و رفتارسنجی سازه‌ها با استفاده از گیرنده‌های تعیین موقعیت ماهواره‌ای آغاز کردند. مهندسی ژئوماتیک مجموعه‌ای است از تخصص‌های مرتبط با جمع آوری، نگهداری، پردازش، بازیابی و توزیع داده‌های جغرافیایی که درواقع دستاورد پیشرفت‌های دانش انفورماتیک در مهندسی نقشه‌برداری و علوم زمین است. واژه ژئوماتیک یک واژه ترکیبی از ژئو به‌معنای زمین و ماتیک (پسوند واژه انفورماتیک) است. در تعریفی دیگر، ماتیک به‌معنای ریاضیات ذکر شده و با کلمه ژئواینفورماتیک مترادف درنظر گرفته شده است.
«سهم» چه کاری انجام می‌دهد؟
سامانه سهم با دریافت تصاویر ماهواره‌ای و اعمال شاخص‌ها و الگوریتم‌های سنجش از دور پدیده‌های محیطی و غیرمحیطی را آشکارسازی کرده و آنها را مورد پایش قرار می‌دهد. محصول نهایی این سیستم در قالب گزارش‌های فنی و تجزیه و تحلیل‌های مربوط به کاربران با سطح دسترسی تعیین‌شده قرار می‌گیرد. این سیستم قابلیت ارائه لایه‌های مختلف اطلاعاتی را دارد و می‌تواند درسطح وسیعی اجرا شود. خدمات استارتاپ تیزنگر درحوزه کشاورزی، صنعت بیمه، منابع آبی، مخاطرات طبیعی و خدمات شهری قابل ارائه هستند. همچنین برآورد سطح زیرکشت برنج و گندم در کشور، پهنه‌بندی سیلاب در استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان، پایش تغییرات پهنه آبی تالاب‌ها و دریاچه‌ها، کنترل و پایش آلودگی‌های نفتی، پایش و پیش‌بینی آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌ها، ارائه گزارش‌های فنی به کشاورزان درقالب الگوی مصرف بهینه آب و کود، کنترل تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی، کنترل و پایش توسعه شهری، پایش وضعیت پوشش گیاهی جنگلی مراتع و فضای سبز شهری ازجمله خدمات استارتاپ تیزنگر است.
سیل 98؛ نقطه شروع تیزنگر
یاسر عشورزاده، بنیانگذار استارتاپ تیزنگر در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به چگونگی شکل‌گیری تیزنگر می‌گوید: «باتوجه به اینکه در رشته ژئوماتیک درس خوانده‌ام، از سال 92 مقالات علمی کاربردی متعددی در کنفرانس‌های داخلی و بین‌المللی ارائه دادم. در اسفند 97 مقاله‌ای را مربوط به علم سنجش از دور به دانشگاه هامبورگ ارائه کردم که نشان‌دهنده این بود که 30درصد از آلودگی‌های شهر تهران، باکاشت متناسب درختان همیشه سبز کاهش پیدا می‌کند. درواقع با بررسی تصاویر ماهواره‌ای تهران طی چهارسال و آنالیزهای صورت گرفته توسط شاخص‌های علم سنجش از دور به این نتیجه رسیدم که نوع پوشش گیاهی نقش بسیار مهمی در کیفیت هوای تهران در زمستان دارد و باید به تناسب به کشت درختان همیشه سبز در تهران در مناطق معین‌شده بپردازیم.
به گفته وی در فروردین سال 98 و به‌دنبال جاری شدن سیل در چند استان کشور، تصمیم گرفتیم با استفاده از فناوری فضایی و آنالیز تصاویر ماهواره‌های اپتیک و راداری، اقدام به تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی سیلاب کرده و گزارش و هشدارهای لازم را با توجه به پیش‌بینی‌های انجام‌شده، تهیه و با کمک و حمایت سازمان فضایی ایران به استانداری استان‌های مربوطه ارسال کنیم. پس از موفقیت در انجام این پروسه و پس از پایان سیلاب، با حمایت سازمان فضایی ایران استارتاپ تیزنگر شکل رسمی به‌خود گرفت و هسته اصلی آن ایجاد شد.»
وی می‌افزاید: «با طراحی و تولید سیستم هوشمند مانتیورنگ ماهواره‌ای (سهم) که توسط کمیته ارزیاب معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری مورد تایید قرار گرفت، توانستیم محصول فضاپایه سهم را دانش‌بنیان کنیم. با توجه به دانش‌بنیان شدن سهم، بازار هدف این اپلیکیشن و وب اپلیکیشن به دو دسته تقسیم می‌شود که شامل خدمات «بی‌توسی» (B to C) و خدمات «بی‌توبی» (B to B) است.» عشورزاده در توضیح خدمات B to C می‌گوید: «با استفاده از نوع خدمات و ازطریق پردازش هوشمند محصول دانش‌بنیان سهم به کشاورزان، الگوهای مصرف کودی و آبی به آنها ارائه می‌شود. علاوه‌بر این همچنین فنولوژی (یا پدیده‌شناسی، دانش مطالعه رویدادهای چرخه زیستی حیوانات و گیاهان است) گیاه و آفات را مورد پایش مستمر قرار می‌دهیم. به این ترتیب توصیه‌هایی که ازطریق داده‌های مکان محور به کشاورز گزارش داده می‌شود، سه پیامد مهم به همراه دارد.»
به گفته وی کاهش هزینه‌های کشاورز، افزایش تولید 40 تا 60 درصدی و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی از مهم‌ترین دستاوردهایی است که با استفاده از خدمات بی‌توسی، در اختیار کشاورزان قرار داده می‌شود. همچنین با توجه به اینکه کشور، طی دو سال اخیر با بحران سیلاب روبه‌رو بوده، از این رو یکی از دغدغه‌های مهم کشاورزان عدم آسیب سیل به مزارع است، لذا تلاش کردیم این چالش را با ارسال هشدار سیلاب هفت‌روز قبل از وقوع، این فرصت در اختیار کشاورز قرار داده شود تا برای اجرای سیل‌بند اقدام کند.»
تسهیل مدیریت منابع با تیزنگر
بنیانگذار استارتاپ تیزنگر ادامه می‌دهد: «استارتاپ تیزنگر قابلیت تهیه نقشه‌های آنلاین ریسک آتش‌سوزی و شناسایی نقاط فعال آتش کشور را با دقت 300 متر و تشخیص نوع طبقه‌بندی اراضی نقطه آتش‌سوزی دارد. به‌طوری که کاربر می‌تواند موقعیتی را در نقشه ثبت کند تا هر زمانی که آتش‌سوزی در این منطقه اتفاق افتاد به او هشدار بدهد. در این بخش قابلیت مسیریابی نقاط آتش برای گروه امدادی نیز فراهم است.»
وی می‌افزاید: «قابلیت تهیه نقشه‌های ریسک سیلاب و پایش پهنه‌های سیلابی برای امدادرسانی نیز از امکاناتی است که استارتاپ تیزنگر برای مدیریت منابع ایجاد کرده است. همچنین پایش سطوح کشور برای شناسایی کانی‌های معدنی و ارسال گزارش‌های مربوطه، پایش آلودگی‌های نفتی دریای خزر و خلیج فارس، پایش منابع آبی و تالاب‌ها و ارسال گزارش‌های آماری از میزان سطح بدنه آبی آنها، پایش منابع طبیعی و ارسال گزارش‌های مربوط به جنگل‌خواری و آسیب دامداری به مراتع، پایش تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و پایش پارامترهای آلودگی هوا و ارائه راهکارهای کاهش شدت آن، مهم‌ترین توانمندی‌های استارتاپ تیزنگر هستند.»
ضرورت ورود سرمایه‌گذاران
استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیانی که در زیست‌بوم فناوری کشور فعالیت خود را آغاز می‌کنند، جزء شرکت‌های نوپا محسوب می‌شوند که با تکیه بر دانش تعدادی متخصص و فارغ‌التحصیل دانشگاهی شکل گرفته است. بدیهی است که این افراد برای تولید محصولات دانش‌محور که از تکنولوژی‌های بالا و های‌تک بهره‌مند است، سرمایه‌های چندانی دراختیار ندارند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری برای تولید یک محصول دانش‌بنیان که برای اولین بار تولید می‌شود، یک سرمایه‌گذاری پرریسک است که عموما سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، تا حصول اطمینان از بازدهی محصول طراحی شده، ریسک سرمایه‌گذاری برای تولید انبوه محصول را نمی‌پذیرند.
عشورزاده نیز مانند بسیاری از فعالان زیست‌بوم فناوری، می‌گوید: «تمام هزینه‌هایی که برای طراحی و راه‌اندازی استارتاپ تیزنگر صرف شده، از سرمایه شخصی بوده و نتوانسته‌ایم برای گسترش فعالیت خود سرمایه‌ای جذب کنیم. البته درحال حاضرتحت حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته، فعالیت می‌کنیم با وجود این به‌دنبال جذب سرمایه و مذاکره با صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری هستیم.»
وی می‌افزاید: «چندی پیش و در شهریور سال جاری، استارتاپ تیزنگر برای اولین بار در جهان به‌عنوان یک استارتاپ فضاپایه، الگوریتم تشخیص نقاط آتش را با دقت بسیار بالا در پایگاه داده‌های ماهواره‌ای آژانس فضایی اروپا با نام «سنتینل هاب» و در بخش مدیریت و پیشگیری حوادث این آژانس با نام تیزنگر ثبت کرد که یکی از افتخارات بزرگ این مجموعه در حوزه بین‌المللی محسوب می‌شود و امید است این اتفاق موجب جذب سرمایه‌گذار برای توسعه این استارتاپ شود.»
وی درمورد فعالیت‌های انجام شده تیزنگر می‌گوید: «تاکنون توانسته‌ایم با استفاده از سیستم هوشمند مانیتورینگ ماهواره‌ای سازمان محیط‌زیست کشور برای پایش آلودگی‌های نفتی کل خلیج فارس همکاری کنیم. همچنین با شرکت نفت فلات قاره ایران درحوزه برطرف کردن چالش‌های حوزه نفت و گاز تفاهمنامه همکاری امضا کرده‌ایم و اکنون درحال بررسی این حوزه هستیم. از سوی دیگر در مجموعه رویدادهای کرومیت که در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، استارتاپ تیزنگر برای ایده اجرایی اکتشاف معادن به‌عنوان استارتاپ منتخب پذیرفته شد و طی آن با ارسال پروپوزال‌های فنی درحال مذاکره و همکاری با سازمان توسعه و نوسازی معادن (ایمیدرو) هستیم. علاوه‌بر این ارتباط خوبی با سیستم کوپرنیک آژانس بین‌المللی اتحادیه اروپا داریم و سعی کرده‌ایم با ارائه گزارش‌های مختلف درسطح بین‌المللی به‌خصوص در حوادث آتش‌سوزی استرالیا و آفریقا، توفان‌های آمریکا و پایش آلودگی هوا در زمان شیوع ویروس کرونا در اروپا خدمات خود را معرفی کنیم. مضاف بر اینها درحوزه کشاورزی هم تاکنون به 800 بهره‌بردار خدمات تیزنگر را ارائه داده‌ایم که ازطریق پلتفرم ما توانسته‌اند توصیه‌های کودی و آبی را اعمال کنند که طبق نظرسنجی‌های انجام‌شده بازخوردهای افزایش تولید 30 تا 60 درصدی را برای کشاورزان به‌ارمغان داشته است.»
تولید یک محصول کاملا بومی
عشورزاده ادامه می‌دهد: «تیزنگر با تولید سیستم «سهم» به‌صورت رسمی مجوز فعالیت از سازمان نظام صنفی رایانه‌ای را دارد. ما با استفاده از هوش مصنوعی و الگوریتم‌های کاملا بومی و ایرانی طراحی‌شده توسط تیم تیزنگر توانستیم پدیده‌های محیطی را آشکار کنیم و در این مسیر از سرویس‌های خارجی API محصولات پردازش شده تصاویر استفاده نمی‌کنیم، بلکه گزارش‌های تیزنگر کاملا از داده‌های مکان‌محور استفاده می‌کند و توپولوژی در آن به‌کار رفته است. با وجود این به دلیل تولید سیستم بر مبنای وب جی.آی.اس و موبایل جی.آی.اس قابلیت این را دارد که کاربر از سیستم سوال بپرسد و براساس نیازی که دارد گزارش‌ها کمی و کیفی مورد نظرش را دریافت کند.» به گفته وی ماهیت اصلی محصولات تیزنگر پژوهشی است و چون در ایران علم و اقتصاد از هم دور هستند شاید این باور وجود داشته باشد که نمی‌توان از کارهای پژوهشی اشتغالزایی کرد. اما برعکس، در سراسر دنیا یکی از پول‌سازترین شرکت‌ها، استارتاپ‌های حوزه فناوری فضایی هستند. بنیانگذار استارتاپ تیزنگر با اشاره با چالش‌های موجود در حوزه فعالیت استارتاپ‌ها می‌گوید: «بازار کار متاسفانه به‌علت عدم شناخت جامع مردم و حتی سازمان‌هایی که در جهت مدیریت صحیح مباحث مربوطه، نیاز مبرم به علم سنجش از راه دور دارند، مساعد نیست شاید به همین دلیل است که استارتاپ تیزنگر با ارائه خدمات رایگان و با بهره‌وری بالا اقدام به جذب کشاورزان کرده است و این کار تاکنون پیامدهای مثبتی برایمان داشته است. عمده خدمات تیزنگر سازمانی یا حکومتی است و در اصطلاح ما خدمات B2G ارائه می‌دهیم. امیدواریم طی مذاکرات و نشست‌های صورت‌گرفته در سازمان فضایی ایران، سازوکار مشخصی برای ارجاع کار سازمانی به استارتاپ‌های حوزه فضایی رقم بخورد و عملا این چنین کارهای علمی و تخصصی به بخش خصوصی به‌ویژه استارتاپ‌های حوزه فضایی واگذار شود.»
وی معتقد است که رقیب اصلی این قبیل از استارتاپ‌ها سازمان‌های دولتی هستند، از طرف دیگر استارتاپ‌های حوزه فناوری فضایی در خارج از کشور نسبت به ایران بسیار زیاد است، در نتیجه اگر سازوکارها مشخصی برای فعالیت استارتاپ‌های بومی مشخص نشود، احتمال ورود استارتاپ‌های خارجی به بازار کشور وجود دارد.
* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه‌نگار