به گزارش «فرهیختگان»، صنایع در هرکشوری به‌عنوان یکی از ارکان پیشرفت محسوب می‌شوند و نقش مهمی در کاهش بیکاری افراد آن جامعه دارند، در این میان هم طبیعتا هرچه صنایع به‌روزتر باشند، نه‌تنها می‌توانند موفقیت‌های بیشتری را نصیب کشور کنند، بلکه به‌عنوان نقطه اتکا کشورها در برقراری ارتباط با جهان به‌شمار می‌روند. طبیعتا برای داشتن صنایع پیشرفته در حوزه‌های مختلف باید نهادهای دیگری وارد میدان شوند که دانشگاه‌ها از اصلی‌ترین آنها خواهند بود. به‌عبارت دیگر پیوند دانش با صنعت درراستای رفع نیازهای صنایع نه‌تنها در وهله اول مشکل بخش صنعتی جامعه در حوزه‌های مختلف را رفع کرده و امکان دستیابی آنها به تکنولوژی‌ها و فناوری‌های روز دنیا را فراهم می‌کند، بلکه باعث ثروت‌آفرینی از علم شده و بخشی از نیاز مالی مراکز آکادمیک را نیز برطرف می‌کند و این مساله دلیل مهمی است تا بحث ارتباط با صنعت در دانشگاه‌های مطرح دنیا به‌ویژه مراکز علمی-صنعتی به‌عنوان یکی از موضوعات اصلی درنظر گرفته شود. در ایران نیز نزدیک به یک‌دهه می‌شود که این مساله مورد توجه جدی مسئولان آموزش عالی و بالطبع روسای دانشگاه‌ها قرار گرفته و حالا دفاتر ارتباط با صنعت در دانشگاه‌ها به‌عنوان بخش مهمی در مراکز آکادمیک کشور به‌فعالیت می‌پردازند.
افزایش استقبال دانشجویان از برگزاری دوره‌های مهارت‌افزایی در دانشگاه‌ها
دفتر ارتباط با جامعه و صنعت معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم اخیرا گزارشی از فعالیت‌ها و اقدامات خود در سال 1398 وزارت علوم منتشر کرده که اقدامات این دفتر درراستای بهبود ارتباط دانشگاه‌ها با صنعت را به زبان آمار بازگو می‌کند و نشان‌دهنده ایجاد تغییرات قابل‌توجه، اما ناکافی در این زمینه است. براساس گزارش این وزارتخانه در سال 98، براساس اطلاعات دریافت‌شده از 60 دانشگاه کشور چهارهزار و 551 دوره مهارتی برگزار شده که در آن 132 هزار و 464 نفر شرکت کرده‌اند و 200 واحد صنعتی نیز در برگزاری این دوره‌ها مشارکت داشته‌اند، درحالی‌که در سال97، هزار و 295 نفر و در سال 96 تنها 948 نفر در این دوره‌ها شرکت کرده بودند. همچنین دوره‌های مهارت‌افزایی در دانشگاه‌ها با هدف ارتقای توانمندی‌های مهارت‌های شغلی و حرفه‌ای دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاهی، تدوین و برنامه‌ریزی آموزش‌های مهارتی متناسب با نیاز بازار کار، حمایت از افزایش سهم آموزش‌های مهارتی و فناوری پایه در برنامه درسی رشته‌های غیرمهارتی، ارتقای کمی و کیفی رویدادهای مرتبط با اشتغال و مهارت‌های مرتبط در دانشگاه‌ها، سازماندهی برگزاری دوره‌های آموزش مهارتی در دانشگاه و هم‌افزایی ظرفیت‌های موجود برگزارشده که قطعا در ورود فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به بازار کار نقش داشته‌اند.
رشد چشمگیر درصد اشتغال در میان فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی‌ارشد
همچنین سال‌گذشته وزارت علوم طرح رصد اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را نیز با اهداف فرهنگ‌سازی رصد وضعیت دانش‌آموختگان در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی، ایجاد نظام مناسب اطلاع‌رسانی به ذی‌نفعان دررابطه با وضعیت اشتغال هر یک از رشته‌های دانشگاهی، رصد مستمر ظرفیت‌های محیطی و شرایط بازار کار منطقه‌ای و شناسایی شکاف دانشی و مهارتی دانش‌آموختگان خود و اخذ اطلاعات از سامانه‌های اطلاعاتی وزارت تعاون انجام داده‌است. جالب اینجاست که درصد اشتغال فارغ‌التحصیلان در مقطع دکتری نسبت به سال 97 کاهش داشته، اما درمقابل مقاطع کارشناسی‌ارشد و کارشناسی با رشد 11 و 3 درصدی همراه بوده است. همچنین رشته تاریخ با کمترین درصد اشتغال و آموزش زبان با بیشترین درصد اشتغال همراه بوده و در این میان نیز رشته‌های مهندسی مکانیک، مهندسی مواد، مهندسی هوافضا، مهندسی عمران، مهندسی، روانشناسی، حقوق، فیزیک و... به ترتیب در جایگاه‌های بعدی بوده‌اند.
میزان رشد قراردادهای صنعتی دانشگاه‌ها در 5 سال چقدر بوده است؟
رشد چشمگیر تعداد قراردادهای ارتباط با صنعت در سال 97 نسبت به سال 92 نیز از دیگر اتفاقات مثبت رخ داده در این حوزه است، چراکه براساس آمار منتشرشده توسط دفتر ارتباط با صنعت و جامعه وزارت علوم در سال 92، تنها سه‌هزار و 35قرارداد به ثبت رسیده که این میزان در سال 93 به دوهزار و 968، سال 94، سه‌هزار و 248، سال 95، چهارهزار و 349، سال 96، چهار هزار و 725 و سال 97، هشت‌هزار و دو عدد بوده و بیشترین میزان ریالی قراردادها نیز مربوط به دوسال پیش است که رقمی بالغ بر هزار و 953 میلیارد تومان را شامل شده، درحالی‌که این رقم در سال 92 تنها 335 میلیارد بوده است. همچنین تعداد کارفرمایان این قراردادها در سال 92، تنها هزار و 70 بوده که در سال 97 با رشد چشمگیری روبه‌رو شده و به سه‌هزار و 941 رسیده است. البته با همه این قراردادها هنوز دانشگاه‌های کشور راه زیادی را در رسیدن به جایگاه مطلوب این حوزه درپیش دارند و می‌طلبد که مسئولان مربوطه بسترهای لازم برای ارتباط نزدیک‌تر مراکز آکادمیک با دانشگاه‌ها را مهیا کنند.
راه‌اندازی مراکز هدایت شغلی؛ نزدیک‌تر کردن راه ورود فارغ‌التحصیلان به بازار کار
راه‌اندازی و توسعه مراکز هدایت شغلی و کاریابی تخصصی دانشگاهی نیز از دیگر اقدامات انجام‌شده توسط دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم است که با توجه به افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و تنوع تخصص‌های دانشگاهی، تخصصی‌تر شدن کار و حرکت به سمت کسب‌وکارها بر پایه فناوری، عدم ارائه مشاوره‌های تخصصی در دفاتر کاریابی عمومی موجود، توسعه پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان صورت گرفته است. ازجمله وظایف این مراکز می‌توان به پیگیری امور مربوط به بیمه بیکاری، برگزاری نمایشگاه کار، راهنمایی و مشاوره شغلی و تخصصی به جویندگان کار و کارفرمایان، معرفی جویندگان کار فاقد مهارت به مراکز مهارت‌آموزی دانشگاهی، ارائه خدمات کارآموزی، هماهنگی با سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای به‌منظور توسعه دوره‌های آموزشی متناسب با نیازهای بازار کار اشاره کرد. ساماندهی و جذب نیروهای امریه ارتباط با جامعه و صنعت در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور نیز از دیگر طرح‌های صورت گرفته است که با هدف‌هایی ازجمله ساماندهی و توسعه فعالیت‌های مرتبط با ارتباط دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها مراکز آموزش عالی با جامعه و صنعت، توسعه فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در راستای رفع چالش‌ها و معضلات کشور و مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی موسسه و همکاری در آزمایشگاه‌های تخصصی صورت گرفته و طی آن درمجموع 327 نفر درمیان دانشگاه‌های معین، دانشگاه‌های بزرگ، دیگر دانشگاه‌ها، پژوهشگاه و پارک‌های علم و فناوری به‌خدمت پرداخته‌اند.
تهرانی‌ها ارائه‌دهنده بیشترین طرح‌های دانشگاهی برای رونق تولید
نکته قابل توجه در گزارش ارائه‌شده توسط دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم بخش طرح‌های برگزیده دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی درراستای رفع مشکلات و رونق تولید استان‌هاست که از مجموع 18 استان مشارکت کننده، 51 طرح به‌عنوان طرح‌های برگزیده استانی درحوزه رونق تولید دریافت‌شده که استان تهران، اردبیل، سیستان‌وبلوچستان، قم، گیلان، سمنان، یزد، آذربایجان شرقی، کرمان، مرکزی، خوزستان، کرمانشاه، فارس، اصفهان، چهارمحال‌وبختیاری، مازندران، قزوین و گلستان به‌ترتیب جزء برترین استان‌های شرکت‌کننده بودند.
درکنار همه اقدامات انجام‌شده در راستای نزدیک‌تر کردن دانشگاه‌ها با مراکز صنعتی کشور اما نمی‌توان ازکنار این مساله به‌راحتی گذشت که هنوز نه‌تنها راه زیادی پیش‌روی مراکز آکادمیک ایران برای رفع مشکلات صنایع و بالطبع تبدیل کردن آنها به صنایع روز دنیا وجود دارد، بلکه طبیعتا در این مسیر موانع زیادی هم وجود دارد که تا رفع آنها نمی‌توان انتظار تغییر چندانی در این حوزه را داشت. موضوعی که درصورت تحقق آن و رسیدن دانشگاه‌های کشور به جایگاه کشورهای پیشرفته می‌توان آینده‌ای متفاوت را برای دانشگاه‌ها، صنایع و در یک کلام کشور متصور شد. به‌همین منظور سراغ بیژن معاونی، مدیر مرکز رشد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی رفتیم تا برایمان از این موانع بگوید.
مدیر مرکز رشد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی:
آینده ارتباط دانشگاه با صنعت روشن است
بیژن معاونی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره موانع ارتباط با صنعت توسط مراکز دانشگاهی گفت: «دو مشکل اساسی در بحث ارتباط با صنعت در کشور ما وجود دارد؛ در وهله اول رسالتی که دانشگاه‌ها برای خودشان تعریف کرده‌اند اصلا این نبوده که در طول زمان مشکل صنایع را برطرف کنند و این مهم نیز ناشی از تصمیم‌گیری خود دانشگاه‌ها نیست، بلکه مراکز آکادمیک را به این سمت سوق داده‌اند که صنایع نیز در این زمینه دخیل هستند، چراکه این بخش از کشور منافعی را در تامین نیازهایشان از خارج کشور دارد و همین مساله باعث می‌شود کمتر به‌سمت دانشگاه‌ها بیایند. همچنین صنایع حرف دانشگاه‌ها را به‌خوبی متوجه نمی‌شوند و دلیلش هم این است که لزوما برجسته‌ترین افراد از لحاظ علمی وارد صنایع نمی‌شوند.»
او در توضیح بیشتر این مساله گفت: «دانشگاه‌ها درطول زمان به این سمت حرکت کرده‌اند که بیشتر به تولید علم معطوف باشند تا رفع نیازهای صنایع؛ از این‌رو می‌بینیم امروزه در تولید علم افراد بسیار موفقی را در دانشگاه‌ها داریم. طبیعتا علی‌رغم اینکه تولید علم مساله بسیار مهمی است، اما نباید تنها هدف دانشگاه‌ها تلقی شود و همان‌طور که رهبری نیز فرموده‌اند باید به این سمت برویم که درکنار تولید علم، دانشگاه‌ها در حل مسائل اجتماعی و صنعتی نیز نقش داشته باشند و قطعا درصورت تحقق آن شاهد رفاه مردم کشور خواهیم بود.»
معاونی با تاکید بر اینکه آینده ارتباط میان دانشگاه و صنعت بسیار روشن است، اظهار داشت: «با این‌حال برای تحقق آن باید مولفه‌های زیادی جابه‌جا شود و برای اینکه بتوانیم آینده روشن در این حوزه را در زمان کوتاهی محقق کنیم باید اقدامات زیادی را انجام دهیم، چراکه در غیر این صورت ممکن است تا 50 سال دیگر نیز شاهد تحقق این مساله نباشیم. نباید فراموش کرد امروزه بسیاری از جوانانی که به‌عنوان اعضای هیات‌علمی وارد دانشگاه‌ها می‌شوند، علاقه زیادی به‌همکاری با بخش‌های مختلف صنعت کشور دارند و دیگر مانند گذشته نیست که ترجیح دهند تنها به‌عنوان یک استاد به تدریس بپردازند و به‌نظر می‌رسد این کار دیگر جذابیت‌های کافی را برای نسل جوان ندارد.»
مدیر مرکز رشد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی افزود: «یکی دیگر از مسائلی که باعث شده اعضای هیات‌علمی جوان رغبت بیشتری به صنعت داشته باشند، نیازهای مالی است و از طرف دیگر صنایع نیز به اعضای هیات‌علمی بیشتر از گذشته اعتماد کرده‌اند، چراکه می‌بینند آنها حاضرند وارد میدان شوند؛ اما نباید این مساله را فراموش کرد که برای برقراری ارتباط میان دانشگاه و صنعت صرفا زمان گذاشتن اعضای هیات‌علمی برای این کار کافی نیست و باید شرایط کافی این حوزه را محقق کرد.»
او با اشاره به مهاجرت نخبگان به خارج از کشور گفت: «با توجه به مشکلات اقتصادی کشور، شاهدیم که باوجود علاقه‌مند بودن افراد برای کار در بخش‌های صنعت داخل کشور اما به‌دلیل مسائل مالی مجبورند از این مسیر دور شوند و برای رفع این مشکل باید از فرصت ایجادشده در داخل به‌دلیل وجود تحریم‌ها نهایت استفاده را ببریم، چراکه صنایع مجبور هستند نیازهای خود را رفع کنند و ما نیز باید آنها را متقاعد کنیم که از ظرفیت داخل کشور برای این مساله استفاده کنند. همچنین باید به دانشگاه‌ها بقبولانیم که فعالیت‌هایشان در حوزه تولید علم دارای جایگاه خاص به خودش است و نباید تمام وقت مراکز آکادمیک صرف این کار شود و باید تولید علم درراستای رفع نیازهای کشور باشد.»
معاونی با تاکید بر اینکه باید بسیاری از آیین‌نامه‌های مرتبط با ارتباط دانشگاه و صنعت تغییر پیدا کند، تصریح کرد: «باید دانشگاه‌ها را به‌سمتی ببریم که خدمت به صنعت برای آنها ارزشمند تلقی شود و با تحقق این مساله است که می‌توان دنبال ارزش‌آفرینی از این حوزه باشیم. البته باید مراقب باشیم تا صنعت این‌گونه تصور نکند که دانشگاه‌ها باید به‌دنبال آنها بروند و نیازهایشان را رفع کنند؛ مساله‌ای که متاسفانه بارها شاهد آن بوده‌ایم و بعضا این تصور می‌شود که دانشجوی تحصیلات تکمیلی باید با هزار خواهش از امکانات صنعت استفاده کند، درحالی‌که قطعا این دانشجو درحال رفع مشکلات کشور است.»
مدیر مرکز رشد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی افزود: «قطعا باید زمینه‌های لازم برای فعالیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی در صنعت ایجاد شود، البته یک‌سری اقدامات مانند اعمال گرنت‌های صنعتی انجام‌شده که قطعا تاثیرگذار است، اما این کافی نیست و باید بستری فراهم شود تا افرادی که تجربه کار با صنعت را دارند در بخش‌های تصمیم‌گیر حضور یابند.»
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار