به گزارش «فرهیختگان»، یکی از اصلی‌ترین راه‌ها برای تبدیل علم به محصول و ثروت‌آفرینی از دانش دانشگاهیان، برقراری ارتباط با بخش‌های مختلف صنعت است؛ راهکاری که در اکثر کشورها دنبال می‌شود و آنهایی که توانسته‌اند حلقه‌های مختلف این زنجیر را به یکدیگر متصل کنند، حالا در زمره کشورهای پیشرفته تلقی می‌شوند که نه‌تنها می‌توانند نیازهای مختلف صنعت خود را حل کنند، بلکه در رشد تکنولوژی و فناوری نیز جزء سرآمدها محسوب می‌شوند. همین مقوله باعث شده کشورها بنابر ظرفیت‌های علمی و نیازهای صنعتی‌شان سیاست‌هایی را در راستای نزدیکی این دو نهاد اعمال کنند. در کشور ما نیز طی سال‌های اخیر گام‌هایی برای ارتباط میان دانشگاه و صنعت برداشته شده که شاید مهم‌ترین آن اهمیت فعالیت دفاتر ارتباط با صنعت در مراکز آکادمیک کشور است؛ دفاتری که بار اصلی تبدیل علم به ثروت را برعهده دارند و از طرف دیگر پل ارتباطی برای رسیدن صنایع با اعضای هیات‌علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی محسوب می‌شود، اما نباید این مساله را فراموش کرد که هنوز راه زیادی پیش‌روی دانشگاهیان و صنعتگران برای نیل به ارتباط مستحکم وجود دارد و دست‌اندرکاران این حوزه اعم‌از وزارت علومی‌ها و وزارت صمتی‌ها باید بسترهای لازم را برای تحقق این مساله محقق کنند.
روز گذشته بود که رهبری بعد از مشاهده «گزارش عملکرد دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهش و فناوری در حوزه ارتباط با جامعه و صنعت در سال ۱۳۹۸» طی یادداشتی کوتاه از وزیر این وزارتخانه تشکر کرده و فرمودند: «مساله ارتباط دانشگاه و صنعت بسیار مهم است. آنچه انجام گرفته، کارهای آغازین این حرکت بزرگ است، اینها را با قوت ادامه بدهند.» اشاره رهبری به حرکت بزرگ نشان‌دهنده اهمیت ویژه برقراری ارتباط میان این دو نهاد است که می‌طلبد سیاست‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای تحقق این مساله درنظر گرفته و اجرایی شود.
بر اساس گزارش ارائه‌شده توسط وزیر علوم به مقام معظم انقلاب تعداد قراردادها، مبلغ قراردادها، تعداد مجریان و درآمد حاصل از اجرای پروژه‌های صنعتی مرتبط با دانشگاه‌ها نسبت‌به سال97 رشد داشته است. به‌عبارت دیگر طبق آمار رسمی این وزارتخانه تعداد قراردادها با وزارت صنعت از 4723 مورد در سال97 به 8002 مورد در سال 98، مبلغ قراردادها از 992 میلیارد تومان به 1953 میلیارد تومان، تعداد مجریان از 3104 به 4593 مورد، تعداد کارفرمایان از 2706 به 3941 مورد و درآمد حاصل از طرح‌ها از 230 میلیارد تومان به 273 میلیارد تومان رسیده که طبیعتا حاکی‌از عزم جدی اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و بالطبع صنعتگران کشور در راستای رفع نیازهای یکدیگر است.
برنامه وزارت علوم تا سال 1404 برای هدایت پروژه‌های تحصیلات تکمیلی به‌سمت صنعت
طبق اظهارات مسئولان وزارت علوم طرح تحول همکاری‌های دانشگاه با جامعه و صنعت که در این دوره از وزارتخانه دنبال شده، 6 هدف کلان را شامل می‌شود که دارای هشت راهبرد اصلی و 44 پروژه و اقدام اجرایی بوده که همگی با هدف ارتقای فرآیندهای مربوط به رفع نیاز جامعه ازطریق پژوهش‌های مرتبط با صنعت تهیه و ابلاغ شده بود. براساس همین طرح قرار است تا سال 1404، 25درصد از پروژه‌های تحصیلات تکمیلی به‌صورت مستقیم و به سفارش صنعت و جامعه انجام شود که البته این میزان با افزایش متوسط سالانه پنج‌درصد اجرایی می‌شود. از سوی دیگر مسئولان این وزارتخانه درنظر دارند با طرح ایجاد ترتیبات مناسب به‌منظور تدوین و انعقاد قراردادهای بزرگ با سازمان‌ها و وزارتخانه‌های کشور همچون دفاع، نفت، صنعت، سازمان حفاظت محیط‌زیست و... از نیازهای فناوران این صنایع با هدایت رساله‌های تحصیلات تکمیلی در این زمینه‌ها حمایت کنند.
هرچند اقدامات مسئولان آموزش‌عالی برای هموار کردن مسیر ارتباط با صنعت به آرامی صورت می‌گیرد، اما طی سال‌های اخیر اقدامات قابل‌توجهی در این‌زمینه صورت گرفته که ازجمله آن می‌توان به تدوین آیین‌نامه «فرصت مطالعاتی اعضای هیات‌علمی در جامعه و صنعت» در راستای ایجاد تحول میان این دو نهاد اشاره کرد که در سال گذشته به دانشگاه‌ها ابلاغ شده که بر اساس آن اعضای هیات‌علمی که از سال98 به بعد استخدام می‌شوند، باید برای آشنایی با صنعت مرتبط با تخصص خود در دوره پیمانی، دست‌کم 6ماه فرصت مطالعاتی را با استفاده از تسهیلات مالی دانشگاه محل خدمت در صنعت مرتبط بگذرانند که البته صنعت نیز باید هزینه‌های گرنت پژوهش اساتید را پرداخت کند و جالب اینجاست که طی همین مدت کوتاه بیش از 50 نفر از اعضای هیات‌علمی نسبت‌به انتخاب صنایع موردنظر و گذارندن فرصت مطالعاتی اقدام کرده‌اند.
مهارت‌افزایی فارغ‌التحصیلان راهبرد اصلی وزارتخانه برای بهبود ارتباط دانشگاه‌وصنعت
هرچند تاکید زیادی به برقراری ارتباط بین مراکز علمی و صنعتی کشور وجود داشته و دارد، اما یکی از چالش‌های اصلی در تحقق این مساله نداشتن مهارت‌های لازم فارغ‌التحصیلان برای ورود به بازار کار است؛ موضوعی که چندسالی می‌شود جزء اصلی‌ترین دغدغه‌های مسئولان آموزشی و دانشگاهی کشور شده و حالا در گزارش ارائه‌شده به رهبری توسط وزیر علوم رفع این مشکل راهبرد اصلی وزارتخانه قرار گرفته و این مساله نقش بارزی در تعیین آینده شغلی دانش‌آموختگان و تصدی مسئولیت‌های مبتنی‌بر صلاحیت‌های حرفه‌ای عنوان شده است. براساس آمار منتشرشده توسط این مقام مسئول میانگین تعداد دوره‌های برگزارشده در هر دانشگاه معادل 45 دوره در سال97 بود، درحالی‌که این عدد در سال98 به 77دوره رسیده و ازطرف دیگر میانگین شرکت‌کنندگان در دوره‌های مهارت‌افزایی 1295 نفر در سال 97 و 2245 نفر در سال 98 بوده است. همچنین ارزیابی و رصد دائمی و پایش وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان که در بیش از 80 دانشگاه کشور انجام شده، هم از دیگر اقداماتی به‌شمار می‌رود که طبق گزارش وزیر علوم در سال 98 در راستای تحقق این مساله صورت گرفته است.
نکته جالب دیگر در گزارش وزیر علوم افزایش میزان اشتغال فارغ‌التحصیلان است که از 61 درصد در سال 97 به 64درصد رسیده است؛ هرچند ظرف یک‌سال تنها سه‌درصد به میزان فارغ‌التحصیلان اضافه شده، اما طبیعتا همین میزان آن‌هم در شرایط فعلی اقتصادی کشور مساله قابل‌توجهی است، چراکه براساس گزارش مسئولان این وزارتخانه متوسط رشد اشتغال دانش‌آموختگان مقطع کارشناسی که در سال97 معادل 49 درصد ارزیابی شده بود، این رقم در سال98 به 53 درصد رسیده است. با این‌حال مسئولان آموزش‌عالی از اشتغال متوسط 64درصدی دانش‌آموختگان راضی نیستند، اما امیدوارند با تداوم اجرای تمهیداتی چون راه‌اندازی مرکز هدایت شغلی و کاریابی تخصصی در تمامی دانشگاه‌ها بتوانند وضعیت بهتری را برای این حوزه به ارمغان بیاورند. همچنین اتخاذ سیاست‌های تشویقی مانند شناسایی، معرفی و تقدیر از طرح‌های برگزیده اعضای هیات‌علمی به‌صورت سالانه و به‌مناسبت هفته پژوهش و فناوری از دیگر راهکارهای نظام آموزش‌عالی کشور برای بهبود وضعیت ارتباط میان دانشگاه و صنعت محسوب می‌شود.
ایده‌های وزارت علوم برای قوت بیشتر ارتباط با صنعت
اتخاذ تدابیری در راستای واگذاری طرح‌های پژوهشی و فناوری موردنیاز واحدهای مختلف وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی به دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری و همچنین ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه در عرصه‌های صنعتی مستعد کشور به‌منظور فراهم‌سازی زمینه فعالیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اعضای هیات‌علمی هم ازجمله مواردی است که خود وزارت علوم به‌عنوان دو پیشنهاد موثر برای بهبود ارتباط میان این دو نهاد مطرح کرده است. بررسی پیشنهادات این وزارتخانه نیازمند مجال دیگری است، اما فی‌الحال نباید فراموش کرد مرجع اصلی پیگیری برای تحقق این دو ایده مجموعه وزارت علوم بوده و باید بسترهای لازم برای اجرای آنها را مهیا کند. هرچند برقراری ارتباط میان دانشگاه و صنعت همانند یک زنجیر است که از حلقه‌های مختلفی تشکیل شده و برای تکمیل آن نیاز است بخش‌های مختلف کشور پای‌کار بیایند، اما قطعا وزارت علوم نقش اصلی را در تکمیل این زنجیره برعهده دارد.
مدیرکل دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم:
تدوین طرح تحول همکاری‌های دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت در قالب 44 اقدام
محمدسعید سیف، مدیرکل دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تاکید بر اینکه خوشبختانه طی سال‌های اخیر ضرورت همکاری و هم‌افزایی بین دانشگاه‌ها و مراکز اجرایی و صنعتی مورد توجه دوطرف قرار گرفته است، گفت: «درهمین‌راستا اقدامات موثری برای توسعه این فعالیت‌ها آغاز شده است که برنامه‌ریزی و جهت‌گیری برای تقاضامحور کردن پایان‌نامه‌های تحصیلی، افزایش دوره‌های مهارتی و شغلی برای دانشجویان، تصویب و ابلاغ طرح فرصت مطالعاتی اعضای هیات‌علمی در جامعه و صنعت، توجه بیشتر به قراردادهای صنعتی در آیین‌نامه‌های ارتقای اعضای هیات‌علمی، تلاش برای ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها و پاسخگویی به نیازهای منطقه و ملی، ساماندهی امور حقوقی و اجرایی قراردادهای ارتباط با صنعت در دانشگاه‌ها، افزایش تعامل و همکاری‌های اساسی با وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی مهم کشور و پایش وضعیت اشتغال دانش‌آموختگان و تلاش جهت بهبود آن ازجمله این اقدامات محسوب می‌شوند.»
او ادامه داد: «درحال‌حاضر تقریبا درتمامی فعالیت‌های اجرایی و مهم کشور دانشگاه‌ها نقش اساسی ایفا می‌کنند، پیشرفت‌های دفاعی کشور، دستیابی به فناوری‌های نو، خودکفایی درمحصولات مختلف و بسیاری موارد مشابه همه ریشه در دانشگاه‌ها و نیروهای متخصص پرورش‌یافته در این مراکز دارد. مسلما در همه موارد این همکاری‌ها یک شکل نیست و بسته به موضوع نقش دانشگاه‌ها متفاوت بوده است. به‌طورمثال درموضوع هوافضا دانشگاه‌ها حتی وارد حوزه ساخت ماهواره نیز شده‌اند یا درصنایع نفت و گاز در بسیاری میادین نفتی دانشگاه‌ها نقش کلیدی برای افزایش بهره‌وری فعالیت‌ها داشته‌اند.»
مدیرکل دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم در همین زمینه افزود: «عقبه و پشتوانه علمی تمام شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کشور دانشگاه‌ها هستند و از همین مسیر این‌گونه نتایج و شرکت‌ها حاصل شده‌اند. بر این اساس باید ضرورت برنامه‌های توسعه‌ای کشور توجه بیشتر به استفاده از دانشگاه‌ها و اثربخشی آنها در این مسیر باشد. با این‌حال مسلما نقش و محدوده فعالیت دانشگاه‌های کشور بسته به موقعیت جغرافیایی و همچنین حوزه تخصصی‌شان متفاوت است و همچنین از لحاظ تجارب و قدمت نیز اختلافاتی با هم دارند، اما مسلم است که درحال‌حاضر تقریبا همه دانشگاه‌ها؛ چه دانشگاه‌های بزرگ و چه کوچک و جدید همه به دنبال اثربخشی در جامعه هستند.»
کمک به روند توسعه و پاسخگوی به نیازهای کشور ماموریت جدی دانشگاه‌هاست
سیف اظهار داشت: «امروزه دانشگاه‌ها پاسخگویی به مشکلات کشور و کمک به روند توسعه را ماموریت جدی خود تلقی می‌کنند و این دیدگاه می‌تواند باعث ایجاد بسیاری از تحولات در حوزه‌های مختلف آموزشی و پژوهشی شود، تا جایی‌که به‌تدریج شاهد ایجاد دانشگاه‌های نسل سوم یا دانشگاه‌های کارآفرین موفق خواهیم بود. همچنین خوشبختانه پراکندگی گسترده دانشگاه‌ها درتمامی استان‌ها، امکان و شرایط کمک به استان‌ها و مناطق کشور را ایجاد کرده و یکی از سیاست‌های اصلی در سال های اخیر این بوده که بتوانیم دانشگاه‌ها را در راستای بهره‌برداری مناسب از مزیت‌های استانی و منطقه‌ای تشویق و پشتیبانی کنیم.»
او گفت: «به‌نظر می‌رسد اگر بتوانیم همکاری سازنده و موثری بین دانشگاه‌های هر استان با استانداری‌ها و ادارات مسئول استانی ایجاد کنیم، دستاوردهای اقتصادی و اجتماعی ارزشمندی حاصل می‌شود. در این راستا خوشبختانه حرکت‌هایی آغاز شده و امیدواریم با مشارکت وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی دیگر شاهد یک هم‌افزایی و همکاری راهبردی بین همه سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی با دانشگاه‌ها باشیم و قطعا نتیجه این همکاری وارد شدن یک پتانسیل قوی علمی به‌تمامی فعالیت‌ها و پروژه‌های کشور بوده و می‌تواند اثرات بسیار مفیدی به‌دنبال داشته باشد.»
مدیرکل ارتباط با صنعت وزارت علوم خاطرنشان کرد: «خوشبختانه در راستای ساماندهی و بهبود همکاری‌ها از سال 98، طرح تحول همکاری‌های دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت در وزارت علوم تصویب و توسط وزیر ابلاغ شده که براساس آن فعالیت‌های گسترده‌ای برای بهبود شرایط پیش‌بینی شده است. این طرح شامل 44 اقدام می‌شود که هم مباحث کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مدنظر قرار داده شده و امید است با همکاری همه دانشگاه‌ها و سازمان‌ها و دستگاه‌های ذی‌ربط بتوانیم یک تحول و بهبود اساسی در این همکاری‌ها ایجاد کنیم.»
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار