به گزارش «فرهیختگان»، امروز که این کلمات و سطر‌ها را پشت‌سر هم ردیف می‌کنم، بیشتر از هر چیزی این مساله را در ذهن دارم که هیچ زمان دیگری بهتر و مناسب‌تر از امروز برای رفع یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین ایرادات سازمان حکمرانی در کشور وجود نداشته است و شاید هیچ‌گاه این میزان از دغدغه‌مندی رسوب نکند و البته این تعداد از نمایندگان متعهد که خود مساله شفافیت را اولویت مهم کشور و مجلس می‌دانند هرگز دوباره در پارلمان دور هم جمع نشوند و چندین و چند اما و اگر دیگر که همگی تایید می‌کنند که شاید امروز بهترین و شاید آخرین فرصت باشد؛ آخرین فرصت برای گامی بسیار بزرگ و اساسی یا بهتر بگویم یک گام حیاتی برای اصلاح نظام حکمرانی در کشور.

  شفافیت را یک کلان پروژه ببینید

دو سه ماهی بیشتر از عمر مجلس یازدهم نگذشته، نمایندگان همچنان دغدغه‌ها و آرمان‌های اولیه خود را دارند و هنوز ماجراهایی مثل انتخابات ریاست‌جمهوری یا موضوعات دیگر گریبانگیر فضای سیاسی کشور نشده است و نمایندگان این فرصت را دارند که ذیل مفروض داشتن یک کلان پروژه، تدوین و تصویب یک طرح دقیق و جامع را به سرانجام رسانده و شفافیت را بر کل سیستم حاکم کنند و از این طریق اولا فساد رانت و ویژه‌خواری را از بین ببرند، ثانیا از این مسیر عملکرد و کارآمدی را بهبود بخشند و نهایتا اعتماد عمومی ضربه‌دیده مردم به مسئولان‌شان را تحکیم و تقویت کنند. نمی‌خواهیم امروز آنقدر آرمانی حرف بزنیم که از واقعیت‌ها دور افتاده و یک امر نشدنی را از مجلس طلب کنیم، اما از آنجاکه گمان می‌رود فضا مناسب است و مخالفت‌ها آنقدر قدرتمند نیست، احتمالا می‌شود و می‌توان از ظرفیت کنونی پارلمان بهره گرفت تا شفافیت علاوه‌بر مجلس شامل جزء تا کل حاکمیت هم بشود، البته با همان ملاحظات امنیتی و نظامی. یعنی صرف‌نظر از اینکه عملکرد نمایندگان اعم‌از رای به طرح‌ها و لوایح، سفرهای داخلی و خارجی و... شفاف بشود، تدبیری اندیشیده شود تا قوا و مجموعه‌های دیگر و اساسا همه مدیران و مسئولان نظام به اتاق شیشه‌ای بروند و از اولین لحظه مسئولیت تا پایان کار، همه بدانند که یک مسئول در کشور چه می‌کند.

  ابتدا مجلس به ریل اصلی بازگردد

ناگفته نماند آنچنان‌که پیش از این هم در «فرهیختگان» نوشته بودیم، معتقدیم اصلاح و تغییر باید از مبدأ مجلس و در اولین گام درباره خود مجلس اتفاق بیفتد؛ یعنی اگر مجلس خودش تغییر نکند و به ریل اصلی بازنگردد، هیچ‌گاه نخواهد توانست برای نظام و مردم عامل اصلاح و تغییر باشد، لذا در این خصوص طرح شفافیت آرای نمایندگان در اولویت است؛ طرحی که باید دقت فراوانی درخصوص آن صورت پذیرد و قبل از هر تلاش و ایده‌های دیگری این طرح به‌صورت حداکثری و بدون نقص و ایراد در مجلس به تصویب رسیده و به اجرا درآید. اینکه می‌گویم حداکثری و بدون نقص و ایراد به‌دلیل چند موضوع و نکته قابل‌بحثی است که در پیش‌نویس اولیه طرح زمانی که در اختیار کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس قرار گرفت دیده شد. در آنجا دو نکته مهم آمده بود؛ اول اینکه نمایندگان می‌توانند با درخواست جمعی ۱۵ نفره رای‌گیری را از اخذ رای شفاف به پنهانی تغییر دهند؛ همان چیزی که در بند دوم اصلاحیه ابتدایی این‌گونه آمده بود: «تبصره ذیل در ماده ۱۲۲ اضافه می‌شود: در مواردی که حداقل 15 نفر از نمایندگان درخواست رای‌گیری مخفی با ورقه دهند، ابتدا بدون بحث نسبت‌به درخواست رای‌گیری می‌شود و درصورت تصویب، در اصل موضوع مورد درخواست رای‌گیری مخفی با ورقه انجام خواهد شد.» و دوم همان ماجرای قدیمی عدم ضرورت وجود شفافیت درباره رای‌گیری‌های مربوط به خود نمایندگان است؛ بدین معنا که اگر دستور کار اعلام نظر برای مثلا عضویت یک نماینده در هیات یا شورای خارج از مجلس است یا مثلا قرار است نمایندگان به اعتبارنامه یک فرد رای بدهند، نیازی به شفافیت نیست و رای‌گیری باید به‌صورت مخفی انجام شود. این مساله همان اصلاحیه برای ماده 122 قانون آیین‌نامه داخلی است که متاسفانه تنها درخواست اصلاح بخشی از بند ازسوی نمایندگان آمده و مابقی آن بدون تغییر باقی خواهد ماند.

  استثناها برای رای مخفی را محدود کنید

این دو بند همان زمان هم مورد انتقادهایی قرار گرفت. درخصوص مورد اول منتقدان معتقدند با چنین تبصره‌ای که به‌سادگی قابل‌حصول است، عملا ممکن است در بسیاری از موارد و با درخواست چند نفر از نمایندگان شفافیت آرا کنار گذاشته شده و رای‌گیری مخفی انجام شود که حتی ممکن است فسادی در آن نهفته باشد یا حتی منافع ملی فدا شود، لذا باید حتما تدبیری اندیشیده شود تا یا اساسا رای‌گیری مخفی حذف شود یا درخواست آن به مواردی بسیار استثنایی و معدود، محدود شود.

  این استدلال نمایندگان مسموع نیست!

درباره موضوع دوم، استدلالی در میان نمایندگان وجود دارد که می‌گویند اگر رای نماینده به نماینده شفاف باشد، ممکن است دلخوری و کدورتی ایجاد شده و عملا امکان یک همکاری صمیمانه در مجلس از بین برود. منتقدان معتقدند این استدلال برخی نمایندگان بسیار سست و ضعیف است، چراکه اگر فرهنگ شایسته‌محوری و تصمیم‌گیری بر اساس استدلال‌های علمی و منطقی در میان نمایندگان حکمفرما باشد، اساسا نمی‌بایست کسی انتظاری خارج از یک تصمیم عادلانه و عالمانه را داشته باشد و از رای و نظر همکار خود دلخور شود. علاوه‌بر اینکه رای هر فردی آنقدر شفاف خواهد بود که اگر خطایی از او سربزند یا غیرعلمی و ناعادلانه رای بدهد و مثلا بر اساس جناح‌بندی سیاسی تصمیم‌گیری کند، آنگاه مورد بازخواست و مواخذه قرار خواهد گرفت. علاوه‌بر این مفسده‌هایی که در رای مخفی حتی درباره رای نمایندگان به نمایندگان وجود دارد، آنقدر زیاد است که حجت را تمام می‌کند. مثال ساده آن ماجرای اعتبارنامه غلامرضا تاجگردون و بعضی شبهات بعدی است. اگر شفافیت وجود داشت، هیچ‌گاه یک نماینده نمی‌توانست ادعایی درمورد فشار مجلس و دیگر نمایندگان داشته باشد و اساسا مسیر ایجاد شبهه و شائبه بسته می‌شد. اتفاقی که درمورد ماجرای انتخاب رئیس دیوان محاسبات در کمیسیون برنامه‌وبودجه رخ داد و حالا افرادی چون الیاس نادران به آن معترض شده‌اند و می‌گویند اشتباهاتی در این مسیر رخ داده، می‌توانست هیچ‌گاه به‌وجود نیاید. اگر فرآیند اطلاع‌رسانی فعالیت‌های کمیسیون‌ها شفاف بود و از همان روز اول که مساله‌ای در دستورکار قرار می‌گرفت با دقت ماجرا به اطلاع مردم می‌رسید، آنگاه دیگر فرصتی برای خطا یا اشتباه وجود نداشت.

  از طرح شفافیت حراست کنید

نکته دیگر درمورد امکان تغییرات محتوایی و اضافه یا کم شدن واژه یا عباراتی از طرح است که می‌تواند در بزنگاه هدف اصلی طرح شفافیت را زایل کرده و آنچه رانت‌خواران و سودجویان به‌دنبال آن هستند را رقم بزند. این امکان همیشه وجود داشته و در بسیاری از طرح‌های گذشته هم دیده شده که بالا و پایین شدن یک کلمه یا یک عبارت یا یک بند، می‌تواند به‌طور کلی یک تبصره یا یک قانون را ابتر و ناقص کند، از این‌رو پیشنهادی که قبلا مطرح کردیم را دوباره تکرار می‌کنیم (باوجود آنکه این پیشنهاد در گام اول موردقبول واقع نشد). روزی که طرح اصلاحیه قانون شفافیت با امضای نمایندگان تحویل هیات‌رئیسه شد، گفتیم که برای مصون ماندن این طرح از جرح و تعدیل باید مذاکرات مربوط به آن هم شفاف شود؛ یعنی همین گفت‌وگو‌ها و مباحث اولیه درون کمیسیون به اطلاع مردم برسد، بعد از آن و زمانی که طرح توسط مرکز پژوهش‌ها مورد بررسی قرار گرفت، نظر این مرکز به‌صورت رسمی و علنی منتشر شود و نهایتا زمانی که قرار است در کمیسیون جزئیات طرح موردبررسی قرار گیرد، مشروح مذاکرات عینا به اطلاع مردم برسد تا اگر تغییری سهوا یا عمدا در جزئیات طرح ایجاد شد، افکار عمومی و ناظران اجتماعی درمقابل آن بایستند و آن را اصلاح کنند. ناگفته نماند بعد از چندباری که طرح شفافیت به صحن مجلس آمده و با رای منفی نمایندگان مواجه شده، همه نگران این هستند که دوباره و مثل سه‌چهار بار گذشته، باوجود اینکه بیش از 150 امضا از نمایندگان پای طرح نشسته، در حصن علنی طرح نهایی تصویب نشود و به‌عبارتی در دقیقه90 ورق برگردد. از این‌رو لازم است تدبیری ازسوی هیات‌رئیسه مجلس با همکاری جمعی از نمایندگان صورت بگیرد تا استثنائا در این‌خصوص و تا پایان فرآیند رسیدگی، تمام مذاکرات و آرای نمایندگان شفاف باشد تا امکان هرگونه انحراف منتفی شود.

  کلیات طرح شفافیت آرای نمایندگان در کمیسیون تدوین آیین‌نامه تصویب شد

صبح روز گذشته و پس از چندجلسه بحث و گفت‌وگو، کلیات طرح شفافیت در نشست امروز کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس به تصویب رسید و جزئیات آن طرح برای بررسی بیشتر به مرکز پژوهش‌های مجلس ارجاع شد تا پس از بررسی‌های دقیق کارشناسی برای بررسی و تصویب به صحن کمیسیون ارائه شود. طرح شفافیت آرای نمایندگان روز 13 خردادماه در مجلس اعلام وصول شد و حالا این اولین خبر رسمی درمورد سرنوشت آن در کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس است. در این طرح آمده که باتوجه به مطالبه عمومی مردم و تعهد اکثر نمایندگان مجلس یازدهم به مردم برای پیگیری موضوع و به‌دلیل نقش مهم شفافیت در مبارزه با فساد و ویژه‌خواری و نظر به اینکه پیش از استفاده از سیستم الکترونیکی، آرای نمایندگان در جلسات علنی شفاف بوده است، این طرح تقدیم مجلس می‌شود.

براساس طرح شفافیت آرای نمایندگان، هیات‌رئیسه مجلس موظف است در پایان هر جلسه علنی مجلس شورای اسلامی آرای هریک از نمایندگان را به‌جز مصادیق بند ۳ ماده ۱۱۸ به تفکیک موافق، مخالف، ممتنع و عدم مشارکت در سامانه اطلاع‌رسانی مجلس شورای اسلامی به‌صورت شفاف اعلام کند، به‌نحوی‌که مشاهده و داده‌پردازی آن برای آحاد مردم امکان‌پذیر باشد. ماده‌واحده این طرح در این‌باره با عنایت به منطق قانون اساسی به‌ویژه اصل ۶۹ و رویه تصویب اصول آن در مشروح مذاکرات تصویب قانون اساسی در خبرگان سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۶۸ و تجارب موفق جهانی درباره شفافیت و با عنایت به اینکه عملکرد و رای وکیل نمی‌تواند از موکل پنهان باشد و باتوجه به مطالبه عمومی مردم و تعهد اکثر نمایندگان مجلس یازدهم به مردم برای پیگیری موضوع و به‌دلیل نقش مهم شفافیت در مبارزه با فساد و ویژه‌خواری و نظر به اینکه پیش از استفاده از سیستم الکترونیکی، آرای نمایندگان در جلسات علنی شفاف بوده، ارائه شده است. بر اساس این طرح گزارش حضور، غیاب، تاخیر و نیز ماموریت‌های داخلی و خارجی تمام نمایندگان نیز باید هرماه توسط هیات‌رئیسه مجلس به‌طور شفاف در سامانه مذکور اطلاع‌رسانی شود.