به گزارش «فرهیختگان»، کنکور برگزار می‌شود، کنکور برگزار نمی‌شود، کنکور به تعویق می‌افتد، کنکور سر موعد مقرر برگزار می‌شود، کنکور فلان، کنکور بهمان، کنکور... .
این روز‌ها برای داوطلبان کنکور سراسری عجیب‌تر از هر سال دیگری درحال گذر است. دانش‌آموزان هر روز که چشم باز می‌کنند اخبار تاز‌ه‌ای در رابطه با یکی از سرنوشت‌ساز‌ترین اتفاقات زندگی‌شان مواجه می‌شوند. فلان وزیر سفت پای کار می‌ایستد که تحت هر شرایطی باید کنکور برگزار شود، آن یکی وزیر می‌گوید با رایزنی‌‌های انجام‌شده کنکور یک ماه به تعویق افتاد، هنوز درگیر دو وزیر و ادعا‌ها و اظهارات‌شان هستیم که اظهارنظر سومی از راه می‌رسد و تیر خلاص را می‌زند و مشخص می‌کند که کنکور سر موعد مقرر برگزار خواهد شد. مدت مدیدی است که چالش برگزاری یا عدم برگزاری آزمون سراسری شب و روز رسانه‌‌ها و داوطلبان و خانواده‌هایشان را به هم ریخته و بیشتر از هر زمانی استرس و نگرانی را به آنها تزریق می‌کند. پای همه هم به میان آمده است، از نمایندگان مجلس، تا وزرا، تا رئیس‌جمهور و تا فعالان اجتماعی و آموزشی و خود داوطلبان، اما سرآخر همان شد که از ابتدا قصد و نیتش بود، البته به‌علاوه نگرانی زیاد و فشار‌‌های الکی به روح و روان دانش‌آموزان، آن هم در این ایام خاص و پراسترس!
لابه‌لای موافقت‌‌ها و مخالفت‌‌ها با برگزاری یا عدم برگزاری کنکور سراسری برخی ادعا‌ها و اسامی و مصادیق بیش از هربار و هر چیز دیگری تکرار شدند. یکی از مواردی که سال‌هاست درباره‌اش سخن گفته و می‌گوییم موسسات و انتشارات آموزشی و کمک‌آموزشی بودند. موسساتی که به اذعان برخی سیاستگذاران و مسئولان امر آموزش نقش تعیین‌کنند‌ه‌ای در مسیر برگزاری یا عدم برگزاری کنکور ایفا کرده‌اند و می‌کنند و حتی برخی مدعی هستند انتفاع مالی و شرایط بغرنج اقتصادی آنها و فشار‌هایی که از جانب آنها به برخی تصمیم‌گیران وارد شده یکی از علل اصلی برگزاری کنکور در موعد مقرر آن هم در این شرایط سخت کرونایی است. به هرشکل فارغ از این مواجهات پینگ‌پنگی و ادعا‌های یکی به نعل و یکی به میخ و سخنان متناقض بد نیست مروری هرچند تقریبی و حدودی (چون استخراج اعداد و ارقام دقیق و محاسبه آن خارج از توان نگارنده است) به انتفاع این موسسات از بازار داغ کنکور و همچنین شرحی بر شرایط بازیگران این کارزار آموزشی داشته باشیم. در ترسیم زمین بازی و معرفی بازیگران کنکور می‌توان به دانش‌آموزان، سیاستگذاران و منتفعان اشاره کرد. که این بین تکلیف دانش‌آموزان و سیاستگذاران مشخص است و برای معرفی منتفعان هم می‌توان به موسسات آموزشی و انتشارات کمک‌آموزشی اشاره کرد.
در این گزارش قصد داریم فضای کنکوری و هزینه و فایده این ماراتن بزرگ را از دریچه دانش‌آموزان و منتفعان موردبررسی و تحلیل قرار دهیم. یعنی یک حساب سرانگشتی از انتفاع موسسات آموزشی و انتشاراتی‌‌های کمک‌آموزشی به‌علاوه هزینه‌ای که ممکن است یک دانش‌آموز برای موفقیت در آزمون سراسری متقبل شود، داشته باشیم تا بیشتر مشخص بشود این مقدار اهمیت برگزاری کنکور بین منتفعان این جریان برای چیست، پس با ما همراه باشید.
کتاب؛ نفع هزار و 255 میلیاردتومانی موسسات و ناشران کمک‌آموزشی فقط از فروش کتاب
برای بررسی انتفاع منتفعان برگزاری کنکور ابتدا باید یک تقسیم‌بندی مقدماتی داشته باشیم. همان‌طور که مشخص است به‌صورت کلی انتفاع موسسات کنکوری از سه مسیر کتاب، کلاس و آزمون تامین می‌شود. البته این موارد زیرشاخه‌‌هایی دارند که در بخش دوم گزارش و موارد مربوط به هزینههای دانش‌آموزان به آن اشاره می‌کنم. براساس این تقسیم‌بندی ابتدا به تولید و چاپ کتاب، میزان فروش و درآمد حاصل از آن در بازه زمانی اول مهر 98 تا آخر خرداد 99 اشاره می‌کنیم. با تکیه بر آمار منتشرشده از انتشار کتب کمک‌آموزشی در این بازه زمانی، بیشترین شمارگان کتاب مربوط به دی‌ماه 98 بوده است. به‌طوری‌که در این ماه بیش از چهار میلیون و 800 هزار کتاب کمک‌آموزشی در کشور چاپ شده است. اینجا لازم است به این نکته اشاره بکنیم که چون ریز اطلاعات مربوط به تعداد کتب منتشرشده کمک‌آموزشی توسط ناشران تخصصی این حوزه در دسترس نیست، آمار‌ها حتما با ضریب خطایی همراه هستند. منتها آن‌قدر عدد پایانی و انتفاع نهایی حاصل‌شده قابل‌توجه است که اگر حتی نصف آن هم مربوط به ناشران شناخته‌شده کنکوری باشد، باز هم جای بسی تامل و تعجب است و ما را در نتیجه‌گیری نهایی از نقش آنها در تعیین‌تکلیف بازار آزمون‌‌های سراسری یاری می‌کند.
در اطلاعات موجود و جداول منتشرشده از کتاب‌‌های کمک‌آموزشی منتشرشده در بازه زمانی اول مهرماه 98 تا پایان خردادماه 99 علاوه‌بر شمارگان اطلاعات تکمیلی دیگری هم هست که برای جلوگیری از مطول شدن گزارش صرفا به بخشی از آنها همچون میانگین قیمت هر جلد کتاب و ناشران پرکار اشاره می‌کنیم. طبق محاسبات انجام‌شده، درآمد حاصل از فروش کتاب‌‌های کمک‌آموزشی در این بازه هشت ماهه چیزی بیش از هزار و 255 میلیارد و 720 میلیون تومان بوده و چنین عدد بزرگی به‌سمت جیب مدیران و مالکان ناشران کمک‌آموزشی سرازیر شده است. گاج، قلمچی، رهپویان شریف، مبتکران، راه، خیلی سبز و پرش همواره و در ماه‌‌های مختلف جزء پرکارترین ناشران کمک‌آموزشی بوده و در جدول 10 ناشر پرکار هر ماه حضور داشته‌اند. با این اوصاف می‌توانید جزئیات انتشار کتب کمک‌آموزشی را در جدول شماره یک مشاهده کنید.
آزمون؛ انتفاع قابل‌توجه موسسات کنکوری از برگزاری آزمون‌‌های آزمایشی
همان‌طور که بالاتر هم گفتیم، مسیر انتفاع موسسات آموزشی و انتشارات کمک‌آموزشی فقط از چاپ و فروش کتاب نمی‌گذرد و مبادی دیگری هم وجود دارد که آنها با استفاده از این مسیرها سود قابل‌توجهی را کسب می‌کنند. متاسفانه در محاسبه عایدی موسسات از این مسیر هم همچون مسیر قبلی نمی‌توان با قطعیت سخن گفت و به عدد مشخص و واحدی رسید اما می‌توان تا حدی موسسات شاخص برگزارکننده آزمون و میزان استقبال از آنها را معرفی کرد و البته محاسبه عدد نهایی را به مخاطبان واگذار کرد. نبود شفافیت و عدم اعلام دقیق درآمد‌های حاصل از بازار کنکور سال‌‌های سال است که در کشور وجود دارد و متاسفانه هیچ‌وقت هیچ‌کدام از منتفعان این بازار اقدام به اعلام دقیق درآمد‌های خود نکرده‌اند و به همین خاطر است که همواره اعداد و ارقام عجیب و متناقضی به گوش می‌رسد. در جدول شماره دو به معرفی موسسات شاخص برگزارکننده آزمون‌‌های آزمایشی پیش از آزمون سراسری، جامعه آماری تقریبی (با جست‌وجو‌های زیاد اطلاعی از جامعه آماری این موسسات در دو رشته ریاضی و تجربی در سال تحصیلی 97-96 به‌دست آوردیم) و حدود هزینه لازم برای شرکت در تمامی آزمون‌‌های آزمایشی آنها آورده شده است. نکته قابل‌تامل حضور سازمان سنجش در بین برگزارکنندگان آزمون‌‌های آزمایشی و انتفاع قابل‌توجه از بازار کنکور است!
کلاس: بسته 50 میلیون تومانی کلاس‌های کنکوری!
و اما سومین منفذ درآمدزایی و انتفاع موسسات کنکوری و آموزشی کلاس‌هایی است که به عناوین مختلف برگزار و هزینههای هنگفتی از این مسیر عاید مدرسان، مالکان و مدیران برگزارکننده آنها می‌شود. اگر یادتان باشد بالاتر و در معرفی بازیگران و راه‌های انتفاع آنها در ماجرای کنکور گفتیم برخی موضوعات ذیل این سه عنوان کلی کتاب، آزمون و کلاس تعریف و توصیف می‌شوند. موضوعاتی نظیر اردوهای مطالعاتی، مشاوره‌های آموزشی، پانسیون‌های مطالعاتی، کلاس‌های‌انگیزشی، همایش‌های نکته و تست و... . به همین منظور در این بخش که مربوط به کلاس‌های آموزشی است جهت نگارش را به سمت دانش‌آموزان تغییر می‌دهیم و اطلاعاتی در ارتباط با حداقل و حداکثر هزینه‌هایی که احتمالا یک دانش‌آموز برای موفقیت در آزمون سراسری باید متقبل شود را بیان می‌کنیم. هزینه‌هایی که تجمیع آنها با هزینه مربوط به آزمون‌ها و... حسابی دود از سر مخاطب بلند می‌کند و بازهم ما را به نتیجه‌ای که از ابتدای گزارش درباره آن سخن گفتیم و مربوط به میزان اثرگذاری و انتفاع منتفعان کنکور بود نزدیک‌تر می‌کند. طبق اعلام برخی مسئولان چیزی بیش از هزار و 800 موسسه آموزشی و کنکوری در کشور درحال فعالیت هستند که ما احتمالا جز چندتای آنها که شناخته شده هستند و به قولی غول این بازار به‌شمار می‌روند از بقیه اطلاعی نداریم غافل از اینکه در بسیاری از این موسسات اعداد و ارقام عجیب و پول‌های هنگفتی درحال رد و بدل شدن است.
طبق اطلاعاتی که ما به‌دست آوردیم حداقل هزینه‌ای که یک دانش‌آموز به صورت حداقلی برای گذراندن کلاس‌های کنکوری به صورت عمومی پرداخت می‌کند چیزی بیش از 6 میلیون تومان برای همه دروس در دو رشته ریاضی و تجربی، چیزی بیش از 14 میلیون تومان، مشاوره تحصیلی برای کل سال تحصیلی چیزی بیش از 5 میلیون تومان، اردوی نوروزی 10 روزه چیزی حدود یک میلیون تومان، کلاس نکته و تست و همایش‌های جمع‌بندی چیزی بیش از 5 میلیون تومان و اردوی مطالعاتی پایان سال هم حدود یک میلیون تومان است. البته اینها حداقل هزینههای پرداختی است و در حالت حداکثری هزینه‌ها چیزی حدود یک‌ونیم تا دوبرابر افزایش پیدا می‌کند. در جدول سه حداقل و حداکثر هزینههای پرداختی برای کلاس‌ها و سایر موضوعات مربوط به پکیج آموزشی کنکور که توسط برخی مدرسان و موسسات شناخته شده این حوزه ارائه می‌شود را مشاهده کنید.
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه