به گزارش «فرهیختگان»، «مجتمع 50 هکتاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، به پردیس غذا و امنیت غذایی تبدیل می‌شود.» این خبری است که دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی نوید آن را داد تا گام دیگری از تحول در کشاورزی در این دانشگاه برداشته شود. اما علت اینکه این دانشگاه مدتی است به این حوزه ورود کرده چیست؟ علتی که باعث شده تمام هم‌وغم خود را روی تحول در حوزه کشاورزی و به دنبال آن امنیت غذایی معطوف کند.

امنیت غذایی اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین نیاز بشر و ضامن توسعه پایدار است؛ بحث امنیت غذایی با توجه به اهمیت آن، از مسیر برنامه‌ریزی‌ بلندمدت برمبنای محوریت بخش کشاورزی قابل تحقق است. امنیت غذایی بنابر تعریف سازمان ملل، دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم بوده و سه عنصر مهم آن؛ موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذاست.

در ایران مقوله‌ امنیت غذایی در بستر قانون‌گذاری کاملا شفاف و مشخص است؛ تاکید صریح اسناد بالادستی کشور و تصریح و توصیف واژه «خوداتکایی» در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت درخصوص تولید محصولات کشاورزی به‌عنوان رکنی اساسی در ایجاد امنیت غذایی در کشور موید این مطلب است. به همین دلیل است که تلاش برای ایجاد امنیت غذایی پایدار همواره در دستور کار دولت‌های مختلف قرار گرفته تا جایی که ردپای آن در برنامه‌های مختلف توسعه‌ کشور قابل مشاهده است. در این میان اما نمی‌توان نقش دانشگاه‌ها را نادیده گرفت؛ دانشگاه‌ها به‌عنوان یکی از ارکان اصلی پیشرفت در هر کشوری می‌توانند نقش اصلی را در این حوزه بازی کنند. سال‌هاست رشته کشاورزی در دانشگاه‌ها با جدیت بیشتری دنبال می‌شود تا به‌ واسطه تحقیقات گیاهی صورت‌گرفته کشاورزان و مهندسان ارزش محصولات زراعی افزایش پیدا کند.

   امنیت غذایی 18 درصد GDP را تشکیل می‌دهد

دانشگاه آزاد اسلامی نیز مدت زمان زیادی است که تمام تلاش خود را روی خودکفایی در بحث کشاورزی گذاشته و دکتر طهرانچی نیز بارها در سخنرانی‌های خود از تحول در علوم کشاورزی سخن گفته است. درواقع مهم‌ترین تحولی که در دانشگاه آزاد اسلامی آغاز شد، بحث تحول در رشته کشاورزی بود چراکه امنیت غذایی 18 درصد GDP را تشکیل می‌دهد و همچنین اقتصاد 5 میلیون خانوار در کشور از طریق کشاورزی تامین می‌شود. دانشگاه آزاد اسلامی 1700 استاد گروه کشاورزی، 130 دانشکده کشاورزی وپنج هزار هکتار زمین و مزرعه در اختیار دارد، بنابراین می‌تواند در بحث تحول کشاورزی گام‌های اساسی بردارد.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حوزه کشاورزی، اجرای طرح تحول حوزه کشاورزی تنها در دانشگاه آزاد اسلامی امکان‌پذیر است، چراکه این دانشگاه دارای یک اکوسیستم شبکه‌ای گسترده در کشور است که سایر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی از آن بی‌بهره هستند. بنابراین نمی‌توان نقش دانشگاه آزاد اسلامی در این حوزه را نادیده گرفت. مسئولان این دانشگاه برای رسیدن به این مهم اقدامات زیادی را در دستور کار قرار دادند. به‌طور مثال، جایگاه این رشته را از نظام تربیت دانشی به نظام تربیت حرفه‌ای تغییر دادند تا دانشجویان در دانشگاه آزاد اسلامی طوری تربیت شوند که کار کشاورزی برای آنها سخت نبوده و بتوانند اشتغال را تامین کنند. یکی دیگر از اقدامات این بود که طرح بازمهندسی نظام آموزشی، پژوهشی و خدمات فناوری علوم کشاورزی تدوین شد.

   تحقق امنیت غذایی از مسیر برنامه‌ریزی‌ بلندمدت برمبنای محوریت بخش کشاورزی

بحث امنیت غذایی نیز زیرمجموعه بحث کشاورزی است چراکه رسیدن به آن ممکن نیست مگر برنامه‌ریزی برمبنای محوریت بخش کشاورزی. بنابراین یکی دیگر از اقداماتی که در بحث کشاورزی در دستورکار قرار گرفت تلاش برای رسیدن به امنیت غذایی بود. یعنی همان چیزی که الان در کشورهای توسعه یافته به‌عنوان یکی از ارکان توسعه مطرح است. درواقع حوزه کشاورزی و رسیدن به خودکفایی در آن به‌دلیل نیاز همیشگی بشر به محصولات این حوزه مساله‌ای غیرقابل انکار است و به همین دلیل کشورهای پیشرفته دنیا تمام تلاش‌شان را روی خودکفایی و حفظ این مهم گذاشته‌اند.
 
   شیوع کرونا در نتیجه یک عادت غذایی نادرست بروز کرد

بحث امنیت غذایی با شیوع برخی از بیماری‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. به همین دلیل است که با بحران شیوع ویروس کرونا این موضوع از ابعاد دیگری نیز مورد بررسی قرار گرفت چراکه بنابر برخی از گزارش‌ها شیوع کرونا در نتیجه یک عادت غذایی نادرست بروز کرد و با اختلال در برخی از فعالیت‌های صنعتی، تجاری و اقتصادی به‌ویژه در حوزه تولید و عرضه مواد خوراکی، کاهش درآمد خانوارها و فقدان دسترسی به غذای سالم، امنیت غذایی جهان را تحت‌تاثیر قرار داد. به اذعان بسیاری از کارشناسان درصورت طولانی شدن دوره بحران کرونا، میلیون‌ها نفر در جهان تا مدت‌های طولانی در آینده تاثیر این بحران را بر امنیت غذایی خود احساس خواهند کرد.

   حضور 1700 عضو هیات‌علمی تمام‌وقت گروه کشاورزی در دانشگاه آزاد اسلامی

اما یکی از موضوعاتی که این روزها باعث نگرانی شده است، عدم اقبال دانشجویان به رشته کشاورزی است. به‌طور مثال دانشگاه آزاد اسلامی به تنهایی بیش از 1700 عضو هیات‌علمی تمام‌وقت گروه کشاورزی دارد، این درحالی است که تعداد دانشجویان این گروه کمتر از 7 هزار نفر است. با یک حساب سرانگشتی می‌توان متوجه شد که آموزش ضعیف کشاورزی، برای امنیت غذایی یک تهدید محسوب می‌شود، چراکه متاسفانه در طول این سال‌ها کمتر به اهمیت آموزش کشاورزی توجه شده است. علی‌رغم آنکه کشاورزی با معیشت 5میلیون خانوار ارتباط مستقیم دارد و 18 درصد GDP را به خود اختصاص داده، به دلیل عدم انطباق رشته کشاورزی با فناوری‌های روز و نیاز کشاورزان با کاهش دانشجو مواجه است.

تیرماه امسال بود که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در همین راستا با وزیر جهاد کشاورزی دیدار و گفت‌وگو کرد و از وضعیت نامساعد آموزش کشاورزی در کشور و زیرساخت‌های این دانشگاه در این حوزه سخن گفت. به گفته دکتر طهرانچی دانشگاه آزاد اسلامی دارای 4 هزار آزمایشگاه مجهز است و می‌تواند یک شبکه گسترده آموزشی و تحقیقاتی ایجاد کرده تا در هر نقطه از کشور یک ایستگاه تحقیقاتی فعال داشته باشد. به گفته او دانشگاه آزاد اسلامی در بحث آموزش نیز می‌تواند تحول اساسی ایجاد کند.

   نقش دانشگاه آزاد اسلامی در ایجاد موفقیت دستیابی به امنیت غذایی در کشور

این دانشگاه به دلیل داشتن زیرساخت‌‌های مناسب از قبیل تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته، استادان مجرب، دانشجویان علاقه‌مند و سایر امکانات توسعه کیفی مناسبی داشته و می‌تواند  در به‌کارگیری این ظرفیت بزرگ در صنایع غذایی و ایجاد موفقیت دستیابی به امنیت غذایی در کشور نقش بسزایی ایفا کند، البته این مهم زمانی محقق می‌شود که چالش‌ها، مشکلات و اولویت‌های تحقیقاتی این صنایع به‌درستی احصا شود.

   راه‌اندازی پردیس غذا و امنیت غذایی گامی دیگر در تحول کشاورزی

این دانشگاه در آخرین اقدام خود برای تحول در حوزه کشاورزی و البته تحول در حوزه امنیت غذایی قرار است یک پردیس غذا و امنیت غذایی را راه‌اندازی کند. پردیسی که مسئولیت راه‌اندازی آن برعهده دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت گذاشته شده است.

دکتر طهرانچی چهارشنبه هفته‌ای که گذشت در حاشیه بازدید از بخش‌های مختلف مجتمع ۵۰ هکتاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، از تبدیل این مجتمع به «پردیس غذا و امنیت غذایی» خبر داد. اما علت راه‌اندازی این پردیس چیست؟

   احیای امنیت غذایی کشور

 روزی که دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان دانشگاهی اجتماعی کار خود را آغاز کرد، علوم کشاورزی موضوع مهمی بود و افرادی که دانش خوبی در این حوزه داشتند، در دانشگاه آزاد اسلامی جذب شدند و بسیاری از واحدها مبتنی‌بر این رشته توسعه پیدا کردند، اما به گفته دکتر طهرانچی متاسفانه امروز رشته‌ها و دانشکده‌های کشاورزی تبدیل به مظلوم‌ترین‌ها شده‌اند و آینده کشاورزی به دلیل نداشتن فناوران نخبه تهدید می‌شود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است اگر به داد رشته کشاورزی نرسیم و آن را احیا نکنیم، به لحاظ غذا و امنیت غذایی به کشورهای خارجی وابسته می‌شویم. اکنون نیز صنعت بذر، سم و بسیاری از صنایع مرتبط با کشاورزی در اختیار خارجی‌هاست و اگر این روال ادامه داشته باشد، اتفاق بسیار خطرناکی است. بنابراین راه‌اندازی این پردیس می‌تواند به داد رشته کشاورزی و به دنبال آن احیای امنیت غذایی کشور برسد. اقدامی که البته می‌تواند منشأ تاثیرات مهمی در استان گیلان و کشور نیز باشد.

   انجام فعالیت‌های آموزشی و فناورانه

قرار است مجتمع ۵۰ هکتاری واحد رشت به پردیس غذا و امنیت غذایی تبدیل شود؛ به گفته رئیس دانشگاه آزاد اسلامی این مجتمع یک پردیس تاثیرگذار خواهد بود که فعالیت‌های آموزشی و فناورانه بسیاری در آن انجام می‌شود. علاوه‌بر این قرار است آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان نیز تجهیز شود تا رشته‌های دامپزشکی، کشاورزی و صنایع غذایی احیا شود. در کنار پردیس غذا و امنیت غذایی واحد رشت، یک سرای نوآوری هم راه‌اندازی می‌شود. با این کار، علاوه‌بر افزایش درآمد هیات‌علمی و کارمندان، اشتغال و انتفاع دانشجویان نیز تامین خواهد شد.

یکی دیگر از علت‌های راه‌اندازی این پردیس بی‌شک به‌دست آوردن بازار صیفی‌جات کشور است که متاسفانه امروز بازار 600 میلیونی بذر صیفی‌جات کشور در اختیار خارجی‌هاست.

حالا دانشگاه آزاد اسلامی رشته کشاورزی و امنیت غذایی را راه‌اندازی و مقطع دکتری حرفه‌ای را برای آن تدوین کرده تا دانشجویان کشاورزی مانند دانشجویان علوم پزشکی و دامپزشکی، دو سال فیلد آموزشی داشته باشند و در محیط عملی کار کنند. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در رابطه با این طرح، با وزرای کشاورزی و علوم نیز رایزنی کرده‌اند.

   دوستار: رشته‌های مرتبط به‌هم در پردیس غذا و امنیت غذایی تجمیع می‌شوند

محمد دوستار، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان و واحد رشت در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از جزئیات راه‌اندازی این پردیس سخن گفت. به گفته او فعلا دانشجویان در این مجتمع تحت عنوان دانشکده کشاورزی مشغول به تحصیل هستند. با توجه به کمبود دانشجوی کشاورزی در این استان و کشور و بیش از 15 هزار مترمربع فضای بلااستفاده در این مجتمع طرح‌های مختلفی برای استفاده از این فضا مطرح شد.

او ادامه داد: «در سفر دکتر طهرانچی یک بازدید میدانی از این فضا انجام و تمام امکانات زیرساخت‌های آن مورد بررسی قرار گرفت. در جلسه‌ای که با حضور اساتید رشته‌های کشاورزی و رشته‌های مرتبط با آن برگزار شد قرار بر این شد تا یک سلسله‌رشته‌های مرتبط به‌هم که به شکل پراکنده در اکثر واحدها وجود دارند در مجموعه‌ای تحت عنوان پردیس غذا و امنیت غذایی تجمیع شوند و ذیل آن رشته‌های متنوع کشاورزی، صنایع غذایی، دامپزشکی حرفه‌ای، کاردانی دامپزشکی و رشته‌های دیگر که به تغذیه مردم مرتبط می‌شود، قرار گیرد.

   تولید دانش، تولید محصول و ارائه خدمات دانش‌بنیان

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان و واحد رشت با بیان اینکه زمینه‌سازی برای تولید بذرهای موردنیاز استان و کشور نیز در این پردیس دنبال می‌شود، اضافه کرد: «بانک نشا در حوزه‌های مختلف برنج و سایر صیفی‌جاتی که موردنیاز استان و کشور است نیز در این پردیس پیگیری می‌شود. همچنین آزمایشگاه‌های مختلفی در این حوزه وجود داشت که متاسفانه از آن چندان استفاده‌ای نمی‌شد که قرار است مورد استفاده قرار گیرد. محور اصلی این پردیس تولید دانش، تولید محصول و ارائه خدمات دانش‌بنیان به مردم است.»

دوستار با بیان اینکه راه‌اندازی این پردیس مورد اقبال اساتید کشاورزی و مدیران استانی قرار گرفته است اظهار کرد: «فعلا درحال تنظیم برنامه عملیاتی راه‌اندازی این پردیس هستیم تا به‌زودی بتوان این مجتمع را به یک محیط اثر بخش تبدیل کرد.»

او در ادامه درخصوص ظرفیت‌های استان گیلان و رشت برای راه‌اندازی این پردیس نیز توضیح داد: «راه‌اندازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت با رشته‌های کشاورزی و دامپروری آغاز شده و مبنای توسعه آن نیز بر این بوده است؛ نکته دیگر اینکه استان گیلان قطب کشاورزی کشور بوده تاجایی که این استان را به کشاورزی می‌شناسند. کشاورزی نیز به معنای صرف کشاورزی یا غذا به معنای تغذیه برنج و گندم نیست بلکه بحث استفاده از دریا و شیلات و غذاهای سنتی و محلی نیز مطرح است.»

دوستار تاکید کرد: «تنها شهری که در یونسکو به‌عنوان شهر خلاق غذا ثبت شده، شهر رشت است. با توجه به ظرفیت‌هایی که به شکل بالفعل در واحد رشت و به صورت بالقوه در استان وجود دارد ترکیب اینها می‌تواند به صورت موثر عمل کرده و اهدافی که در بحث امنیت غذایی متصور است را دنبال کند.»

او در پاسخ به این سوال که آیا قرار است رشته‌های جدیدی نیز در این راستا اضافه شود، گفت: «قرار است با توجه به نیاز کشور رشته‌های جدیدی مثل دکتری حرفه‌ای کشاورزی نیز تعریف شود. این رشته در کنار رشته‌هایی مثل دکتری حرفه‌ای پزشکی و دامپزشکی می‌تواند نقش خوبی در تحول امنیت غذایی ایفا کند. »

   تعریف رشته‌ها بر مبنای نیاز و بازار کار استان خواهد بود

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان گیلان و واحد رشت تصریح کرد: «تعریف رشته‌ها بر مبنای نیاز و بازار کار استان خواهد بود چراکه الان بسیاری از دانشجویان بعد از فارغ‌التحصیلی در رشته کشاورزی، دانش لازم را دارند، اما متاسفانه مهارت لازم برای ورود به بازار کار را ندارند. این پردیس قرار است این نیازمندی را نیز برطرف کند یعنی در کنار دانش مهارت افراد را نیز افزایش داده تا بتوانند به بازار کار ورود پیدا کنند.»

   تجمیع رشته‌های کشاورزی، شیلات و دامپروری

او تاکید کرد: «درحقیقت وجود بستر مناسب هم از نظر امکانات و تاسیسات زیربنایی و هم از نظر پتانسیل‌هایی همچون اعضای هیات‌علمی واحد رشت دلیل انتخاب این واحد بود. تجمیع رشته‌های کشاورزی، شیلات و دامپروری که در واحد رشت وجود دارد در واحد خاصی به نام پردیس غذا و امنیت غذایی اتفاق خواهد افتاد.» او ادامه داد: «البته به غیر از رشته دکتری حرفه‌ای کشاورزی رشته‌های دیگری نیز با توجه به ظرفیت این پردیس تعریف شده است اما منتظر نتایج شورای گسترش وزارت علوم هستیم و بعد از دریافت مجوز و در فرصت مناسب این رشته‌ها نیز معرفی خواهند شد.»

   راه‌اندازی سرای نوآوری صنایع غذایی برای تامین اشتغال دانشجویان

دوستار با بیان اینکه طرح پایش استان نیز در حوزه گردشگری و کشاورزی است، اظهار کرد: «بعد از این نیز در همین راستا حرکت خواهیم کرد. همچنین در سفری که دکتر ستاری به استان گیلان داشتند بازدیدی از امکانات و دستاوردهای فناوری دانشگاه داشتند که قرار شد از چندین محصول استان گیلان حمایت شود و این محصولات عمدتا در حوزه کشاورزی بود. در این بازدید تقاضای راه‌اندازی یک سرای نوآوری برای واحد رشت را نیز مطرح کردیم. با توجه به اینکه سراهای نوآوری باید به‌صورت تخصصی عمل کند قرار شد دانشگاه آزاد اسلامی امکانات و موضوعات تخصصی واحد رشت را بررسی و بعد از تایید با معاونت علمی ریاست‌جمهوری مکاتبه کرده و بحث‌های نهایی راه‌اندازی این سرا انجام شود.»

   سرای نوآوری، شتاب‌دهنده به ایده‌ها برای تبدیل به محصول

او با بیان اینکه سرای‌نوآوری که در استان گیلان تعریف شده است درواقع سرای‌نوآوری صنایع تبدیلی و سرای‌نوآوری صنایع غذایی است، اضافه کرد: «این دو سرا بسیار موردنیاز استان است که در پردیس غذا و امنیت غذایی خواهد بود. صنایع نوآوری صنایع غذایی بحث تبدیل دانش به محصول و فناوری در این پردیس را پیگیری می‌کند، ضمن اینکه این سرای‌نوآوری ایده‌های دانشجویان و اساتید را دسته‌بندی کرده و به سمت مرکز رشد هدایت می‌کند. درواقع شتاب‌دهنده به ایده‌ها برای تبدیل شدن به محصول است.»

 * نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار