به گزارش «فرهیختگان»، هفته گذشته که در این صفحه ویژه نامه محرم را برپا کردیم، با استقبال خوبی مواجه شدیم. این هم از عجایب دوران است که محرمی که همواره با  شور و شعور توامان بود و روز و شب مردم با هر مدل زندگی و اعتقادی در مراسم‌ مختلف عزاداری و دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی شرکت داشتند، امسال باید از مراسم‌ دور باشند.
جالب اینجاست که برخی به بهانه کرونا حتی از نصب یک پرچم سیاه هم اعراض کردند و همان‌طور که می‌بینید چهره شهرها نیز به سیاهی (و البته روسپیدی) سال‌های گذشته نیست. بگذریم.
خیلی‌ها را می‌شناسم که در این شرایط خاص ترجیح می‌دهند در مجالس شرکت نکنند. خودشان می‌دانند و خدایشان! اما برای همین عده هم باید فکری کرد.
مثلا صداوسیما امسال تلاش کرده برنامه‌ها را جدی‌تر و بهتر از سال‌های پیش بسازد و پخش کند و جای تقدیر هم دارد.
من هم به سهم خودم این هفته را نیز به کتابخانه محرم اختصاص می‌دهم و باز هم در 10 مجلس 10 کتاب خواندنی برای روزهای خانه‌نشینی حسینی‌ها معرفی می‌کنم. و البته خودم بعد از نوشتن این یادداشت می‌روم در حسینیه محله‌مان سینه بزنم.

مجلس اول  /  جهل؛ آفت اسلام

آیت‌الله سیدمصطفی محقق‌داماد نزد محققان و اساتید حوزه و دانشگاه، فردی شناخته‌شده است. کتاب وی با عنوان «فاجعه جهل مقدس» از سلسله‌مباحث روشنگری دینی است که گزاره «جهل» را آن هم در صبغه دینی‌اش بررسی می‌کند. آنچه در این کتاب آمده، سخنرانی‌های وی است که بیشتر حول و حوش جهل بوده و در سالیان مختلفی ایراد شده و به‌تازگی ویرایش و مستندسازی شده و به‌صورت کتاب درآمده است. برخی مطالب دیگر نیز در این کتاب آمده که ربطی به موضوع کتاب ندارد. تاکید بر عقل و مقابله با جهل در متون دینی سابقه دارد، به‌گونه‌ای که اصول کافی با کتاب عقل و جهل شروع می‌شود. رویکرد کنونی مولف به‌گونه‌ای به فلسفه تاریخ و تحلیل آن می‌پردازد. وی حادثه‌ای مثل عاشورا را معلول علتی مانند جهل می‌داند. آن هم جهل دینی. این اثر حاوی 15 سخنرانی بوده که در 309 صفحه تدوین شده است. مولف این اثر که استاد عالی حوزه و دانشگاه است، به کالبدشکافی حادثه عاشورا و تبیین زمینه‌های اعتقادی و اجتماعی این رخداد پرداخته و نقش عفریت جهل را در معرکه مقدس‌مآبان نابخرد و جاهلان متنسک عیان ساخته است.  این کتاب به کار امروز ما می‌آید و می‌تواند نورافکنی باشد بر برخی تاریکی‌های جهل در جامعه.

مجلس دوم  /   کتابی برای روضه

یکی از مهم‌ترین مقاتل عاشورا، کتاب «روضه‌الشهدا» نوشته ملاحسین واعظ کاشفی است که به گمان برخی نخستین مقتل نگاشته‌شده به زبان فارسی است. اهمیت کتاب به‌گونه‌ای بود که پس از تالیف روضه‌الشهدا بسیاری از مجالس عزاداری برای اهل‌بیت و مخصوصا امام‌حسین(ع) براساس خوانش این کتاب برگزار می‌شد، تا اینکه رفته‌رفته به مجالس روضه‌خوانی معروف و مشهور شد. یکی از انتقادات وارد بر این کتاب که در طول تاریخ بسیار مطرح شده، استفاده آن از روایات تاریخی ضعیف و غیرمستند است و چهره‌های مشهوری مانند سیدمحسن امین، محدث‌نوری و شهیدمطهری به انتقاد از آن پرداخته‌اند. حالا با گذشت نزدیک به 500 سال از نگارش این کتاب، محمد حقی با رجوع به منابع دست اول تلاش کرده فرازهای تاریخی صحیح این کتاب را مستندسازی کرده و از این حیث، نقیصه «روضه‌الشهدا» را رفع کند. کتاب را نشر کتابستان با گرافیکی زیبا و قیمتی مناسب منتشر کرده است. در این دهه یکی از راه‌های برپا داشتن روضه‌های امام حسین(ع) همین است که کتاب‌های این چنینی که بازنویسی یا گزیده مقاتل را در خود دارند را تورق کرده و با سطر سطر آنها به یاد غربت شاه مظلومان اشکی از دیده روان کنیم.

مجلس سوم  /  کتاب برگزیده جلال

سلمان کدیور در رمان 750 صفحه‌ای «پس از بیست سال» خواننده را به کوچه پس‌کوچه‌های شام می‌برد. کوچه‌هایی که در آن جوانان شامی که روزگاری رومیان بر آنها مسلط بودند، حالا در روزگار اسلام به همان اعمال و رفتارهایی مشغول هستند که سابق بودند و تمام اینها از دولت حکومت بنی‌امیه است که برای حفظ قدرت و البته نابود کردن آثار اسلام، اسلامی اموی را ترویج کردند و آنها را از معارف ناب دینی دور نگه داشتند. معارفی که منبع و سرچشمه آن 25 سال خانه‌نشین بود ولی توسط معاویه و خاندانش چنان تبلیغاتی علیه حقیقت او صورت گرفته بود که هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که اسلام علی(ع) همان اسلام محمد(ص) است تا جایی که برخی در زمان شهادت مولای متقیان در محراب مسجد کوفه، گفتند «مگر علی نماز می‌خوانده؟» و این کاری است که کدیور در رمانش انجام داده و تصویری از روزگار خلافت عثمان بر مسلمین و حکمرانی معاویه بر شام را نشان می‌دهد و درواقع سراغ ریشه‌های انحراف در امت اسلام رفته که زمینه به قتل رساندن سبط پیامبر را فراهم کرد.
این رمان تحسین‌شده را انتشارات شهرستان ادب چاپ کرده است. لازم به ذکر است رمان حاضر از برگزیدگان جایزه معتبر جلال آل‌احمد نیز می‌باشد.

مجلس چهارم  /  حسین موید

کتاب «حسینِ علی» تنها کتاب غیرشعری م. موید است که اول بار توسط شرکت چاپ و نشر بین‌المللی در سال 1386 منتشر شد.  موید در کتاب «حسین علی» در فصل‌هایی متعدد و کوتاه به روایت واقعه عاشورا می‌پردازد .کتاب از حرکت امام از مدینه آغاز می‌شود و با شهادت حضرت اباعبدالله الحسین به پایان می‌رسد. کتاب «حسینِ علی» در مقایسه با کتاب‌های دیگر در این زمینه دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد زیادی است. مهم‌ترین ویژگی کتاب مستند بودن روایات آن است. کتاب در عین حال که از لحاظ ادبی اثری ارزشمند و قوی است ولی از لحاظ روایات تاریخی نیز متکی بر منابع متعدد و موثقی است و در پایان هر فصل از این منابع نام برده شده است.
دیگر ویژگی‌های کتاب «حسینِ علی» نثر منحصربه‌فرد موید است. موید که خود دارای تحصیلات حوزوی است و بر زبان عربی تسلطی کامل دارد در این کتاب کمتر از لغات عربی استفاده و سعی کرده در این مقتل گونه فارسی جایگزین‌های مناسب و هنرمندانه‌ای برای لغات و عبارات عربی بیاورد و ترجمه‌ای بدیع از احادیث و روایات ارائه کند و آخرین نکته اینکه در بعضی از فصل‌های کتاب شعرهایی در قالب‌های کلاسیک نو از موید در رثای سالار شهیدان و یاران‌شان آورده شده است که خواندن‌شان خالی از لطف نیست.

مجلس پنجم / کتابی که معرفی نمی‌خواهد

«پدر، عشق و پسر» داستان کوتاهی است به قلم سیدمهدی شجاعی نویسنده معاصر که سی‌وپنجمین چاپ آن توسط انتشارات کتاب نیستان روانه بازار نشر شده است. «پدر، عشق و پسر» دربردارنده فرازهایی از زندگی حضرت علی‌اکبر(ع) است. نکته جالب در رابطه با این کتاب راوی آن است، «پدر، عشق و پسر» از دید عقاب، اسب حضرت علی‌اکبر(ع) روایت می‌شود و مخاطب راوی در داستان، لیلی بنت ابی‌مرّه مادر گرامی حضرت علی‌اکبر (ع) است. فصول کتاب با عنوان «مجلس» نامگذاری شده و داستان متشکل از 10 مجلس است که در هر مجلس، عقاب با زبانی عاطفی و دلنشین، صحنه‌ای از زندگی حضرت علی‌اکبر(ع) را روایت می‌کند و مجالس پایانی، به شهادت حضرتش در کربلا اختصاص دارد. گفتنی است هر برش از زندگی حضرت که در مجالس ده‌گانه نمایانده می‌شود، در انتهای هر مجلس به‌گونه‌ای به واقعه‌ کربلا مربوط و منتسب می‌شود و به این ترتیب، تمام مجالس رنگ عاشورایی خود را حفظ می‌کند.  سیدمهدی شجاعی در زمینه نثر و داستان آئینی و به‌خصوص عاشورایی از پیشتازان این عرصه محسوب می‌شود و کتاب‌های زیادی در این زمینه منتشر کرده است که از این میان می‌توان به «کشتی پهلوگرفته» (فرازهایی از زندگی حضرت فاطمه زهرا(س))، «آفتاب در حجاب» (فرازهایی از زندگی حضرت زینب (س))، «سقای آب و ادب» (زندگی حضرت ابوالفضل العباس (ع)) اشاره کرد.

مجلس ششم / معروف‌ترین کتاب عاشورایی

فتح خون را احتمالا اکثرتان خوانده باشید اما نمی‌شود از عاشورا کتاب معرفی کرد و نامی از سید شهیدان اهل قلم نبرد. کتاب «فتح خون» اثری است روایی از وقایع عاشورای شصت‌ویک هجری از سید شهیدان اهل قلم سید مرتضی آوینی که توسط انتشارات واحه تجدیدچاپ شده است.
این کتاب یکی از متفاوت‌ترین کتاب‌های نویسنده سری کتاب‌های «آینه جادو» است.
کتاب‌هایی که تا به‌ حال از شهیدآوینی منتشر شده، بیشتر در حوزه رسانه و تحلیل مسائل اجتماعی جهان معاصر است.
آوینی در این کتاب با فرم و بیانی جدید به روایت و همچنین تحلیل حرکت امام‌حسین(ع) از مدینه به سمت کربلا پرداخته و در بسیاری از موارد به مسائل جهان امروز نقبی زده است. متن کتاب‌ از دو قسمت کلی تشکیل شده است‌.
قسمت اول که متن اصلی کتاب است‌، به شرح و بیان وقایع و توصیف ماجراهای پیش‌آمده از رجب سال 60 تا محرم سال 61 هجری می‌پردازد؛ و پاره دوم که از زبان «راوی‌» روایت می‌شود، تحلیل و رازگشایی همان وقایع و ماجراهاست و درواقع بخش برجسته کتاب نیز همین است‌.

مجلس هفتم /  شهیدی و عاشورا

کتاب قیام حسین به قلم سیدجعفر شهیدی به اعتبار نویسنده تاریخ‌دان و معاصرش، اغراق نیست اگر بگوییم یکی از بهترین تحلیل‌ها درباره چرایی قیام حسین بن‌علی است. نویسنده از مهم‌ترین اساتید تاریخ است و آثار او همیشه دریچه جدیدی به روی تاریخ گشوده است.
شاید مطالعه این عبارات از نویسنده در مقدمه کتاب‌انگیزه‌بخش باشد: «درباره علل این رویداد، عقیده من نیز مانند دیگر تاریخ‌نویسان گذشته و بعض تاریخ‌نویسان امروز بود، لیکن بررسی چند واقعه در تاریخ ۵۰ ساله آغاز اسلام، سبب شد این حادثه را نیز به‌گونه‌ای دیگر بررسی کنم تا علل حقیقی آن را چنانکه بوده است بیابم.
نتیجه این بررسی‌ها این شد که دانستم بخش مهمی از حادثه‌های تاریخ اسلام- به‌خصوص از آغاز تا عصر اول عباسی- نه چنان است که تاریخ‌نویسان گذشته به قلم آورده‌اند و نه آیندگان آن را به‌عنوان اصل مسلم پذیرفته‌اند.» در این اثر، استاد شهیدی بر شیوه کار تاریخ‌نگاران گذشته این اشکال را وارد می‌بیند که آنها غالبا به روایت‌گری و نقل حوادث اکتفا کرده‌اند و از تحلیل تاریخ و تبیین درس‌ها و عبرت‌های آن غفلت ورزیده‌اند و به همین خاطر جامعه‌ها را از گران‌بهاترین قسمت سرمایه گذشته خویش محروم کرده‌‌اند.

مجلس هشتم  /  کتاب کاربردی رهبر

امام‌صادق(ع) همرزم حسین است. در میدان حسین است؛ موسی بن‌جعفر، امام جواد، امام هشتم(ع) همرزم حسین هستند، در میدان حسین و دوشادوش حسین. همرزمان حسین، همدل‌های حسین، پا در رکابان پیکار با ظلم، طلاق‌دهندگان دنیا، زندگی‌ها، آرامش‌ها، راحتی‌ها، آسودگی‌ها، عافیت‌ها، پول‌ها و مقام‌ها. امام‌صادق(ع) در کنار حسین است و با همان دشمن می‌جنگد و مبارزه می‌کند. با همان دستی که حسین را شهید کردند، او را هم شهید کردند؛ منتها در دو میدان و مهم این است.  کتاب «همرزمان حسین» ۱۰ گفتار از آیت‌الله خامنه‌ای در تحلیل مبارزات سیاسی امامان معصوم در محرم‌الحرام ۱۳۹۳ هجری‌قمری مطابق با بهمن ۱۳۵۱ هجری شمسی در تهران است. آیت‌الله خامنه‌ای با خلق تعبیر «انسان ۲۵۰ ساله» معصومین پس از رسول اکرم(ص) را به منزله یک انسان می‌دانند که از سال ۱۱ تا ۲۶۰ هجری قمری همواره در حال «جهاد» با ظلم و انحراف و مبارزه سیاسی حاد ممتد و با طواغیت است.  آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۵۰ به این بعد مهم در زندگی ائمه پی برده بودند. این کتاب نیز سلسله سخنرانی‌ها درباره اهمیت شناخت صحیح امامان و توطئه دشمنان برای تحریف چهره مبارزاتی آنان، معنای جهاد و مقصود از مجاهدت ائمه‌(ع) است. اهل فن خود حدیث مفصل را از این مجمل می‌خوانند و «همرزمان حسین» را درمی‌یابند.

مجلس نهم /  از او نوشتن

«او نویسی» دفتری است اثر جلیل صفربیگی با دو مضمون بسیار مهم در شعر آیینی: مفهوم انتظار و عاشورا.  سراینده در «او نویسی» نوعی خطاب‌النفس با لحنی گزنده را رقم می‌زند و به محاکمه درونی خود و دیگران می‌پردازد و این پرده‌ای دیگر از شعر انتظار و عاشوراست. اگرچه دفتر رباعی «او نویسی» به قصد سرایش شعر انتظار و عاشورا تدوین شده و اکثر قریب به اتفاق شعر‌ها قابلیت انتساب به فرهنگ عاشورا و انتظار را دارند، اما گاه رباعی‌هایی را در «او نویسی» می‌توان یافت که قابلیت تسری به موضوعات دیگر هم دارد.
در بخشی از سروده‌های کتاب می‌خوانیم:
هرچند که خسته‌ایم از این حال، نیا
شرمنده، اگر ندارد اشکال، نیا
ما خط تمام نامه‌هامان کوفی‌ست
آقای گلم! زبان من لال... نیا

مجلس دهم  /   جلال و امام حسین‌(ع)

جلال آل‌احمد را با غرب‌زدگی بشناسیم. جلال، محور کانون نویسندگان بود. خودش بانی این جمع بود، اما شهامت ایستادگی در برابر کج‌روی‌های آنان را داشت. جلال، حر ادبیات ما بود. آنچنانکه آوینی علیه تاریک‌اندیشی روشنفکران برج‌عاج نشین زمان شورید، جلال آل‌احمد هم علیه روشنفکری نامشروع موضع داشت و به قدری روشنگری‌هایش موثر واقع شد که پس از مرگش جریان‌ساز شد و کینه جلال هم در جریان روشنفکری تداوم یافته تا جایی که بعد از نیم قرن از مرگش هنوز او را سانسور می‌کنند؛ همچنانکه در حیاتش بایکوت بود. چرا؟ چون مذهبی بود، ولی متحجر نبود. «خسی در میقات» را نوشت و همان‌جا هم از حسین و قیام حسین مستقیما و صراحتا یاد کرد. برای آل‌احمد، مذهب افیون توده‌ها نبود.
«...دو تا چفیه خریدم، سه تا عصای خیزران، چند تا بسته عود شاخه‌ای و چهار تا قلم خودنویس و حضرات همسفر‌ها پرس‌و‌جوکنان که تو چه خریده‌ای؟ از قلم خوش‌شان آمد و چند نفری سراغ گرفتند که بخرند، اما از خیزران خوش‌شان نیامد. کسی چیزی نگفت، ولی می‌شد فهمید چرا. آخر تیری که گلوی علی اصغر را درید از چوب خیزران بود... مگر می‌شود سفرنامه حج بنویسی و گریز به کربلا نزنی؟»
این را نقل کردم که بگویم آسیب‌شناسی عزاداری از زبان چنین کسی حتما خواندنی است!

 * نویسنده: پیمان طالبی، روزنامه نگار