به گزارش «فرهیختگان»، چند سال از مذاکره با آمریکا و توافق با این کشور می‌گذرد ولی حالا برجام و توافق هسته‌ای عملا وجود ندارند. آمریکا تمام تحریم‌های گذشته را به حالت قبل از توافق هسته‌ای برگردانده، فروش نفت ایران کاهش پیدا کرده، اروپا از ایران نفت نمی‌خرد، آژانس همچنان به ایران مشکوک است و در بیانیه اخیر خود مجددا ایران را متهم کرده است. علاوه‌براین تا چند روز آینده در صورتی که اتفاق خاصی نیفتد به احتمال بسیار زیاد قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت نیز به وسیله آمریکا احیا شده و معرفی می‌شوند، چراکه ایالات‌متحده خواهان استفاده از مکانیسم ماشه براساس قطعنامه 2231 شده است و از نظر کاخ سفید اگر کشور دیگری قطعنامه‌ای ارائه نکند، تا 20 سپتامبر یعنی 30 شهریور قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت علیه ایران مجددا اجرا خواهد شد.

  خروج آمریکا از برجام؛ فرصت ازدست‌رفته برای اقدام متقابل

از ابتدای شروع این مسیر، بسیاری از کارشناسان ایرادها و ضعف‌های متعددی هم در سطح راهبردی و هم تکنیکی به آن وارد کرده‌اند. اما دولت و حامیان برجام معمولا با این توجیه که باید بهانه را از دشمن بگیریم، درمقابل این نظرات ایستاده و مسیر خود را پی گرفته‌اند. تا جایی که روحانی یک سال پس از توافق متن برجام در تیر سال 95 در دیدار با دست‌اندرکاران برجام اعلام کرد برای اینکه بهانه به دست دشمن ندهیم باید از دادن برخی شعارها چشم بپوشیم .1

با همین نگاه ایران در مقابل نقض مکرر برجام توسط آمریکایی‌ها، نیز سکوت کرد. مثلا وقتی قانون کاتسا تصویب و اجرا شد، درحالی که بسیاری از منافع اقتصادی ایران را با مشکل روبه‌رو می‌کرد و به اذعان آقای عراقچی باعث می‌شد عواید اقتصادی ناشی از برجام تنگ‌تر شود و نقض برجام نیز محسوب می‌شد، ایران به آن واکنشی نشان نداد و همان‌طور که عراقچی اعلام کرد، علت این بود که دولت نمی‌خواست با واکنش به آن به دست آمریکایی‌ها بهانه دهد.2 این درحالی بود که این قانون اجرا شد و بسیاری از نهادهای ایرانی به واسطه آن در لیست تحریم قرار گرفتند و حلقه تحریم تنگ‌تر شد.

پس از آن درحالی که زمزمه‌های خروج آمریکا از برجام مطرح شد، دولت سعی کرد بهانه به دست آمریکایی‌ها ندهد و آنها را مطمئن کرد که اگر آمریکا از برجام خارج شود ایران در برجام می‌ماند. به‌طور مثال صالحی از اعضای تیم مذاکره‌کننده در این باره گفت: «اگر آمریکا تصمیم به خروج از برجام بگیرد اما امضا‌کنندگان دیگر، یعنی بریتانیا، فرانسه، آلمان، چین و روسیه بر سر عهد خود بمانند، آن موقع ایران هم به احتمال زیاد به آن متعهد باقی خواهد ماند.»3

پس از خروج آمریکا از برجام، درحالی که پیش از این و در سال 94، ظریف ادعا کرده بود تحریم‌های آمریکا به دلیل قطعنامه‌های شورای امنیت اثر خواهند داشت و اگر بهانه قطعنامه‌های شورای امنیت از آمریکا گرفته شود، حتی بازگشت تحریم‌های آمریکا معنا نخواهد داشت و سایر کشورها آن را اجرا نمی­‌کنند4 اما بلافاصله پس از خروج آمریکا از برجام و درحالی که دکتر روحانی مدعی شده بود ایران با اروپایی‌ها به اجرای برجام ادامه خواهد داد، کشورهای اروپایی تحریم‌های آمریکا را اجرا کردند، خرید نفت خود از ایران را به صفر رساندند، شرکت‌های اروپایی که به ایران آمده بودند بدون پرداخت یک دلار جریمه، یک به یک از ایران رفتند و دیگر هیچ تحریم مهمی نبود که علیه ایران اجرا نشده باشد و شدیدترین تحریم‌های بانکی_نفتی علیه ایران اعمال شد.

  ادامه­ استراتژی بهانه‌­زدایی؛ افزایش بهانه‌­های آمریکا

ایران اما باز هم به این بهانه که اکنون آمریکا منزوی شده و حتی کشورهای اروپایی رفتار آمریکا را قبول ندارند در برجام ماند، تعهدات هسته‌ای خود را اجرا کرد، شدیدترین بازرسی‌ها را پذیرفت و شدیدترین تحریم‌ها نیز علیه ایران اعمال شد. پس از اعمال مجدد تحریم‌ها، آمریکا خواهان اجرای دستورالعمل‌های fatf در ایران شد؛ دستورالعمل‌هایی که به اذعان مقامات خزانه‌داری آمریکا، باعث جلوگیری از دور زدن تحریم‌ها می‌شد. دکتر ظریف در شهریور سال 97 اعلام کرد تصویب دستورالعمل‌های مرتبط با fatf بهانه را از دشمن می‌گیرد.5 اما تنها چند روز بعد از تصویب لوایح موردنظر fatf در مجلس و در مهرماه سال 97، خزانه‌داری آمریکا با انتشار توصیه‌نامه­ای، مجددا ایران را به‌عنوان کشور پولشو و قرمز معرفی کرد و از کشورها خواست با ایران همکاری مالی نکنند، چراکه در صورت همکاری، مجرم شناخته خواهند شد.6

ایران در این مدت باوجود اینکه تحت ‌شدیدترین فشار تحریمی بود هیچ اقدامی نکرد و تنها به این دلخوش بود که اجرای تعهدات هسته‌ای توسط ایران بهانه را از دشمن می‌گیرد و آمریکا را منزوی می‌کند، اما در خردادماه امسال غلط بودن این موضوع نیز اثبات شد و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با قطعنامه‌ای که کشورهای فرانسه، آلمان و بریتانیا، یعنی طرف‌های اروپایی برجام ارائه دادند ایران را محکوم کرد7 و اکنون ایران نه‌تنها شامل تحریم‌ها بود، بلکه متهم نیز شده بود، اما مسیر اتهام‌زدایی پایان نداشت. این‌بار نیز سیدعباس عراقچی به صحنه آمد و چند روز پس از این قطعنامه اعلام کرد نباید بهانه به دست آمریکایی‌ها داد!8 با همین استدلال ایران مجددا با بازرسی بازرسان آژانس از دو سایت دیگر موردنظر آژانس موافقت کرد.9 علاوه‌براین، آمریکا نیز مکانیسم ماشه را براساس برداشت خود از قطعنامه 2231 فعال کرد که براساس آن در پایان شهریور، در صورتی که سایر کشورها اقدامی نکنند، به احتمال بسیار زیاد قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت از نظر آمریکایی‌ها احیا می‌شوند و حتی درصورت ارائه قطعنامه توسط سایر کشورها، با وتوی آمریکا مجددا قطعنامه‌های قبلی بازخواهند گشت.

یعنی مسیر اتهام‌زدایی که قرار بود برای ایران آورده اقتصادی داشته باشد، به جایی رسیده که در انتهای آن، همه تحریم‌ها علیه ایران اعمال می‌شود، ایران در شورای حکام آژانس محکوم است، قطعنامه‌های شورای امنیت همه در حال برگشت هستند و ایران نه‌تنها دستاوردهای هسته‌ای خود را از بین برده بلکه اجازه بی‌سابقه‌ترین بازرسی‌ها از هرجایی را به آژانس واگذار کرده است. در این مدت به دلیل اینکه دولت دائما در حال تلاش برای راضی کردن خارجی‌ها بوده است هیچ اقدام اقتصادی قابل‌توجهی در داخل انجام نداده است و مجلس‌های مختلف با گرایش‌های مختلف که سرکار آمده‌اند نیز یا با این سیاست همراهی کرده‌اند یا اقدام قابل‌توجهی در مقابل آن انجام نداده‌اند. علاوه‌بر این با توجه به اینکه اقتصاد و معیشت کشور به خارج گره خورده است، هر اتفاق خارجی که اثر اقتصادی نیز نداشته است باعث ایجاد تکانه اقتصادی در داخل شده است.

  نتیجه عدم واکنش؛ افزایش فشارها

دلیل مهم اینکه طرف‌های برجام و به‌خصوص آمریکا و اروپا، علی‌رغم این حجم از انجام تعهدات توسط ایران روزبه‌روز فشار خود را بر ایران بیشتر کرده‌اند، این بوده است که متاسفانه دولت و حتی مجلس ایران آنها را مطمئن کرده است که ایران در مقابل تمامی نقض عهدهای آمریکا ساکت است و مهم‌ترین بخش برجام برای آمریکا و اروپا که همان بازرسی‌های ذیل برجام و اجرای پروتکل الحاقی است انجام می­شود. به همین دلیل است که ترامپ با اعتمادبه‌نفس اعلام می‌کند پس از رای‌آوری مجدد، ایران مجبور خواهد شد توافق جدیدی با آمریکا امضا کند.10 حتی مشاوران جوبایدن، نامزد دموکرات‌ها، نیز اعلام کرده‌اند در صورت رای آوردن به دنبال توافقی هستند که سایر مسائل ایران ازجمله حضور ایران در منطقه را نیز شامل شود.11

  لزوم اقدام متقابل مجلس برای توقف اجرای برجام

بنابراین ایران تنها درصورتی می‌تواند آمریکا و اروپا را وادار کند از مواضع خود کوتاه بیایند که مهم‌ترین دستاورد آنها در برجام، یعنی بازرسی‌های ذیل برجام و پروتکل الحاقی را متوقف کند و کشور را از این برزخ خارج کند. چراکه بهانه‌های طرف مقابل تمامی ندارد و بهانه‌زدایی تنها باعث عقب‌ماندگی کشور و گره خوردن هرچه بیشتر آن با اقدامات آمریکایی‌ها خواهد بود. مجلس شورای اسلامی نیز تنها درصورتی می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند که پیش از آن کشور را از زندانی که سیاست خارجی دولت برای آن ایجاد کرده رها کند و هر روز به یک بهانه جدید از سوی دشمنان کشور و اقتصاد آن معطل نشود. در غیر این صورت مجلس نیز در طی این مسیر شریک دولت خواهد بود.

  منابع:
1 - https://www.isna.ir/news/95040106876
2 - https://www.isna.ir/news/96051107462
3 -https://www.bbc.com/persian/iran-41209278
4 - https://b2n.ir/552237
5 -  https://b2n.ir/762840
6 - https://www.fincen.gov/sites/default/files/advisory/2018-10-11/Iran%20Advisory%20FINAL%20508.pdf
7 - https://p.dw.com/p/3e1VS
8 -https://www.asriran.com/fa/news/736404
9 - https://per.euronews.com/2020/08/26/iran-to-allow-iaea-access-to-2-suspect-nuclear-sites
10 - http://fna.ir/ezitep
11 -http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1995095