به گزارش «فرهیختگان»، حدود 12 میلیون مبتلا به ویروس کرونا آخرین آماری است که از همه‌گیری این ویروس کشنده در جهان مخابره شده است. 12 میلیون مبتلایی که متاسفانه تا امروز حدود نیم‌میلیون نفر از آنها جان خود را از دست داده و تعداد قابل‌توجهی هم وضعیت مطلوبی ندارند. با این همه امروز وقتی دوباره نگاهی به نمودار ابتلا و کشندگی این ویروس در کشورهای مختلف می‌انداختم، کمتر کشوری بود که وضعیتی مشابه ایران داشته باشد. نمودارها اغلب نزولی بودند و کشورهای مختلف دنیا، خصوصا آنهایی که در مواجهه اولیه با این ویروس با ابتلا و کشته‌های زیادی روبه‌رو شدند، حالا به مرحله کنترل و مدیریت ویروس رسیده‌اند و شرایطی به‌مراتب مطلوب‌تر از گذشته را تجربه می‌کنند، الا ایران! نمودار ابتلا به کرونا همان‌طور که پیش‌تر هم در ارتباط با آن نوشته بودیم، وضعیت کاملا سینوسی دارد، کمی بعد از آنکه روزهای نسبتا خوبی را در کنترل و کاهش تعداد مرگ‌ومیر و ابتلا پشت‌سر گذاشتیم، مدتی است که دوباره به شرایط بحرانی رسیده‌ایم و بسیاری از استان‌ها وضعیت قرمز را تجربه می‌کنند. مرگ‌ومیرها و تعداد مبتلایان با سرعت بالایی درحال اوج‌گیری است و نگرانی‌ها در ارتباط با آینده بیش از هر زمان دیگری است. اخباری مبنی‌بر کمبود کیت‌های تشخیصی هم منتشر می‌شود و جمیع این اتفاقات باعث شده است زمزمه‌هایی مبنی‌بر بازگشت به محدودیت‌های سابق به‌گوش می‌رسد.
روزگذشته علی ماهر، معاون برنامه‌ریزی و نظارت ستاد فرماندهی مقابله با کرونا در تهران با اشاره به وضعیت نامساعد شیوع کرونا در کشور خاطرنشان کرد: «درصد اشغال تخت‌ها و میزان بستری بیماران افزایش یافته، اگر همین روند ادامه داشته باشد ظرف کمتر از ۱۰ روز آینده دوبرابر میزان فعلی تخت‌های بیمارستانی اشغال می‌شود و با مشکل جدی روبه‌رو خواهیم شد. اکنون تقریبا تمام تخت‌هایی که برای کرونا در نظر گرفته شده بود، کاملا اشغال شده، ولی بیمارستان‌ها درحال آزاد کردن تخت‌ها و بخش‌های دیگر هستند. درحال‌حاضر تقریبا یک‌چهارم تخت‌های دانشگاهی تهران توسط بیماران کرونایی اشغال شده که درصد بسیار بالایی است. در ابتدا قرار بر این بود که اگر بازگشایی‌ها و رفع محدودیت‌ها منجر به افزایش آمار ابتلا شوند، در این روند تجدیدنظر شود. درهمین‌راستا پیشنهادهایی برای افزایش محدودیت‌ها و کنترل بازگشایی‌ها به مقامات بالاتر، ستاد ملی کرونا و وزارت کشور اعلام شده که درصورت موافقت از شنبه آینده بخشی از محدودیت‌ها بازمی‌گردد و به‌صورت محدود اجرا می‌شود تا تاثیرگذاری آن بررسی شود.»
وضعیت شکننده پایتخت
بر همین اساس و با توجه به وضعیت پیش‌آمده و نگرانی‌هایی که روزبه‌روز تشدید می‌شود، خصوصا در تهران و کلانشهرها، روز گذشته علیرضا زالی، فرمانده عملیات مدیریت بیماری کرونا در کلانشهر تهران خبر از برگزاری جلسه اضطراری داد و گفت: «در روزهای اخیر در تهران در وضعیت هشدار بوده‌ایم و وضعیت بسیار شکننده‌ای در این شهر حاکم است؛ آمار مبتلایان، فوتی‌ها و افراد نیازمند بستری طی 10 روز گذشته به‌صورت صعودی رو به افزایش بوده است. نمایندگان دستگاه‌های اجرایی، انتظامی، نظارتی، نیروهای مسلح، روسای دانشگاه علوم پزشکی و... در این جلسه حضور داشتند. به‌نظر می‌رسد فرآیندی که در تهران با آن روبه‌رو هستیم، هم در زمینه رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و هم درباره شیوه‌نامه‌های بهداشتی کمتر مورد توجه واقع شده، ضمن آنکه مراجعه به مراکز بهداشتی درمانی افزایش یافته است، بنابراین نیازمند مداخلات جدی‌تری هستیم.» به گفته وی مقرر شد نمایندگان دستگاه‌ها با کارهای کارشناسی که در دستگاه‌های خود انجام خواهند داد، بسته‌ای را در زمینه کنترل بیماری در ابعاد مختلف آماده کنند تا در جلسه اضطراری که با حضور نمکی، وزیر بهداشت برگزار می‌شود، ارائه شود.»
بیش از یک‌میلیون نفر را می‌توان دورکار کرد
کمی قبل‌تر و در همان ایام اوج شیوع کرونا در تهران، در همین صفحه پیشنهادهایی را برای مواجهه فعال‌تر با این بیماری ارائه کردیم؛ نه صرفا از زبان خودمان که کارشناسان و متخصصان نیز نظراتی دادند، منتها درنهایت عایدی تصمیمات اتخاذشده ازسوی ستاد ملی مبارزه با کرونا و همچنین سهل‌انگاری‌ها و ساده‌انگاری‌های عمومی مردم باعث شد به وضعیتی برسیم که به‌طور روزانه رکوردهای جدید و نگران‌کننده‌ای از ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از کرونا ثبت کنیم. با توجه به همین مساله بد نیست دوباره مسائلی را در قالب پیشنهاد آن هم با توجه به وضع پیش‌آمده مرور کنیم، بلکه مورد توجه مسئولان و مردم قرار گیرد و از کارهای شکلی و نمایشی برای این ویروس خطرناک فاصله بگیریم و واقعی‌تر باشیم.
شاید اولین مساله‌ای که بتوان به آن اشاره کرد کاهش تردد‌ها در شهر و عدم الزام حضور کارمندان برخی نهادها در محل کارشان است. نگاهی به آمار و اطلاعات تعداد کارمندان دولتی می‌انداختم (آمار مربوط به سال 97) اعداد و ارقام قابل‌توجهی بود. اما سوای تعداد مساله مهمی که جلب توجه می‌کرد و شاید بتوان از آن به‌عنوان نقطه‌عطفی در برنامه‌ریزی‌های مقابله‌ای برای مواجهه با کرونا نام برد، میزان الزام حضور کارمندان با توجه به وزارتخانه متبوع است. برای مثال در شرایط فعلی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌دلیل اینکه در خط مقدم مبارزه با ویروس کروناست و وزارت نفت چون اقتصاد کشور وابسته به افعال این وزارتخانه و کارمندان آن است، شرایطی را تجربه می‌کنند که احتمالا نیاز به این باشد تمامی کارمندان در محل کارشان حاضر شوند و امکان دورکاری وجود نداشته باشد. اما وزارتخانه‌هایی نظیر وزارت آموزش‌و پرورش خصوصا در فصل تابستان، وزارت امور خارجه، وزارت علوم، وزارت فرهنگ، وزارت ورزش و جوانان، وزارت دادگستری، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و... این امکان را دارند که با اجرای دورکاری بار سنگینی را از حضور کارمندان و تردد در شهر و ادارات بردارند و بسیاری از امور مربوطه را از راه دور و با کار در منزل انجام دهند. اتفاقا امروز گزارشی می‌خواندم از شرکت فوجیتسو که به‌دلیل همه‌گیری کرونا شرایطی را فراهم کرده که تمامی کارکنان این مجموعه در منزل به کارهایشان ادامه بدهند و به گفته مسئولان این شرکت آنها این مدل از زندگی و فعالیت را پذیرفته‌اند و برای آن برنامه‌ریزی کرده و آماده اجرایش هستند. برای مثال همین چند وزارتخانه‌ای که نام بردم، براساس آمار تعداد کارکنان دستگاه‌های اجرایی در سال 97، کارکنان‌شان بیش از یک‌میلیون و 500 هزار نفر را شامل می‌شود (از حدود دومیلیون کارمند دستگاه‌های اجرایی کشور) و این عدد قابل‌توجهی برای پروسه مقابله با کرونا و کاهش رفت‌وآمدها و ارتباطات اجتماعی است. وزارتخانه‌هایی که با رجوع به دورکاری و بهره‌گیری حضوری از حدود یک‌سوم کارکنان خود می‌توانند بار قابل‌توجهی را از روی دوش نظام سلامت و بهداشت جامعه بردارند.
لغو طرح ترافیک در پایتخت
موضوع دیگری که برای کاهش اثرات فاجعه‌بار شیوع کرونا می‌توان پیشنهاد کرد، برداشته شدن طرح ترافیک در پایتخت است. هم قبلا و هم در این ایام نشان داده شد که حمل‌ونقل عمومی خصوصا در پایتخت ظرفیت پاسخگویی به نیاز شهروندان را ندارد. بنابراین بهترین راهکاری که می‌توانست تاحدی از مشکلات پیش‌آمده جلوگیری کند، لغو اجرای طرح ترافیک در تهران بود که متاسفانه باوجود انجام این کار در ایام اوج‌گیری کرونا و اصرار مسئولان نظام سلامت کشور، شهرداری بعد از فروکش کردن نسبی آمارها دوباره طرح را اجرایی کرد و کشمکش‌ها بین مسئولان شهری و برخی متخصصان و مسئولان وزارت بهداشت بالا گرفت. حالا هم هرچند تب شیوع کرونا دوباره بالا گرفته و تا حدی کار از کار گذشته و دیر شده است، اما می‌توان با دست برداشتن از نگاه‌های سودجویانه به لغو طرح ترافیک رای داد تا مردم حتی‌المقدور از وسایل نقلیه شخصی استفاده کنند و درگیر اجتماعات موجود در وسایل حمل‌ونقل عمومی نشوند. تصویر شلوغی مترو و اتوبوس شاید یکی از ترسناک‌ترین تصاویری است که این روزها منتشر می‌شود. اصلا اگر همان مساله دورکاری هم پیاده شود، حجم قابل‌توجهی از ترددهای کارمندان دولتی که اغلب هم در مرکز شهر رفت‌وآمد دارند، کاهش می‌یابد.
بیماریابی فعال و پوشش خلأ کمبود کیت تشخیص
فکر می‌کنم چند گزارش مختلف در ارتباط با سناریوهایی که کشورهای مختلف دنیا برای مواجهه با کرونا در پیش گرفته‌اند، نوشتیم؛ سناریوهایی که جز یکی از آنها که بیماریابی فعال بود، الباقی خیلی مفید و موثر واقع نشدند (مثل ایمنی گله‌ای) و شکست خوردند. حالا هم پیرو همان گزارش‌ها و تجربه سایر کشورها، دوباره بر این مساله تاکید و به آن اشاره می‌کنیم که هرچه بیشتر و فعال‌تر بتوان بیماران و مبتلایان به ویروس کرونا را تشخیص داد و آنها را شناسایی کرد، مراحل بعدی و مساله درمان بهتر و موثرتر پیش‌می‌رود. البته در این پروسه با یک چالش جدی مواجهیم و آن مساله دسترسی به کیت تشخیصی است. به گفته متخصصان این حوزه متاسفانه بعد از اعلام این نکته که ایران در تولید کیت تشخیص کرونا به خودکفایی رسیده است، روند ارسال کیت‌های اهدایی از سوی سایر کشورها به ایران قطع شد و همین مساله ما را در دسترسی به کیت تشخیصی کرونا دچار مشکل جدی کرد و اخباری از بسیاری از بیمارستان‌های دولتی به‌گوش می‌رسد مبنی‌بر این که آنها با کمبود کیت تشخیص مواجه شده‌اند.
استفاده از ماسک تشدید نظارت‌ها و سختگیری بیشتر
بعد از ناامیدی از تهیه، تولید و استفاده از واکسن کرونا در آینده‌ای نزدیک، اصلی‌ترین راهکار مواجهه با شیوع کرونا همچون روزهای ابتدای رعایت بهداشت فردی و البته براساس پروتکل‌های جدید استفاده همگانی از ماسک معرفی می‌شود. بر همین اساس از 15 تیرماه در تمامی اجتماعات، خصوصا در ادارات و... استفاده همه افراد و شهروندان از ماسک اجباری شده است، ولی این مساله نیز چون بسیاری دیگر از توصیه‌ها آن‌طور که باید و شاید جدی گرفته نمی‌شود. کافی است همین الان سری به برخی اجتماعات، خصوصا در ادارات و سایر محافل و مجامع اینچنینی بزنید. باوجود رعایت تعداد قابل‌توجهی از مردم و استفاده ماسک توسط آنها، خیلی‌ها هم این مساله را جدی نگرفته‌اند و الزامی برای استفاده از ماسک برای خودشان نمی‌بینند و ندارند. بنابراین حالا که تنها راهکار کنترل و مدیریت نسبی بیماری کرونا در تمامی کشورهای دنیا استفاده همگانی از ماسک عنوان شده، لازم است نظارت‌ها بر مردم، کارمندان و... برای استفاده از ماسک تشدید شود.
راهی جز مدیریت بیماری نداریم
فلان تاریخ واکسن کرونا تولید می‌شود، فلان تاریخ داروی کرونا ساخته می‌شود، فلان تاریخ ما از شر کرونا خلاص می‌شویم و خیلی دیگر از این فلان‌تاریخ‌ها و وعده‌ها را می‌شنویم که گویا همه آنها واقعی نیستند، مثلا هرروز اخباری مبنی‌بر تولید واکسن بیماری کرونا در آینده‌ای نزدیک به گوش‌مان می‌رسد. معاون برنامه‌ریزی و نظارت ستاد فرماندهی مقابله با کرونا در تهران با تاکید بر اینکه بیماری کووید-۱۹ هنوز دارو و واکسن مورد تایید و موثری ندارد، گفت: «برخلاف گفته برخی اساتید مبنی‌بر تولید و توزیع واکسن در آینده نزدیک، باید بدانیم که نه ایران و نه هیچ‌کشور دیگری به تولید واکسن نزدیک نیست و نباید در این رابطه اطلاعات غلط به مردم داده شود، چراکه این ویروس جهش‌های سریعی دارد و به‌همین دلیل چشم‌انداز دستیابی به واکسن روشن نیست. حتی اگر همین الان کارآزمایی بالینی واکسن تایید شود، تا زمان ارائه مجوز نهایی و تولید برای جمعیت‌های بزرگ حداقل دوسال را باید درنظر گرفت. بنابراین تا آن زمان بهترین راه همچنان استفاده از ماسک، شستن مرتب دست و رعایت پروتکل‌ها و فاصله‌گذاری‌های اجتماعی است.» پس با این وضعیت ناپایدار و غیرقابل پیش‌بینی با تمام ادعاها و اظهارنظرها ما راهی جز مدیریت شیوع بیماری نداریم؛ نه به این زودی‌ها خبری از رفتن کروناست (تازه اگر قائل به از بین رفتن این بیماری باشیم) و نه به این زودی‌ها خبری از تولید واکسن و دارو به‌گوش می‌رسد. مدیریت بیماری هم با حلواحلوا کردن و اقدامات فرمالیته و شعاری امکان‌پذیر نیست، باید فعال باشیم و با واقعیت‌ها به جنگ کرونا برویم.
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی،دبیرگروه جامعه