به گزارش «فرهیختگان»، علی‌رضا شعبانی، فعال بازار سرمایه طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: بازار بورس ایران از سال ۲۰۲۰ میلادی تاکنون جزء پربازده‌ترین بازار‌های بورس در میان کشور‌‌های عضو فدراسیون بورس بین‌المللی شناخته می‌شود و موردتوجه عموم افراد در داخل ایران قرار گرفته است و طبق پیش‌بینی‌‌ها تا آخر سال جاری همراه با سهامداران سهام عدالت، جمعیت فعال در بورس ایران به بیش از 60 میلیون نفر خواهد رسید. از طرفی دیگر دولت نیز برای حفظ جذابیت این بازار درمقابل بازار‌‌های موازی نظیر دلار، سکه، مسکن و همچنین دادن عمق بیشتر به این بازار، برنامه‌‌های عظیمی برای ورود شرکت‌‌های زیرمجموعه خود به بورس دارد؛ ازاین‌رو در تیرماه امسال تقریبا هر هفته شاهد عرضه اولیه یک یا چند شرکت، کوچک و بزرگ در بازار سرمایه بوده‌ایم. جدای از انتقاداتی که درباره نحوه عرضه شرکت‌‌ها در بورس به دولت وارد می‌شود اما نقدینگی حاصل از فروش سهام در بورس، معافیت‌‌های مالیاتی، شفافیت‌‌های اطلاعاتی، انواع افزایش سرمایه و تامین مالی سرمایه، ازجمله دلایلی است که شرکت‌‌ها تمایل به ورود به بازار سرمایه را دارند. بی‌شک در میان دلایل گفته‏شده تامین مالی سرمایه مهم‌ترین دلیل برای ورود به بازار سرمایه است. اما اساسی‌ترین سوالی که این روز‌ها همزمان با تب داغ بورسی می‌توان مطرح کرد؛ این است که در عمل در بازار بورس ایران تامین مالی سرمایه برای شرکت‌‌های بورسی تا چه حد اتفاق می‌افتد؟

تامین مالی چیست؟

تامین مالی به فرآیند تامین سرمایه موردنیاز برای فعالیت‌‌های کسب‌وکار، خرید تجهیزات و سرمایه‌گذاری گفته می‌شود. استفاده از تامین مالی در هر نظام اقتصادی حیاتی است و این امکان را به شرکت‌‌ها می‌دهد تا محصولات موردنیاز خود را خریداری و تامین کنند. بحث تامین مالی به‌خصوص در کشور‌های درحال توسعه از اهمیت دوچندانی برخوردار است؛ کشور‌های درحال توسعه به‌منظور پیشرفت در عرصه‌‌های مختلف اقتصادی نیاز به منابع مالی فراوان دارند. در این کشور‌ها برخی پروژه‌‌ها را با تامین مالی داخلی می‌توان انجام داد اما در پروژه‌‌های مهم و زیرساختی موردنیاز کشور که امکان تامین منابع کامل آن توسط دولت فراهم نیست مانند پروژه‌‌های نفتی، گازی، پتروشیمی و بسیاری از صنایع دیگر برای توسعه زیرساخت‌‌ها برخورداری از منابع خارجی بسیار جدی است. تنوع گوناگونی از روش‌‌های تامین مالی وجود دارد که افراد و کسب‌وکار‌ها می‌توانند برای دریافت منابع مالی از آنها استفاده کنند. این روش‌‌ها از عرضه اولیه سهام در بورس گرفته تا وام‌‌های بانکی را شامل می‌شوند. به‏طور کلی، منابع تامین مالی شرکت‌‌ها براساس سیاست‌های تامین مالی آنها به دو ‌بخش منابع مالی داخلی و خارجی شرکت‌‌ها تقسیم می‌شود. اعتبار تجاری، وام بانکی و انتشار اوراق و سهام از روش‌‌های تامین مالی داخلی و مواردی چون فاینانس، یوزانس، خطوط اعتباری و وام‌‌های بین‏المللی نیز از روش‌‌های تامین مالی خارجی محسوب می‌شود.

چرا شرکت‌‌ها وارد بازار سهام می‌شوند؟

وارد شدن به بورس برای شرکت‌‌هایی که الزامات لازم برای انجام این کار را دارند، مزیت‌‌های متعددی دارد؛ مزیت‌‌هایی که درنهایت منجر به افزایش شفافیت، کارایی، نظارت بر عملکرد مدیران شرکت‌‌های بزرگ و همچنین بهبود عملکرد جاری آنها خواهد شد. بازار بورس به‌عنوان بازوی اصلی بازار سرمایه علاوه‌بر تجهیز، جذب و هدایت منابع مالی و هدایت به‌سمت فعالیت‌‌های مولد و اشتغال‌زا، نقش تامین مالی بنگاه‌‌ها و موسسات اقتصادی را نیز برعهده دارد. پذیرش شرکت‌‌های جدید در بورس ضمن اینکه به توسعه بازار سرمایه و ارتقای جایگاه آن در اقتصاد ملی کمک می‌کند، گسترش فرهنگ سهامداری و سرمایه‌گذاری در دارایی‌‌های مالی را به‌دنبال داشته و درعین‏حال مزایای متعددی هم برای شرکت‌‌های پذیرفته‌‏شده دارد. سهولت در تامین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار، استفاده از معافیت‌‌های مالیاتی، به‌روزرسانی ارزش واقعی شرکت، کسب وجهه اعتبار و اعتماد عمومی و افزایش اعتبار داخلی و خارجی و تامین مالی از مزایایی است که برای این امر می‌توان ذکر کرد. از طرفی دیگر نیز بنگاه‌‌ها برای ادامه حیات، مجبور به رقابت با عوامل متعددی در سطح ملی و بین‌المللی و گسترش دامنه فعالیت‌های خود از طریق سرمایه‏گذاری جدید هستند و برای سرمایه‏گذاری جدید هم نیاز به تامین مالی دارند.

تامین مالی و بازار سهام

این روز‌‌ها شنیده می‌شود که بازار سهام محلی برای تامین مالی سرمایه شرکت‌‌هاست اما با مطالعه روند‌‌های کلان حوزه تامین مالی کشور، متوجه می‌شویم که نظام مالی ایران بانک‌محور است و ‌بخش عمد‌ه‌ای از تامین مالی از سوی بانک‌‌ها به‌صورت تسهیلات در قالب عقود مبادله‌ای و مشارکتی صورت می‌گیرد. از طرفی نیز بازار سرمایه متشکل از سه رکن اصلی بازار بدهی در کنار بازار سهام و بازار مشتقات است که بازار بدهی که در آن اوراق قرضه با مبلغ سود ثابت دادوستد می‌شود؛ برای تامین مالی شرکت‌‌های بزرگ و با حجم دارایی‌‌های فیزیکی، مناسب‌ترین گزینه قلمداد می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که شرکت‌‌ها بیشتر از سیستم بانکی و بازار بدهی تامین مالی می‌کنند و آمار هم به‌وضوح نشان می‌دهد که در ایران، سهم تامین مالی از طریق انتشار اوراق بدهی در بازار سرمایه نسبت به سیستم بانکی بسیار پایین است. لذا نتیجه می‌گیریم نقش بازار سهام در تامین مالی بنگاه‌‌ها فقط محدود به فعالیت بازار اولیه یعنی عرضه اولیه و افزایش سرمایه البته نه از نوع تجدید ارزیابی و سود انباشته می‌شود و رونق بازار ثانویه تاثیر مستقیم چندانی روی تامین مالی شرکت‌‌ها ندارد و اگر دولت بخواهد نقش بازار سهام در تامین سرمایه را تقویت کند، سازمان بورس اوراق بهادار تهران، باید مقررات معطوف به عرضه اولیه و عرضه سهام جدید توسط شرکت‌ها را اصلاح کند تا شرکت‌‌ها از رشد قیمت در بازار ثانویه نفع ببرند و بتوانند مستقیما سهام جدید خود را در بازار بفروشند. همچنین بررسی جریان نقدینگی شرکت‌‌های بورسی نشان می‌دهد که خالص تامین مالی از بازار سهام در برخی سال‌‌ها منفی بوده و به‏عبارتی شرکت‌‌های بورسی در بازار سهام با تقسیم سود و یا بازخرید سهام موجب خروج پول از شرکت شده‌اند و شرکت در این سال‌‌ها با مشکل کمبود نقدینگی مواجه شده است.