به گزارش «فرهیختگان»، هر هفته اینجا برای شما از کتاب‌خواندن حرف زده‌ام و عادت‌های مختلف کتابخوانی را بررسی کرده‌ایم. فردا اول محرم‌الحرام است و سال‌هاست دم محرم که می‌شود کشاکش همیشگی شور و شعور حسینی را بین رسانه‌ای‌ها می‌بینیم. اول و آخرش هم این است که همه ما هم باید به‌دنبال شور حسینی باشیم و هم برای کسب شعور و معرفت در این دستگاه تلاش کنیم. بهترین راه برخورداری از این شعور حسینی نیز علاوه‌بر بهره‌مندی از منبرها و پای‌درس علما و بزرگان نشستن، کتاب‌خواندن است. امسال که شرایط ویژه‌ای را در محرم تجربه می‌کنیم هم که دیگر فرصت برای کتاب‌خواندن بیشتر است و آنهایی که می‌خواهند شب‌ها در خلوت خانه خود به عزاداری بپردازند، می‌توانند کنار اشک بر مصائب حضرت سیدالشهدا(ع) چند صفحه‌‌ای از کتابی را هم ورق بزنند تا جان‌شان پای معارف این امام همام صیقل یابد. مناسب دیدم این هفته تمام صفحه را به معرفی کتاب عاشورایی اختصاص دهیم. چون هم فردا اول محرم است و می‌خواهیم برنامه‌ریزی مطالعاتی محرم‌مان را آغاز کنیم و هم امروز آخرین روز طرح تخفیف تابستانه کتاب است و می‌توان این کتابها را با تخفیف خوبی از کتابفروشی‌ها خرید. بسم‌الله!
شب اول / پای منبر
کتاب«ضیافت بلا» در دو فصل با عنوان‌های «سیر و سلوک متعارف» و «مقالات سلوکی از زیارت عاشورا» تنظیم شده و مباحثی مانند «عزم و تصمیم انتخاب معبود»، «محاسبه»، «توبه»، «رجوع الی‌الله»، «سلام به ولی خدا» و «علت عقب ماندن افراد مختلف از قافله عاشورا» را بررسی کرده است. اثر حاضر، تنظیم متن سخنرانی محمدمهدی میرباقری درباره مقایسه ارکان و مراحل سیر و سلوک متعارف است که در سال 1377 ارائه شد. به‌نظر نویسنده کتاب، هدف از خلقت چیزی جز قرب و لقای حضرت حق نیست، لذا شناخت راه وصول به این هدف بزرگ برای رسیدن به آن بسیار مهم و ضروری است و برای رسیدن به این راه دو نوع مسیر پیش‌بینی و پیشنهاد شده است؛ راه نخست، راه بزرگان و علمای اخلاق و برخی کتاب‌های معرفت به استناد آیات و روایات است و راه دوم سلوک با شفاعت اولیای خدا. اگر راه نخست را همچون عبادت در ایام عادی سال فرض کنیم، راه دوم به‌منزله شب‌قدر است و راهی کوتاه‌تر برای رسیدن به لقای پروردگار، که دعاهایی مانند زیارت عاشورا این راه را هموارتر می‌کنند. این کتاب تلاش دارد با نگاهی جدید به زیارت عاشورا، این دعا را راهی برای رسیدن به سلوک الی‌الله و نزدیک شدن به امامان معصوم(ع) معرفی کند.
شب دوم /همراه شامیان
«شماس شامی» نوشته مجید قیصری است؛ کسی که درمورد هدف نگارش این اثر می‌گوید: «من می‌خواهم بگویم ثمره این جنگ چیست؟ یک عده اسیر که همه زن هستند؟ خیلی بی‌معناست. یعنی هر آزاده‌ای و هر انسانی در هر شرایطی با خود می‌گوید این وحشی‌گری است.»
وی ادامه می‌دهد: «داستان اگر اجازه ندارد تاریخ را تحریف کند، اما این توان و ظرفیت را دارد که تاریخ را از زاویه‌ای نو روایت کند. گویی دوباره آن را می‌آفریند.»
وی در این اثر به روایت یک محقق سوری می‌پردازد که به‌طور اتفاقی، کتاب کهن و ناشناخته‌ای را در شهر حلب به دست می‌آورد و اگر خواننده تا انتها با داستان همراه شود متوجه می‌شود داستان به‌گونه‌ای معماگونه پیش می‌رود، درعین اینکه او بارها درباره کتاب اظهار کرده که شماس شامی یک رمان است نه تاریخ. این رمان، درواقع گزارش مفصلی است که به حوادث بعد از واقعه کربلا می‌پردازد. مخاطب این گزارش هم، فرستاده ویژه روم است که در همان زمان به شهر شام سفر کرده بود تا جانشین جدید امپراتور روم را منسوب کند و آنچه باعث اهمیت این گزارش شده، جسارت نویسنده در پرداختن به موضوع جابه‌جایی سفیران است.
شب سوم/ پا‌به‌پای علمدار
کتاب «سقای آب و ادب» اثری از سیدمهدی شجاعی است درباره زندگی حضرت‌عباس(ع). کسانی که با سیدمهدی شجاعی و قلم او آشنا هستند نوع زبان و نثر او را می‌شناسند؛ نثری ادبی و سرشار از آرایه اما روان و بی‌تکلف. این نثر شاعرانه و در عین حال روان در سقای آب و ادب بیشتر از همیشه به چشم می‌آید. کتاب 10 فصل دارد: «عباسِ علی. عباسِ ام‌البنین. عباسِ عباس. عباسِ سکینه. عباسِ مواسات. عباسِ زینب. عباسِ ادب. عباسِ حسین. عباسِ فرشتگان. عباسِ فاطمه.» غیر از فصل عباس ِفرشتگان، بقیه فصل‌ها مانند کشتی پهلوگرفته و دیگر کتاب‌های سیدمهدی شجاعی براساس کتاب‌های تاریخی و روایات و اسناد معتبر نوشته شده است. فصل فرشتگان اما انگار فصل شخصی سیدمهدی شجاعی است. برداشت او و نگاهی نو به زندگی و شخصیت حضرت‌عباس(ع) که در مقاتل و کتب تاریخی کمتر به آن پرداخته شده است. شناختن و خواندن اسناد و متون تاریخی و مقاتل برای خیلی‌ها کار سختی است. اگر به خواندن کتب مذهبی علاقه و دوست دارید درباره عاشورا، ماجراهای روز دهم و از همه بیشتر حضرت‌عباس(ع) بیشتر بدانید، کتاب سقای آب و ادب گزینه‌ای عالی برای مطالعه است. این کتاب روایتی معتبر و مستند اما شیوا، خواندنی و دور از خشکی متون تاریخی است و زبان آهنگین آن طوری است که به زحمت ممکن است بتوانید آن را زمین بگذارید و خیلی سریع کتاب را تمام می‌کنید.
شب چهارم/ اشک‌های شاعرانه
این کتاب شامل 35 قطعه از اشعار سعید بیابانکی است که بیشتر آنها در قالب غزل است، اما ۲ مثنوی و ۳ چهارپاره نیز میان آنها وجود دارد. اشعار سعید بیابانکی با موضوعات مذهبی ازجمله انتظار، مدح و منقبت معصومین(ع) که پیش از این به‌صورت پراکنده در کتاب‌های «نیمی از خورشید»، «نه ترنجی نه اناری»، «سنگچین» و نیز در مطبوعات و دنیای مجازی منتشر شده بوده، در کتاب «جامه‌دران» گردآوری شده است. از عناوین این مجموعه شعر می‌توان به «درنگ»، «علی»، «خوشه‌پروین»، «دو بیت اشک»، «زیارت»، «کوه»، «اسب‌های بی‌رکاب»، «نیمی از خورشید»، «عصر عاشورا»، «سپیدار»، «مشرق فردا»، «ای گنج نوشدارو» و... اشاره کرد.
قطعه‌ای از اشعار این مجموعه با عنوان «عصر عاشورا»:
لبان‌مان همه خشک‌اند و چشم‌ها چه ترند
درون سینه من شعرها چه شعله‌ورند
نیامد آن سبویی عطش بنوشدمان
هزار سال‌ها گذشته است و چشم‌ها به درند
چه رفته بر سر آن دست‌های آب‌آور
که خیمه‌های عطش‌سوز تشنه خبرند
کجایی‌اند مگر این سران سرگردان؟
که از تمام شهیدانِ روزگار سرند...
شب پنجم /همراه شامیان
گفت‌وگوها و نامه‌های تبادل‌شده میان شخصیت‌های دخیل در حادثه کربلای حسینی ۶۱ هجری قمری به تلاش یاسین حجازی در «کتاب آه» منتشر شده است. «کتاب آه» حاصل بازخوانی و ویرایش مقتل «نفس‌المهموم» است. کتابی که اغلب نقل‌های صحیح مقاتل و کتب تاریخ را در خود گرد آورده و جزءجزء حادثه شهادت حسین‌بن‌علی(ع) را از ۶ ماه پیش‌تر تا روز حادثه عاشورای حسینی ثبت کرده است. «نفس‌المهموم» بیش از ۵۰ سال پیش به فارسی ترجمه شده است. «نفس‌المهموم» نوشته شیخ‌عباس قمی است که به او لقب «خاتم‌المحدثین» داده‌اند. حاج‌شیخ‌عباس قمی، از محدثان پرکار قرن چهاردهم هجری است که در سال ۱۲۹۴ ه.ق در قم دیده به جهان گشود. پدرش محمدرضا، کاسبی متدین و آگاه به احکام اسلام بود؛ چنانکه مردم برای آگاهی از فروع فقه و وظایف مذهبی خویش به ایشان رجوع می‌کردند. در مقدمه این کتاب آمده است: «کتاب‌هایی که برای ارائه یک تصویر یا چند خط از یک نامه، کلی سلسله اسناد و توضیح و تحلیل و تعلیقه برای خواننده ردیف می‌کنند، هم به او اجازه نمی‌دهند کولاژ خود را خودش کامل کند و هم بعضی وقت‌ها حوصله‌اش را سر می‌برد که تا ته بخواندشان و از روی صفحاتی نخوانده نپرد. این‌طوری‌هاست که تا بوده کتاب‌های اینچنینی قیافه‌های خشک و جدی داشته‌اند و مفروض خوانندگان این بوده که وصالی سخت و کند و دیر می‌دهند و ناخودآگاه ترسیده‌اند از اینکه سراغ‌شان بروند. این شاید برجسته‌ترین دلیل ناشناخته‌ماندن کتاب‌هایی نظیر «نفس‌الهموم» است.»
شب ششم /مصباح محرم
کاش می‌شد مسائل موجود در این کتاب را اول هر جلسه هیات‌ها، مداح‌ها و سخنران‌ها به خودشان یادآوری می‌کردند. این کتاب مجموعه‌ای از سخنان علامه مصباح‌یزدی است که در 10 شب اول محرم در قم ایراد شده است. این سخنرانی‌ها در سال 78 و در اوج دوره دوم خرداد و حاکمیت به‌اصطلاح اصلاح‌طلبان صورت گرفت. به همین دلیل سخنرانی‌ها ناظر بر شبهات مطرح در آن سال‌ها و عملکرد این جریان سیاسی در کشور بود.
در همان سال این سخنرانی‌ها تبدیل به کتاب شد و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت. مقام معظم رهبری در همان سال به منزل علامه مصباح تشریف آوردند و در تجلیل از این کتاب فرمودند: «من دوبار این کتاب را خوانده‌ام، زیبایی این کتاب به این دلیل است که جریان کربلا و صدر اسلام ناظر بر جریان امروز بیان شده است. در این کتاب ناظر بر شمر امروز و عمرسعد امروز سخن گفته شده است.» در ضمن معظم‌له به این کتاب نقدی هم داشتند و به علامه فرمودند برخی شبهات نیز در ضمن مباحث کتاب به آن اشاره شده که به آنها پاسخی داده نشده است. پاسخ به این شبهات نیز بیانی مثل بیان خودتان می‌‌طلبد. به‌دنبال این نقد دلسوزانه، علامه مصباح در دفتر مقام معظم رهبری به طرح آن شبهات و پاسخ تفصیلی به آنها پرداخت و حاصل آن کتاب دیگری شد به‌نام «در پرتوی آذرخش».
شب هفتم /چرایی قیام
«تأملی در نهضت عاشورا» کتابی است نوشته رسول جعفریان. نویسنده، در ابتدا منابع تاریخی مربوط به قیام عاشورا را معرفی کرده و سپس با نگاهی تاریخی، زمینه‌های قیام و گزارش قیام از آغاز تا شهادت امام(ع) و پیامدهای اجتماعی سیاسی آن را باز کرده است. در بخش‌های بعدی کتاب، ضمن پرداختن به موضوع اربعین، به تحلیل اهداف قیام پرداخته و آثار قیام حسینی را بررسی می‌کند. رسول جعفریان علاوه‌بر رویکرد توصیفی نسبت به قیام امام‌حسین(ع)، در بخش‌های پایانی این کتاب رویکرد تحلیلی دارد و به چرایی قیام امام(ع) پرداخته است. در پایان کتاب، نویسنده به بحث تحریفات عاشورا و علل آن پرداخته و کتاب «روضة‌الشهدا» ملاحسین کاشفی را مورد نقد و بررسی قرار داده است. چاپ اول این اثر در سال ۱۳۸۶ توسط نشر مورخ و چاپ دوم در سال ۱۳۹۱ توسط نشر علم منتشر شد. جعفریان کتابچه‌ای را هم که قبلا درباره ملاآقا دربندی نوشته بود، در داخل همین کتاب منتشر کرده است. در نخستین فصل، کهن‌ترین و مهم‌ترین متون تاریخی مربوط به تاریخ عاشورا معرفی شده‌اند. در فصل دوم به زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و طایفه‌ای و دینی رخداد کربلا پرداخته شده است. دو فصل بعدی نیز به تاریخ کربلا اختصاص دارند و یک مقتل کوتاه برای واقعه کربلا به حساب می‌آیند. گفتارهایی درباره اربعین امام‌حسین(ع)، حکمت شهادت امام‌حسین(ع)، آثار نهضت امام‌حسین(ع)، مروری بر محتوای کتاب «کامل‌الزیارات ابن قولویه»، ابعاد شکلی و شعاری نهضت عاشورا، تاریخ عزاداری اهل سنت برای امام‌حسین(ع)، نقد کتاب «روضه‌الشهاده» اثر ملاحسین کاشفی و تحریفات عاشورا ازجمله مباحثی هستند که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
شب هشتم / کوفی‌شناسی
وقتی این کتاب را میخوانید ناخودآگاه حس تنفر و بغض شدیدی نسبت به مردم کوفه پیدا می‌کنید. اینکه چگونه 18 هزار نامه برای امام‌حسین(ع) مینویسند، ایشان را به کوفه دعوت می‌کنند و چگونه روی ایشان شمشیر می‌کشند! هرگز باور نمیکنید این حوادث به این سرعت اتفاق افتاده باشد. در سرتاسر داستان خود را در جایگاه انتخاب میبینید. تماما این سوال در ذهن شما وجود دارد که اگر شما در این موقعیت بودید چه میکردید؟ نقش خواص در به وجود آمدن واقعه کربلا در این کتاب به‌خوبی مشهود است و در پایان داستان، شما به‌جایی میرسید که هرگز تصور آن را نمیکردید. نامیرا در محافل ادبی بسیار مورد توجه قرار گرفت. بسیاری از منتقدان هم آن را نمونه جامعی از یک کتاب فتنه‌شناسی دانسته‌اند؛ کتابی که نشان می‌دهد چگونه ممکن است حق و باطل آنقدر درهم آمیخته شود که بسیاری از آدم‌های باتجربه و دانا هم به تردید بیفتند. رهبر معظم انقلاب هم نامیرا را خوانده و آن را کتابی شایسته تقدیر دانسته است.
شب نهم /ماه وآه
کتاب «ماه به روایت آه» در 12 فصل از زبان 12 راوی مختلف، زندگی حضرت‌عباس(ع) را توصیف کرده است. «مسلم‌بن‌عقیل»، «ام‌البنین»، «عبدالله‌بن ابی‌محل»، «کزمان»، «لبابه»، «زینب(س)»، «زید بازرگان»، «شبث‌بن‌ربعی»، «ام‌کلثوم»، «سرجون» و «عبیدالله‌بن‌عباس بن‌علی» 12 شخصیتی هستند که از زبان آنها داستان روایت می‌شود. راویان، زندگی پرچمدار کربلا را قبل و بعد از شهادت به تصویر می‌کشند. با توجه به عظمت واقعه عاشورا تاکنون آثار بسیار زیادی برای به تصویرکشیدن آن خلق شده‌اند و مخاطبان با جنبه‌های مختلف واقعه آشنایی دارند. ابولفضل زرویی‌نصرآباد با آگاهی از این مساله، از شکل و نحوه شهادت حضرت‌عباس(ع) عبور و سعی کرده است با استفاده از مستندات تاریخی، ابعاد دیگر زندگی حضرت را به تصویر بکشد. هدف از نگارش این کتاب بررسی و روایت اتفاقات و حوادث تاثیرگذار زندگی حضرت ابوالفضل(ع) بوده که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب دست اول بودن اطلاعات تاریخی است که دراختیار مخاطب قرار می‌گیرد. زرویی با مطالعه اسناد تاریخی ابعاد جدیدی از زندگی حضرت‌عباس(ع) را بررسی کرده که تا پیش از آن کمتر درباره آنها صحبت شده بود. نویسنده در نگارش ابعاد مختلف زندگی حضرت از شیوه جدیدی استفاده کرده و با بهره‌گرفتن از چندین راوی که هرکدام بخشی از وجوه زندگی حضرت‌عباس(ع) را روایت می‌کنند، کتاب را نوشته است. با وجود اینکه روایت راویان در کتاب، سیر داستانی پیوسته‌ای ندارند اما هرکدام بخشی از جنبه‌های شخصیتی حضرت را معرفی می‌کنند که درنهایت تمام بخش‌ها درکنار هم تصویری جامع از ماه بنی‌هاشم را به مخاطب نشان داده و عرضه می‌کنند.
شب دهم /برای گریستن
کتاب «من می‌گویم، شما بگریید» مجموعه‌ای از مرثیه‌های عاشورایی است که آن را علیرضا قزوه در ۲۶۳ صفحه و پنج فصل آورده است. مرثیه‌های عاشورایی کتاب از سیف فرغانی، مولاناجلال‌الدین بلخی، محتشم‌کاشانی، اقبال لاهوری و شاعران صاحب اثر معاصر، همچون حمید سبزواری، محمدعلی مرادش و ده‌ها شاعر معروف و مشهور معاصر و شاعران نوقلم تشکیل شده است.
علیرضا قزوه این مجموعه را در پنج فصل نگاشته و فصل اول آن به این حسین کیست، با کربلا، با حسین، و فصل دوم را ای پدرجان همرهان بستند بار... به شهیدان هاشمی، حضرت‌علی‌اصغر (ع)، حضرت‌علی‌اکبر(ع) و حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) اختصاص داده است.
وی در فصل سوم به ناله عشق است و آتش می‌زند (دمی با اصحاب وفادار امام‌حسین(ع)) و فصل چهارم را به (گودال قتلگاه پر از بوی سیب بود یک شب و روز عاشورا) و فصل پنجم را به (زینب اسیری رفت و ما برجای بودمین) بعد از عاشورا اختصاص داده و هر فصل با شاعران آورده شده است که مرثیه‌ای در این باب سروده‌اند.
* نویسنده : پیمان طالبی، روزنامه‌نگار