به گزارش «فرهیختگان»، شیوع بیماری کرونا بهانه‌ای شد تا نظام آموزشی چه در حوزه آموزش‌وپرورش و چه در بخش آموزش ‌عالی به فکر توسعه زیرساخت‌های آموزش مجازی با استفاده از توان استارتاپ‌ها بیفتد؛ اتفاقی که قرار است نظام آموزشی کشور را به‌سمت آموزش عادلانه سوق دهد. پس از تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و هشدار وزارت بهداشت مبنی‌بر طولانی‌بودن زمان حضور کرونا در کشور، ضرورت آموزش مجازی بیش از پیش حس شد و از این رهگذر فعالان زیست‌بوم فناوری به‌ویژه استارتاپ‌ها فرصت مناسبی یافتند تا توان خود را در عرصه تولید و عرضه نرم‌افزارهای آموزشی به نمایش بگذارند. اما تجربه نشان داده است مسئولان، همیشه در شرایط بحرانی به فکر ایجاد زیرساخت‌ها برای مقابله با بحران افتاده و زمانی به‌ضرورت وجود زیرساخت‌ها آگاه می‌شود که معمولا دیر است یا اینکه شرایط به‌واسطه بروز بحران، بحرانی‌تر شده است. با وجود این، پژوهشگران و نخبگان کشور نشان داده‌اند حتی در شرایط سخت نیز با اتکا به توان علمی خود توانسته‌‌اند بخشی از چالش‌ها را جبران کنند. آنچه مسلم است اینکه ابعاد نظام آموزش کشور بسیار بزرگ است و این، یعنی یک بازار بزرگ اقتصادی برای فعالیت زیست‌بوم فناوری و ارائه خدمات باکیفیت، جذاب و کاربردی، منوط به اینکه زیرساخت‌های ارائه چنین خدماتی در کشور فراهم باشد.

پژوهش‌ها درخصوص چالش‌های آموزش مجازی نشان می‌دهد دو مورد مهم، نظام آموزشی را در کشور دچار اختلال کرده است؛ دسته اول، مشکلات فنی است. منظور از مشکلات فنی ضعف در زیرساخت‌ها و نبود ارتباط چهره‌به‌چهره بین مدرس و فراگیرنده، عدم دسترسی تمامی فراگیران به تجهیزات مورد نیاز آموزش مجازی و کاهش امنیت در اطلاعات است. دسته دوم، مشکلات مهارتی و عدم تطابق مدرسان با آموزش برخط است. درواقع ناآشنایی با محیط مجازی و ساختار آن، دشواری ارزیابی کیفیت یادگیری دانشجویان، عدم تناسب شیوه ارزشیابی با ارائه دوره، پایین‌بودن سواد اطلاعاتی و رایانه‌ای برخی فراگیران، مقاومت برخی مدرسان برای استفاده از فناوری و آموزش مجازی و تغییر شیوه ارزیابی سنتی و درنهایت، افزایش حجم کاری مدرسان است. در این گزارش قصد داریم با عملکرد زیست‌بوم فناوری در حوزه آموزشی به‌ویژه همزمان با شیوع کرونا در کشور بپردازیم.

   ملزومات عادلانه بودن آموزش مجازی

با وجود مشکلاتی که درمورد آموزش مجازی در کشور عنوان شد، سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری معتقد است آموزش مجازی در کشور عادلانه است چراکه مدل آموزشی به‌صورت یکسان به همه دانش‌آموزان در یک روستای دورافتاده تا دانش‌آموزان بهترین مدارس کشور ارائه می‌شود. به‌نظر می‌رسد صحبت‌های ستاری درمورد عادلانه‌بودن آموزش مجازی در کشور بر اساس این باور شکل گرفته است که شرکت‌های دانش‌بنیان و فناورمحور از مهم‌ترین ابزار دولت‌ها برای توسعه عدالت آموزشی هستند درحالی‌که در ایران با وجود چنین ابزارهایی،‌ امکان بهره‌گیری از آنها برای برقراری عدالت آموزشی فراهم نشده است.

تجربه موفق کشورهای توسعه‌یافته در امر آموزش مجازی نشان می‌دهد مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر توزیع عادلانه آموزش مجازی و فناوری‌های آموزشی در افزایش رقابت، بهره‌وری و کارآیی، شخصی‌سازی، سهولت دسترسی و سرمایه‌گذاری خلاصه می‌شود. فرامرزی‌شدن روند آموزش، موجب‌شده رقابت در این صنعت هرروز تنگ‌تر و بیشتر شود درنتیجه فعالان این صنعت می‌کوشند در عرصه جهانی در رقابت با دیگر رقبای خود بازنمانند. همچنین در عصر جدید و به‌دنبال تغییر سبک زندگی از سنتی به مدرن، تقاضا برای افزایش سهولت دسترسی به آموزش‌های از راه دور و مجازی افزایش یافته است و فراگیران به‌ویژه دانشجویان، می‌کوشند با استفاده از فناوری‌های مدرن و مقرون‌به‌صرفه، آنچه را که تمایل دارند از راه دور آموزش ببینند. جالب است که در آمریکا حداقل 30 درصد از دانشجویان، یک دوره آموزشی از راه دور را تجربه کرده‌اند و معتقدند پویایی و جذابیت آموزش مجازی بیشتر و بهتر از آموزش حضوری است. اما نکته اساسی در توسعه آموزش مجازی در کشورها، توجه هرچه بیشتر سرمایه‌گذاران به شرکت‌های حوزه آموزش دیجیتال و فناوری‌ آموزشی بوده است که توانسته کمبودهای موجود در این فرآیند را جبران کند. درحالی‌که سهم آموزش دیجیتال و فناوری‌های آموزشی از بازار بزرگ این حوزه چیزی حدود 3 درصد برآورد شده است، آمارها نشان می‌دهد حوزه فناوری آموزشی و آموزش دیجیتال درسراسر جهان درحال رشد است و سهم آ‌ن از سبد هزینه‌های آموزشی جهان تا سال 2025 به 4.4 درصد و 342 میلیارد دلار خواهد رسید.

  رشد هزار برابری استارتاپ‌های آموزشی

تا پیش از شیوع کرونا در کشور 60 استارتاپ آموزشی در زیست‌بوم فناوری کشور شکل گرفته بود که هرکدام در حوزه‌های مختلف آموزشی خدمات خود را ارائه می‌دادند. پس از شیوع کرونا و تاکید مسئولان وزارت بهداشت بر ماندن افراد در خانه، علاوه‌بر مدارس و دانشگاه‌ها، در روند آموزشی بسیاری از مراکز آموزشی نیز خلل ایجاد شد. در این زمان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری طی فراخوانی با عنوان پویش کروناپلاس، فعالان حوزه استارتاپ را دعوت کرد برای مقابله با شرایط به وجود آمده، طرح‌ها و ایده‌های خود را ارائه دهند. پس از انتشار این فراخوان بسیاری از فعالان استارتاپی طرح‌های خود را ارائه و در این پویش شرکت کردند. طبق آماری که ازسوی این معاونت اعلام شده است،‌ از زمان شیوع ویروس کرونا تاکنون، استارتاپ‌های آموزشی، رشدی هزار برابری را تجربه کردند. با این حساب می‌توان تخمین زد تعداد استارتاپ‌های آموزشی به بیش از 50 هزار استارتاپ افزایش یافته است. اما با وجود این، چالش‌ زیرساخت مهم‌ترین مشکلی است که مدیران استارتاپ‌های‌ آموزشی از آن گلایه‌مندند.

نوید افکاری، مدیر یک استارتاپ آموزشی نوپا که پس از شیوع کرونا در ناحیه نوآوری شریف تاسیس شده است در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «یکی از پیش‌نیازهای اصلی برای برگزاری کلاس‌های مجازی وجود ارتباطات پایدار،‌ اینترنت پرسرعت و بدون قطعی است تا جذابیت آموزش مجازی، توجه فراگیران را جلب کند. این در حالی است که اکنون و همزمان با آغاز سال تحصیلی همچنان امکانات برای برقراری کلاس‌های‌ آنلاین وجود ندارد. ازسوی دیگر، فراهم‌کردن این زیرساخت‌ها برای مدیران استارتاپ‌ها و فعالان این حوزه بسیار هزینه‌بر است و بسیاری از استارتاپ‌های آموزشی که در دوران کرونا شکل گرفته‌اند،‌ به‌هیچ‌وجه امکان فراهم‌کردن این زیرساخت‌ها را ندارند. برای مثال تا پیش از شیوع کرونا، مجموع کاربران یک نرم‌افزار آموزشی حدود 500 هزار کاربر بود؛ اما تعداد کابران در زمان شیوع کرونا به بیش از 3 هزار کاربر افزایش پیدا کرده است. در این شرایط هر سرور امکان میزبانی هزار نفر را دارد. درنتیجه برای ارائه خدمات آنلاین به مابقی کاربران باید سروری با گنجایش میزبانی همزمان 2 تا 3 هزار نفر تهیه شود. پشتیبانی سرورها نیز مساله‌ای است که در این شرایط متاسفانه به‌درستی انجام نمی‌شود.»

به گفته او، اگر قرار است روند آموزش مجازی به‌درستی انجام شود،‌ باید حضور آنلاین مدرس و فراگیر همزمان انجام شود. درواقع چیزی شبیه ویدئوکنفرانس، در حالی که آموزش آنلاین به‌صورت ویدئو، یک جریان پرترافیک است که نه‌تنها به‌دلیل قطع و وصل‌شدن مداوم، جذابیتی برای فراگیر ندارد‌ بلکه تمرکز او را از بین برده و عطای آموزش مجازی را به لقایش می‌بخشد.

وی معتقد است کرونا شرایط بسیار خوبی را برای پژوهشگران و نخبگان زیست‌بوم فناوری در کشور ایجاد کرد تا توانمندی خود را نشان دهند، اما برای به نمایش گذاشتن قدرت علمی فعالان این حوزه، باید زیرساخت‌ها فراهم باشد وگرنه با وجود صدها هزار استارتاپ آموزشی، توسعه آموزش دیجیتال محقق نمی‌شود.

  استارتاپ‌های آموزش مجازی

همان‌طور که گفته شد،‌ از زمان شیوع کرونا، استارتاپ‌های آموزشی رشد هزار برابری را تجربه کردند و صاحبان ایده و طرح‌های آموزشی پای در این عرصه گذاشته و طرح‌‌های خود در قالب فناوری‌های مختلفی از جمله اپلیکیشن موبایل، پلتفرم آنلاین و هوش مصنوعی را برای تسهیل روند آموزش مجازی ارائه دادند. در ادامه تعدادی از استارتاپ‌های حوزه آموزش مجازی را بررسی و فعالیت‌‌های آنها در زمان شیوع کرونا را ارزیابی می‌کنیم.

مکتب‌خونه

یکی از سامانه‌های‌‌ آموزشی آنلاین در کشور که از سال 1390 تاکنون فعالیت می‌کند، «مکتب‌خونه» است. این سامانه محتوای آموزشی خود را به‌صورت ویدئوهای رایگان یا طرح‌های پولی در دسترس کاربران قرار می‌دهد. مدرسان و اساتید با ورود به این سامانه می‌توانند کلاس درس آموزشی ایجاد کنند و آموخته‌های خود را با دانشجویان و فراگیران به اشتراک بگذارند. بخش قابل توجهی از محتوای آموزشی این سامانه با مشارکت دانشگاه صنعتی شریف تهیه شده است و آموزش‌هایی شامل بهترین کلاس‌های برگزار شده در دانشکده ریاضیات و فیزیک دانشگاه شریف که توسط اساتید و دانشجویان ضبط شده به‌صورت رایگان در اختیار کاربران قرار داده است. طبق نظرسنجی‌های انجام شده، آموزش‌های ارائه شده در این سامانه از سطح علمی بالایی برخوردار است.

مدیران این سامانه،‌ از ابتدای شیوع کرونا،‌ موارد متعددی از تولید محتوا در قالب ویدئوهای آموزشی،‌ ویدئو کنفرانس‌ها و دوره‌های آموزشی مقابله با کرونا را به‌صورت رایگان در تارنمای خود برای کاربران به اشتراک گذاشته‌اند.
ارائه دروس دانشگاهی برای دانشجویان نیز یکی از مواردی است که در دوران آموزش مجازی دانشگاه‌ها امکان تحصیل آنلاین را برای کاربران فراهم می‌کند.

شاگردانه

یکی دیگر از نرم‌افزارهای آموزش محتوای تحصیلی به دانش‌آموزان و دانشجویان، شاگردانه است. موسسان این شرکت فناور، هدف از ایجاد این سامانه را تسهیل ارتباط بین اساتید و دانشجویان عنوان کرده‌اند. در شاگردانه امکاناتی نظیر ایجاد کلاس توسط استاد و پیوستن دانشجویان به آن، ارسال پیام و اطلاع‌رسانی، ارسال تمرین، کتابخانه شخصی استادان و کوله‌پشتی شخصی دانشجویان وجود دارد. همچنین اگر استادی در وقت کلاس نتواند تمامی مطالب را پوشش دهد یا برای حل تمرین وقتی نداشته باشد با استفاده از بستر شاگردانه می‌تواند یک کلاس مجازی با قابلیت صوتی و تصویری ایجاد کرده و شاگردان خود را به این میزبان مجازی دعوت کند.

فناوری کلیدی به‌کار رفته در شاگردانه،‌ اپلیکیشن موبایل و پلتفرم آنلاین است که دو گروه اساتید و دانشجویان را مخاطب قرار می‌دهد.

 فرانش

 شرکت پردیس ونداد پارس(فرانش) که یک شرکت دانش‌بنیان است در سال 1393 یک پلتفرم آموزش آنلاین مبتنی‌بر ویدئو طراحی و تاسیس کرد که زیرساخت و محتوای آن به‌طور کامل در داخل کشور و توسط متخصصان بومی تولید می‌شود.

فرانش با یک تیم 3 نفره کار خود را آغاز کرد و در طول دو سال توانست برای 30 متخصص ایرانی به شکل مستقیم و بیش از 400 مدرس و متخصص به شکل غیرمستقیم اشتغال ایجاد کند. درحال حاضر این شرکت بیش از 2200 دوره معادل 5 هزار ساعت آموزش در بیش از 10 دسته موضوعی متنوع را با کیفیت بالا و استانداردهای آموزشی ارائه می‌دهد. فرانش در قالب اپلیکیشن موبایل و پلتفرم آنلاین خدمات خود را به کاربران ارائه ‌می‌دهد.

آموزش‌تک

شرکت آموزش‌تک در سال 96 با هدف ایجاد بستری برای تولید آموزش‌های تخصصی و در پی آن پرورش متخصص پا به عرصه آموزش گذاشت.

این پلتفرم آنلاین راهکارهای کمک‌آموزشی را به دانشجویان ارائه می‌کند. درحال حاضر بیش از 40 هزار دانشجو از بیش از 100 دوره آموزشی این سامانه استفاده می‌کنند. آموزش‌های ارائه‌شده ازسوی آموزش‌تک در گروه آموزش‌های اقتصادی قرار دارد و برای ورود فراگیران به بازار کار تهیه و تنظیم شده است.

بیاموز

وب‌سایت بیاموز با الگوگیری از وب‌سایت w3schools که از نمونه‌های بسیار موفق انگلیسی‌زبانان است، از سال 1387 فعالیت خود را آغاز کرد. موسسان آن هدف از تاسیس این سایت را خلق یک اثر ماندگار در زمینه آموزش رایانه و وب عنوان کرده‌‌اند. با این وجود در سند چشم‌انداز این سایت، زمینه‌های آموزش سایر علوم ازجمله زبان انگلیسی، علوم قرآنی و... نیز پیش‌بینی شده است. حوزه فعالیت این سایت، ارائه راهکارهای کمک‌آموزشی به دانشجویان است که در قالب اپلیکیشن موبایل و پلتفرم آنلاین تنظیم شده است.

آقااجازه

این سامانه در سال 1395 به‌عنوان یک سامانه آنلاین خدمات آموزشی و ابزاری برای آموزشگاه‌ها، موسسات آموزشی، اساتید و دانش‌پژوهانی که می‌خواهند به‌راحتی کلاس آموزشی خود را پیدا و در آن شرکت ‌کنند، تاسیس شد.

در این سامانه اطلاعات مربوط به پروفایل استاد یا آموزشگاه و کلاس‌های حضوری و آنلاین به‌راحتی در اختیار کاربران قرار داده می‌شود. همچنین افراد می‌توانند اطلاعاتی همچون زمان کلاس، اطلاعات برگزارکننده کلاس، موضوع آموزش، نحوه و مبلغ کلاس را که برای آنها مهم است را ثبت و صفحه اختصاصی مربوط به کلاس آموزشی خود را مدیریت کنند.
فناوری کلیدی در این سامانه،‌ اپلیکیشن موبایل و پلتفرم آنلاین است.