به گزارش «فرهیختگان»،راستش را بخواهید اصلا توقع نداشتم صبح که گوشی تلفن‌همراهم را به دست می‌گیرم و سریع سراغ چک‌کردن تلگرام می‌روم چشمم به این خبر یعنی تولید اولین واکسن کرونا توسط روسیه آن هم در یک صفحه ورزشی بیفتد! اتفاق جالبی بود و بالاخره گویا این ماراتن قدرت‌نمایی کشورها در تولید واکسن کرونا به‌نفع روسیه به‌عنوان اولین کشوری که به اولین واکسن کرونایی دست پیدا کرده، رقم خورد. حالا هم که چند ساعتی از انتشار این خبر می‌گذرد هنوز رسانه‌های جهان درحال بازنشر این خبر مهم هستند و دنیای منتظر و مردم دل‌نگران از سرکشی این ویروس کشنده، ته‌دلشان امیدی زنده شده است که شاید به روزهای آخر شیوع کرونا نزدیک شده‌اند. پیش‌تر و حتی همین دیروز تا حد ممکن در ارتباط با آخرین اخبار و وقایع در حوزه تولید واکسن کرونا نوشتیم. البته محوریت گزارش آخر حول ماجرای واکسن ایرانی کرونا بود و هنوز اطلاعی از این بمب خبری روس‌ها نداشتیم و هنوز اینطور همه پیگیر ماجرای تولید واکسن کرونا نبودند و حتی بسیاری از مردم از تعدد اخبار و اطلاعات جسته‌گریخته و حتی گاهی متناقض در این رابطه ناامید هم شده بودند و دستیابی به واکسن را در حد رویا و آرزو پیگیری می‌کردند. به هرشکل خبر تولید اولین واکسن کرونا حالا سرتیتر بسیاری از رسانه‌های دنیاست و گمانه‌زنی‌ها در ارتباط با اثربخشی یا عدم‌اثرگذاری آن شروع شده است. روسیه هم صرفا اطلاعات مختصری از این واکسن اعلام کرده است و به گفته کارشناسان سازمان بهداشت جهانی هم نگرانی‌های جدی نسبت به این مساله دارد. در ادامه به آخرین تلاش‌های کشورها و شرکت‌های مختلف دنیا در زمینه تولید واکسن کرونا اشاره می‌کنیم و مروری بر فعالیت‌های آنها برای رهایی مردم دنیا از دست این بیماری همه‌گیر خواهیم داشت.
روسیه
طبق اعلام ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، این کشور اولین تولید‌کننده واکسن کرونا است. روز گذشته پوتین گفت: «تا آنجا که اطلاع دارم صبح امروز برای نخستین‌بار در جهان واکسن کرونا ثبت شد. یکی از دخترانم از این واکسن استفاده کرده است. واکسن کرونا در مرکز گمالایا و بر پلتفرم مشخص ساخته شده و قرار است بر این پایه شش واکسن دیگر ساخته شود.» کریل دمیتریف، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه که درحال تامین اعتبار آزمایش‌های واکسن کرونا در این کشور است، اظهار داشت: «روسیه به‌طور سنتی در تولید واکسن‌ها بسیار قوی بوده و واکسن ما درواقع نوعی کپی‌برداری از واکسن ابولاست که پنج سال پیش در مسکو تهیه شده است. واکسن کرونای روسیه به این دلیل توانسته پیشروی کند که نسخه ارتقایافته از واکسن قبلی علیه ویروس سندروم تنفسی خاورمیانه (مرس) است.» در گزارش رسمی سایت ثبت رسمی دارو در روسیه، مقابل واکسن کرونا نوشته شده است که اول ژانویه سال آینده (دی‌ماه امسال) این واکسن در دسترس مردم قرار می‌گیرد.
انگلستان
واکسن دانشگاه آکسفورد یک ویروس تضعیف‌شده حامل این بیماری است و با مهندسی ژنتیکی ویروسی که باعث ابتلای شامپانزه‌ها به سرماخوردگی معمولی می‌شود، خلق شده است. این ویروس تضعیف‌شده باعث بروز هیچ بیماری در انسان نشده است و به‌گونه‌ای دستکاری شده تا شاخک‌های پروتئینی، مانند آنچه در ویروس سارس-کوو-۲ موجود است، داشته باشد که ابزار حمله این ویروس برای هدف قرار دادن سلول‌های بدن انسان است. مراحل دوم و سوم آزمایش تاثیر این واکسن به خارج از بریتانیا و به کشورهای آفریقای جنوبی، برزیل و ایالات‌متحده توسعه یافته است؛ چراکه در این کشورها نرخ ابتلا هنوز بالاست و به محققان اجازه می‌دهد تشخیص دهند آیا این واکسن می‌تواند جلوی شیوع این بیماری در جمعیت‌های بزرگ را بگیرد یا آن را محدود کند؟ دانشگاه آکسفورد با شرکت داروساز آسترازنکا درحال همکاری است تا این واکسن را در مقیاس جهانی تولید کنند. شرکت داروساز وعده داده است به محض تایید تاثیر این واکسن، دومیلیارد دوز آن را تولید خواهد کرد.
چین
شرکت داروساز چینی واکسن غیرفعالی تولید کرده است که به جای ویروس مسری از نسخه غیرمسری آن استفاده می‌کند تا واکنش سیستم ایمنی بدن را برانگیزد. به گفته دانشمندان تشخیص اینکه آیا واکسنی باعث برانگیختن سیستم ایمنی بدن می‌شود نیاز به آزمایش روی ۲۰ تا ۴۰هزار نفر دارد که به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شده‌اند و وضعیت آنان باید برای ماه‌ها از نزدیک زیرنظر قرار بگیرد. به همین خاطر پرسش‌هایی وجود دارد مبنی‌بر اینکه آیا آزمایش‌های سینواک می‌توانند اطلاعات کافی را گردآوری کنند و انجام این آزمایش روی کارمندان نظام پزشکی می‌تواند نتیجه موثر داشته باشد؟ روز گذشته این شرکت آخرین مرحله از آزمایش بالینی واکسن ویروس کرونای خود را روی 1620 بیمار در اندونزی آغاز کرد. این واکسن که کروناواک نام دارد یکی از معدود واکسن‌هایی است که به مرحله آزمایش بالینی رسیده و قابلیت اخذ تاییدیه‌های قانونی دارد. جوکو ویدودو، رئیس‌جمهوری اندونزی دراین باره گفت: «خطر کووید-19 تا زمانی که یک واکسن به تمام مردم داده نشود، از بین نخواهد رفت.»
آمریکا
واکسن آزمایشی شرکت زیست‌فناوری آمریکایی مدرنا در مرحله اول آزمایش در تمام ۴۵ داوطلب سالمی که آن را دریافت کردند واکنش سیستم ایمنی بدن را برانگیخت. با این حال، چهار هفته بعد از تزریق اول، نیاز به دریافت واکسن دومی بود تا بدن بتواند واکنش ایمنی قوی‌‌تری از خود نشان دهد. مرحله سوم آزمایش مدرنا اواخر ماه گذشته میلادی کلید خورد و حدود ۳۰هزار داوطلب در ۸۹ منطقه که در ۳۰ ایالت و شهر واشنگتن‌دی‌سی پخش هستند، در آن شرکت خواهند کرد. هدف آزمایش این است که تشخیص دهد آیا دریافت دو دوز از واکسن آران‌ای جلوی ابتلای افراد به کووید-۱۹ را می‌گیرد یا خیر، از مرگ افراد مبتلا جلوگیری می‌کند یا هردوی این تاثیرات را خواهد داشت. آنتونی فاوچی، مشاور ارشد کاخ سفید برای ویروس کرونا، ماه گذشته گفت نتایج این آزمایش احتمالا تا ماه نوامبر آماده خواهد شد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در مصاحبه‌ای گفت: «واکسن بیماری کرونا احتمالا حول و حوش روز انتخابات آمریکا تولید شود. زودتر از پایان سال، خیلی زودتر از آن تولید خواهد شد.»
آلمان
فایزر، شرکت داروساز آمریکایی و بایون‌تک، شرکت زیست‌فناوری آلمانی نیز مشغول همکاری برای تهیه واکسن آران‌ایی هستند که از همان فناوری استفاده شده در واکسن مدرنا بهره می‌جوید. فایزر و بایون‌تک در ماه گذشته میلادی مرحله سوم آزمایش خود را با جذب ۳۰هزار داوطلب در ۳۹ ایالت آمریکا و کشورهای برزیل، آرژانتین و آلمان آغاز کردند. دولت ایالات‌متحده در ماه جولای اعلام کرد طی قراردادی با فایزر قرار است اگر واکسن این شرکت موثر و ایمن باشد تا پایان سال جاری میلادی ۱۰۰ میلیون دوز آن را به قیمت1.95میلیارد دلار خریداری کند. با شروع سال ۲۰۲۱ نیز ۱۲۰ میلیون دوز این واکسن به ژاپن تحویل داده خواهد شد. به اذعان متخصصان واکسن تولیدشده توسط این دو شرکت به‌علاوه واکسن آماده‌شده توسط دانشگاه آکسفورد محتمل‌ترین گزینه‌ها برای تولید و توزیع انبوه جهت مقابله با شیوع کرونا خواهند بود. از همین جهت سرمایه‌گذاری‌های زیادی روی مراحل تحقیقاتی تا حصول نتیجه و درنهایت تولید واکسن توسط این شرکت صورت گرفته است.
ایران
ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت در مورد واکسن کرونا گفت: «اکنون ۱۶۵ واکسن در حال ساخته شدن است که ۲۷ عدد از آنها وارد مراحل بالینی و هفت‌مورد هم وارد مرحله سوم بالینی شده است. تجربیات در دنیا نشان داده تنها ۱۰ درصد از واکسن‌هایی که وارد فاز سوم بالینی می‌شوند موفق خواهند بود. متوسط زمان ساخت واکسن در چند دهه اخیر از زمانی که شروع شده هفت سال طول کشیده است، اینکه اکنون اعلام می‌شود واکسن کرونا می‌تواند دوساله تولید شود به این شکل است که برخی موارد ایمنی را اورژانسی فرض کرده و رد می‌کنند.» به گفته مسئولان پنج شرکت ایرانی نیز درحال تولید واکسن کرونا هستند و یکی از آنها به گفته رئیس ستاد اجرایی فرمان امام تا دو هفته آینده وارد مرحله تست انسانی خواهد شد. البته تست انسانی خود نیز سه مرحله دارد و باید براساس پروتکل‌های موجود این مراحل در گستره‌های مختلف انجام شود تا اثربخشی و بدون عوارض بودن واکسن به اثبات برسد. با این اوصاف می‌توان ایران را هم به‌عنوان یکی از کشورهای درحال تلاش برای تولید واکسن کرونا نام برد.
شبهاتی پیرامون اثرگذاری واکسن بر کرونا!
سوای این مسائل اما گمانه‌زنی‌هایی هم در ارتباط با واکسن‌های تولید شده یا در شرف تولید از سوی برخی متخصصان و مسئولان در کشورهای مختلف دنیا مطرح می‌شود. برای مثال آنتونی فائوچی، رئیس موسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا درمورد سطح انتظارات مردمی به تاثیرگذاری هر واکسن تولیدی هشدار داد و گفت: «شانس دستیابی به واکسن و تاثیرگذاری ۹۸ درصدی آن، زیاد نیست و این بدان معناست که نباید رویکرد رعایت بهداشت عمومی را رها کرد. شما باید فکر کنید که واکسن، ابزاری است که یک بیماری را از حالت همه‌گیری خارج می‌کند، اما درواقع واکسن باید چیزی باشد که بیماری را به‌خوبی تحت‌کنترل درآورد. ما با واکسن و تمهیدات خوب بهداشتی می‌توانیم این بیماری را به جایی بین کنترل واقعا خوب و برچیدن آن تنزل دهیم، از این‌رو، این همان کاری است که واکسن قرار است انجام دهد، اما این کار را به تنهایی انجام نمی‌دهد. بعید است واکسن ایمنی صددرصدی ایجاد کند و بهترین نتیجه واقع‌بینانه درمورد تاثیرگذاری واکسن، ۷۰ تا ۷۵ درصد است.»
بیل گیتس، بنیانگذار مایکروسافت که از چندین طرح جهانی بهداشت عمومی حمایت می‌کند، گفت: «ممکن است اولین واکسن کرونا‌ویروس، بهترین گزینه نباشد. واکسن‌های موثر بیشتر، ممکن است زمان بیشتری برای توسعه نیاز داشته باشند و بعدها در دسترس قرار بگیرند. واکسن اولیه، از نظر اثربخشی در برابر بیماری و انتقال، ایده‌آل نخواهد بود و ممکن است استمرار طولانی‌مدت نداشته باشد.»
چند ملاحظه برای فردای تولید واکسن کرونا!
اما در هر صورت چند مساله در رابطه با واکسن کرونا وجود دارد که باید به آنها توجه داشت. یکی از این موضوعات که با توجه به واکسن روسی می‌توان آن را مورد بررسی قرار داد میزان اثرگذاری این واکسن در پیشگیری ابتلا به کروناست. روسیه هنوز جزئیات خاصی از تولید این واکسن و روش دستیابی به آن و حتی نتایج حاصل از آزمایش‌هایش و میزان اثربخشی‌اش ارائه نکرده است. این درحالی است که بسیاری از کارشناسان قائل به این مساله هستند که هر واکسنی تا حد و درصدی توان اثرگذاری و پیشگیری دارد و از آن جایی که این ویروس کرونا، ویروس جدید و نسبتا ناشناخته‌ای است که هر روز تغییراتی در علائم و نحوه رفتار آن رخ می‌دهد نگرانی‌هایی نسبت به این واکسن تولیدشده توسط روسیه وجود دارد. مضاف بر این هنوز هیچ منبعی در سازمان بهداشت جهانی (WHO) مهر تاییدی بر اثرگذاری این واکسن نزده است و صرفا وزارت بهداشت روسیه آن را تایید کرده است و قرار هم هست که حداقل فعلا مصرف داخلی داشته باشد و در این کشور به استفاده برسد. نکته دومی که باید در ارتباط با تولید واکسن کرونا و رقابت سخت کشورها برای دستیابی به این واکسن درنظر داشت، تولید و توزیع انبوه آن و همچنین امکان دسترسی همگانی به آن است. اینکه واکسنی تولید شود و مصونیت دربرابر کرونا ایجاد کند اما صرفا دراختیار گروه خاصی قرارگیرد، هیچ باری از دوش جهان و مردم کشورهای مختلف برنمی‌دارد و عده اندکی امکان مصونیت در برابر این بیماری را خواهند داشت. پس هم در تولید و توزیع و هم در قیمت‌گذاری و دسترسی کشورهای مختلف باید تسهیلات ویژه‌ای درنظر گرفته شود.