به گزارش «فرهیختگان»، یکی از اولین سوالات برای مذهبی‌‌ها و هیاتی‌‌ها پس از ورود کرونا به ایران این بود که تکلیف محرم چه می‌شود. هرچه جلوتر رفتیم این سوال تبدیل به دغدغه شد و در روز‌های منتهی به آغاز ماه محرم تبدیل به یک مساله جدی شد. گروهی معتقد بودند که اصل بر برگزاری عزاداری است و مهم نیست چند نفر از بین بروند یا چه عواقبی داشته باشد و گروهی دیگر اما مخالف این نظر بودند. با ورود رهبری و سپردن مسئولیت این مساله به ستاد ملی کرونا همه حواشی پایان یافت و در دهه محرم و در اکثر شهر‌ها و هیاتها شاهد رعایت پروتکل‌های بهداشتی بودیم. البته در این میان آنهایی که نگران شیوع کرونا در دهه اول محرم بودند، ترجیح دادند به سفر بروند تا سلامت‌شان تامین شود!
فضای مجازی و پلتفرم‌ها که از ابتدای سال و در مناسبت‌هایی مانند عید نوروز و ماه مبارک رمضان به کمک مردم و جامعه کرونازده ایران آمده بودند این‌بار و به‌صورت گسترده‌تر پای کار امام حسین(ع) و عاشورا آمدند و با برپایی هیاتهای آنلاین، نشان دادند که چه ظرفیت بالایی در این حوزه وجود دارد که متاسفانه با نگاه و برخورد‌های سطحی، ضربتی و تک‌بعدی از آن استفاده نمی‌شود. حتما در فضای مجازی روحانیون و سخنرانانی هستند که سعی می‌کنند با زدن حرف‌های جذاب و البته بدون منبع و سند برای خودشان طرفدار جذب کنند اما سوال اصلی اینجاست آنها که حرف درست و اصولی می‌زنند چرا وارد فضای مجازی نمی‌شوند و از ابزار‌های آن استفاده نمی‌کنند. گفته می‌شود وقتی دوربین عکاسی به ایران آمد طیفی از جامعه به آن به چشم یک ابزار شیطانی نگاه می‌کردند و آن را وسیله ابلیس می‌دانستند. مبادا هنوز هم کسانی باشند که این نگاه را به اینترنت و اینستاگرام داشته باشند. اگر کسانی از شیوع حرف‌های بی‌اساس مذهبی و کثرت شبهات دینی در فضای مجازی گله‌مند هستند باید خودشان ورود کنند و جلوی این حرف‌ها و شبهات را بگیرند. وقتی آسمان خالی از عقاب شود کرکس‌ها به میدان می‌آیند و این گناه آسمان نیست.
22 مرداد سال جاری بود که ساترا، وزارت ارتباطات و سازمان تبلیغات اسلامی با هدف همگرایی برای اجرای طرح «خیمه‌‌های رسانه‌ای» در محرم ۹۹ تفاهمنامه همکاری امضا کردند. در این مراسم از ارسال پیامک برای ۹۳هزار هیات در سراسر کشور برای ثبت‌نام در سامانه و اعلام آمادگی جهت برگزاری مراسم آنلاین خبر دادند و ابراز امیدواری کردند که اگر ۴۰درصد این ۹۳ هزار هیات در کشور جهت شرکت در طرح خیمه‌‌های رسانه‌ای اعلام آمادگی کنند، ظرفیت بی‌نظیری برای تولید محتوای مذهبی در فضای مجازی شکل می‌گیرد. البته بدیهی بود که انتظار حضور 40درصد از مجموع تعداد هیاتهای ثبت‌شده در سامانه عزاداری آنلاین با توجه به شرایط کشور و امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، توقع بالایی بود اما استقبال مردم از هیاتهای آنلاین ثبت‌شده شگفت‌آور و در سطح بالایی بود. در این مجال، نگاهی انداختیم به برخی سامانه‌‌ها و پلتفرم‌هایی که میزبان هیاتهای مذهبی و مردم عزادار بودند.
روبیکا و 45 میلیون بار مشارکت
براساس آنچه اداره‌کل ارتباطات شرکت ارتباطات سیار ایران اعلام کرده، ویدئو‌های زنده (لایو) و غیرزنده (آفلاین) برنامه هیاتها در کانال‌‌های اپلیکیشن «روبیکا» در دهه اول محرم به‌ترتیب بیش از 15 میلیون و بیش از 30 میلیون بار بازدید داشته است. گفتنی است، پس از پایان هر برنامه، ویدئوی پخش زنده هیاتها در کانال‌‌های روبیکا باقی می‌مانده که مجموع این ویدئو‌ها در دهه اول محرم بیش از 30 میلیون بازدید داشته است. گفته می‌شود کانال‌‌هایی که توسط روبیکا و برای هیاتها درنظر گرفته شده، در این ایام بیش از پنج میلیون عضو گرفته و بیش از 1500 هیات در سراسر کشور به شبکه پخش زنده «عقیق» و «روبیکا» پیوستند. لازم به ذکر است روبیکا بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار کانال دارد.
براساس این آمار بیشترین استقبال به‌ترتیب در استان‌‌های تهران، خراسان‌رضوی، اصفهان، شیراز و خوزستان بوده است و بیش از 50 هیات شاخص و برجسته در سراسر کشور پخش زنده خود را از طریق صفحه «عقیق» و «روبیکا» انجام دادند. رکورد افراد آنلاین در برنامه‌‌های زنده هیاتها هفت میلیون نفر بوده و بالاترین تعداد تماشای آنلاین، مربوط به یکی از هیاتها و ۱۳۵ هزار نفر بوده است.
گفته می‌شود به‌زودی توسط «عقیق» پنلی اختصاصی برای هیاتها درنظر گرفته می‌شود که می‌توانند پخش زنده خود را برنامه‌ریزی کرده و به اعضای خود از طریق پیامک یا اعلان (نوتیف) اطلاع‌رسانی کنند.
آپارات، میزبان 900 هیات
با آغاز ماه محرم و همزمان با برگزاری مراسمهای مذهبی در فضای باز با جمعیت محدود، پخش زنده آپارات روزانه میزبان ۹۰۰ مجلس عزای حسینی بوده است. براساس گزارش روابط‌عمومی آپارات، با پایان دهه اول محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی، سرویس پخش زنده آپارات روزانه۹۰۰ مراسم مذهبی چون سخنرانی، روضه و مداحی را پوشش داده است و ۳۷۰ هزار بازدیدکننده منحصربه‌فرد (آی‌پی یونیک) این مراسم‌‌‌ها را از آپارات تماشا کرده‌اند.
در این ۱۰ شب سخنرانیهای وعاظ معروف، آیین عزاداری هیاتهای نام‌آشنایی چون محبین اهل‌بیت در قم، هیات نورالرضا و هیات ابن‌الرضا و چهرههای معروفی مانند محمود کریمی، عبدالرضا هلالی، مجید بنی‌فاطمه، میثم مطیعی، جواد مقدم، مهدی رسولی، مهدی سلحشور، سعید حدادیان، محمدحسین پویانفر، حسین سیب‌سرخی، حنیف طاهری، حسین طاهری، مهدی توکلی و محمدرضا طاهری مراسمهای خود را از بستر آپارات پخش کردند. گفتنی است پخش زنده مراسم‌‌‌ها تا پایان محرم و صفر، ادامه خواهد داشت. مجموع این برنامه‌‌ها و همچنین پخش زنده از اماکن مذهبی باعث شده بیش از ۳۷۰ هزار آی‌پی منحصربه‌فرد از گوشه و کنار دنیا مراسمهای مذهبی محرم امسال را به‌دلیل شرایط موجود از دست ندهند و بتوانند از هر کجا که هستند، عزاداری خود را برگزار کنند.
«تکیه» 2500 هیاتی
سامانه «تکیه» متعلق به سازمان تبلیغات اسلامی میزبان بیش از ۲۵۰۰ هیات برای داشتن پخش زنده مراسم عزاداری، در دهه اول محرم بود.
آمار‌ها نشان می‌دهد که هیاتهای عزاداری محرم ۹۹ در بیش از ۵۰ شهر کشور در سایت تکیه پخش زنده داشته‌اند. شهر‌هایی چون ازنا، کرج، رودهن، بندرعباس، اسلامشهر، مهریز، مشکین‌دشت، بیرجند، اصفهان، یزد، مشهد، علی‌آباد کتول، سمیرم، تبریز، تسوج، تهران، رشت، شیراز، ابرکوه، لار، زابل، گلپایگان، آمل، قزوین، طبس، سامان، خمین، فارسان، هشتگرد، رودسر، کاشمر، میبد، گناباد، شیروان، کوهپایه، شهرکرد، قائن، اراک، قم، بشرویه، رباط‌کریم، میرجاوه، زرین‌شهر، سمنان، شیروان، رفسنجان، دزفول، اردبیل، فولادشهر و... از سامانه پخش زنده تکیه استفاده کردند.
همچنین پس از هماهنگی و تعامل با معاونت فضای مجازی صداوسیما در چهار شب پایانی دهه اول محرم، پنج هیات از طریق تکیه در تلوبیون نیز پخش زنده داشتند که با استقبال چند صد هزار نفری مواجه شدند.
با توجه به اینکه اینترنت مصرفی هیئات با توجه به حجم زیاد مراسم زیاد بود، برای برطرف کردن این مشکل با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بیش از ۱۵۰۰ مودم با بسته‌‌های ۱۰۰ گیگی اینترنت، بین هیاتهای متقاضی توزیع شد.
علی معصومی، مدیر سامانه تکیه در گفت‌وگو با مهر با بیان اینکه این سامانه مشکل هیاتها در زمینه پخش تصاویر زنده را برطرف کرد، گفت: «اگر هیاتها می‌خواستند به‌صورت همزمان مراسم خود را از چند شبکه اجتماعی پخش کنند، باید به همان تعداد دوربین می‌داشتند و اینترنت مصرف می‌کردند اما تکیه این امکان را برای پخش زنده هیاتها فراهم کرد که با یک‌بار تصویربرداری و یک‌بار مصرف اینترنت به چند مقصد بتوانند تصاویر خود را ارسال کنند.»
وی اضافه کرد: «ویژگی اصلی این پلتفرم «چندپخشی» بودن آن است؛ به این معنی که اگر مراسمی یک‌بار تصویربرداری شد، به‌صورت همزمان روی بستر تکیه قرار می‌گیرد و برای هر مقصد پخش دیگری که هیات موردنظر تعیین کرده، این تصاویر به‌صورت همزمان ارسال می‌شود. به این ترتیب مشکل تامین تجهیزات، هزینه اینترنت و نیروی انسانی حل شده است.»
معصومی درمورد اینکه بازدید‌ها از هیاتهای ثبت‌شده در تکیه چگونه بوده است، گفت: «تکیه یک سرویس واسط است و تنها می‌تواند اطلاعات مربوط به بازدید‌هایی را که به API آنها دسترسی داشته باشد، اعلام کند. به همین دلیل برای مثال مشخص نمی‌شود که ترافیکی که از طرف تکیه روی سایر شبکه‌‌ها ارسال شده، در مقصد پخش چقدر بازدید داشته است.»
هیات آنلاین
استقبال مردم از انعکاس آنلاین مراسمهای عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) در دهه اول محرم فراتر از انتظار و توقع دست‌اندرکاران بوده است.
براساس آنچه سیداحمد بنی‌هاشم از خادمان هیات آنلاین گفته، درمجموع حدود ۲۲ میلیون بازدید در دهه اول محرم وجود داشته که حدود هشت میلیون آن مربوط به روز‌های تاسوعا و عاشورای حسینی بوده است. عمده کاربران از جغرافیای ایران مراسمهای عزاداری و سخنرانی را دنبال می‌کردند و حدود چهار درصد کاربران از سایر کشور‌ها از سایت بازدید داشتند.
این دست‌اندرکار هیات آنلاین ادامه داد: «ترافیک رایگان و تعامل مناسب ادمین‌‌های سامانه با هیاتهای مختلف از سراسر کشور باعث شد سرویس مناسبی در اختیار مردم که همانا صاحبان اصلی این سامانه هستند، قرار گیرد. همان‌گونه که پیش‌تر اعلام کردیم، ترافیک استفاده از سامانه هیات آنلاین برای کلیه کاربران در سراسر ایران رایگان بوده و این مهم ادامه‌دار خواهد بود.»
بنی‌هاشم در ادامه با اشاره به برنامه‌‌های آتی سامانه هیات آنلاین توضیح داد: «مصمم هستیم در ادامه کار تمرکز بیشتری برای ارتباط‌گیری با هیاتهای مذهبی سراسر کشور داشته باشیم و بتوانیم این سامانه را بهلحاظ محتوای مذهبی در میان سامانه‌‌های مرجع کشور قرار دهیم.» همچنین مهدی شاملو عضو هیات‌امنای هیات آنلاین با اشاره به مشکلات هماهنگی میان‌بخشی بین اپراتورها، هیاتها و آموزش به آنها درخصوص نحوه پوشش آنلاین مراسم، گفته است: «در ایام محرم برای ایجاد همکاری بین‌بخشی و هماهنگی با دستگاه‌‌ها و نهاد‌های متولی در جهت تسهیل دسترسی مردم به سرویس هیات آنلاین جلساتی را برگزار کردیم که خوشبختانه خروجی این تلاش‌ها، استقبال مردم از پخش آنلاین مراسم عزاداری بوده است. ما همچنین شاهد استقبال هیاتها از طرح خیمه‌‌های رسانه‌ای بودیم تا جایی که آمار هیاتهای حاضر در این طرح از ۲۰۰۰ هیات عبور کرد.»
گفتنی است این تعداد هیات از ۳۱ استان ایران در سامانه هیات آنلاین ثبت‌نام و از این تعداد حدود ۹۵۰ هیات در دهه اول محرم به انتشار مراسمهای خود از طریق سامانه اقدام کرده‌اند. ظاهرا روند ثبت‌نام هیاتها ادامه دارد و قرار است این سامانه پذیرای هیئات بیشتری در دهه‌‌های دوم و سوم محرم باشد.
این اعداد و فعالیت‌ها نشان می‌دهد که درصورت وجود یک برنامه‌ریزی صحیح می‌توان از ظرفیت بی‌نظیر فضای مجازی استفاده کرد. هرچند این تعداد بازدیدکننده و شرکت‌کننده نسبت به مجموع هیاتهای مذهبی رقم بالایی نیست اما در مقایسه با خودش و پیش‌زمینه جامعه و مشکلات دیگر مردم و کشور، اعداد شگفت‌آور و کم‌نظیری هستند. عشق به امام حسین(ع) و اهل‌بیتش و همچنین نیاز به شنیدن حرف‌های تازه و دقیق را می‌توان از دلایل این استقبال عظیم عنوان کرد و از مدیران ذی‌ربط خواست که به چنین ظرفیتی توجه شود و آن را به‌عنوان الگویی برای سایر حوزه‌‌های فرهنگی و هنری قرار دهند.
* نویسنده: سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار