به گزارش «فرهیختگان»، وضعیت، دقیقا وضعیت هر دم از این باغ بری می‌رسد است. همین الان که من درحال نوشتن این خطوطم، آخرین آمار مبتلایان به کرونا و جان‌باختگان ناشی از این بیماری اعلام شد. 2 هزار و 637 مبتلا و 200 نفر جانباخته در یک روز! بالاخره با تلاش مسئولان و همراهی مردم رکورد تعداد جان‌باختگان ناشی از ابتلا به کرونا در ایران جابه‌جا شد تا این بار بیشتر و جدی‌تر از قبل به عقب برگردیم و نگاهی به سیاست‌ها، اقدامات و تمام کارهای کرده و نکرده برای مواجهه با کرونا بیندازیم و افسوس بخوریم.
واقعا چه اتفاقی افتاد که بعد از تجربه یک همراهی عمومی، بعد از پشت سر گذاشتن شیب نزولی تعداد ابتلا و جانباخته، اینطور سهل‌انگارانه و البته ترسناک دوباره وارد ماراتن سخت و جان‌گیر مبارزه با کرونا شدیم؟ متخصصان داخلی و بین‌المللی، کارشناسان و دلسوزان که پیش از این بارها و بارها گفته بودند این مدل مواجهه با شیوع کرونا، این بازگشایی‌ها و ساده‌انگاری‌ها به‌صلاح نیست و شرایط را بحرانی‌تر می‌کند. اما خب کو گوش شنوا؟ این اقتصاد فشل ارزشش را داشت اینطور با جان مردم بازی کنیم؟ شاید خیلی بعدترها بشود در این باره جواب قاطعانه‌تری داد. به هر شکل ما رکورد تعداد کشته‌شدگان ناشی از کرونا در یک روز در ایران را زدیم و حالا هر نوع مواجهه و هر تصمیمی سخت‌تر از قبل خواهد بود. از این مقدمه که عبور کنیم و با درک سختی و پیچیدگی وضعیت موجود، اتفاقات و چالش‌های دیگری هم پیش‌روی مردم و مسئولان کشور وجود دارد که اندک غفلتی نسبت به آنها می‌تواند هزینه‌های جبران‌ناپذیری روی دست کشور و مردم بگذارد. نبود هماهنگی و توازن بین امکانات بهداشتی و درمانی برای مبارزه و مواجهه با کرونا شاید کلیدواژه اصلی چالش‌های پیش‌روی کشور است.
تاوان سنگین!
سعید نمکی، وزیر بهداشت کشور روز گذشته طی اظهاراتی با اشاره به پیک جدید کرونا در برخی استان‌ها گفت: «این درحالی است که در مرحله اول بیماری توانستیم دستاورد بزرگی را خلق کنیم و مرگ‌های ناشی از این بیماری را به حدود ۳۰ نفر برسانیم و برای تک‌رقمی شدن مرگ‌ومیر این بیماری برنامه‌ریزی کرده و برای مهار بیماری در کشور امیدهای زیادی در دل ما و همکاران‌مان بود. این عرایضم را حتما عده زیادی از مردم به یاد دارند که بارها گفتم ممکن است در دقایق ۹۰ از گوشه‌های زمین گل بخوریم، ما با ویروسی خطرناک کشتی می‌گیریم و البته امتیازات زیادی گرفته‌ایم و ممکن است در دقایق آخر مقابل ویروس ضربه‌فنی شویم. متاسفانه عده زیادی حرف‌های ما را گوش نکردند و عده زیادی هم حرف‌های من و همکارانم را جدی نگرفتند و موج تازه‌ای از بیماری گرفتارمان کرد. دلم نمی‌خواست مردم با چنین تاوانی عرایض من را جدی بگیرند. روزی که تمنا و خواهش می‌کردم، شاید برای برخی‌ها این هشدارها زیاده‌گویی بود، اما اصلا دلم نمی‌خواست اثبات عرایض ما با تاوانی چنین سنگین و مرگ‌هایی چنین تلخ برای مردم بروز کند. امیدوارم این حرف‌ها را جدی بگیرند و در آینده نزدیک با همدلی و وفاق و رعایت پروتکل‌ها بتوانیم این مرحله سنگین را پشت‌سر بگذاریم.» بله، تاوان سنگین، البته همه آنچه وزیر بهداشت به آن اشاره کرد ناشی از کنش‌های مردمی نیست و حتما سیاست‌های دولت نیز در وضعیت موجود اثراتی داشته است، به هر شکل تاوان سنگین، آماری است که روز گذشته سخنگوی وزارت بهداشت آن را اعلام کرد و احتمالا برای مدتی باید خودمان را به شنیدن این اخبار تلخ عادت دهیم. لاری سخنگوی وزارت بهداشت گفت: «از 16 تا ۱۷ تیر ۱۳۹۹ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، دو هزار و ۶۳۷ بیمار جدید مبتلا به کووید-۱۹ در کشور شناسایی شد که یک هزار و ۴۵۵ مورد بستری شدند. مجموع بیماران کووید-۱۹ در کشور به ۲۴۵ هزار و ۶۸۸ نفر رسید. متاسفانه در طول ۲۴ ساعت، ۲۰۰ بیمار کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جان‌باختگان این بیماری به ۱۱ هزار و ۹۳۱ نفر رسید و ۳۲۷۰ نفر از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در وضعیت شدید این بیماری تحت مراقبت قرار دارند.»
زنگ خطر کمبود کیت تشخیص کرونا به‌صدا درآمد
از تاوان سخت و سنگین این روزها که بگذریم، بهتر این است که خود را برای آینده آماده کنیم تا طول عمر ایام سخت و تاوان دادن‌های اینچنینی را بیش از این طولانی نکنیم. دو روز پیش یکی از دوستان ما که از فعالان رسانه‌ای هم هست در صفحه شخصی خودش در توئیتر نوشت؛ پزشک برای او انجام تست کرونا را تجویز کرده، او هم به یکی از بیمارستان های دولتی رفته تا تست را انجام بدهد منتها آنجا از او تست نگرفتند و او را به بیمارستان نیکان و گاندی راهنمایی کردند. او هم به این دو بیمارستان مراجعه کرد اما با اتفاق عجیبی مواجه شد. مسئولان این دو بیمارستان گفتند که کیت ندارند و با کمبود کیت مواجهند و امکان انجام تست را ندارند! مساله را پیگیری کردیم و متوجه شدیم ماجرا بیخ دارد و سوای اینکه واقعی است مساله بسیاری از مردم هم هست و خیلی‌ها درگیر انجام تست کرونا هستند، اما با مراجعه به بیمارستان به در بسته می‌خورند و از آنها تست گرفته نمی‌شود. البته این توصیفات به‌معنی بحرانی بودن مساله نیست. بالاخره در وضعیت فعلی با این رشد روزافزون تعداد مبتلایان شاید کم آمدن تعداد کیت‌های تشخیصی خیلی بعید به‌نظر نرسد، ولی این طبیعی نیست چراکه باوجود شرایط بحرانی در ابتلا و جان‌باختن مردم بر اثر کرونا، مسئولان خبر از روزهای سخت‌تری در آینده می‌دهند. روزهایی که احتمالا استارت آن از پاییز زده خواهد شد و همزمانی شیوع کرونا و اوج‌گیری آن در فصل سرما با شیوع آنفلوآنزا مصائب را چندبرابر خواهد کرد، پس پذیرفته نیست با چنین دورنمایی آنقدر ساده‌انگارانه به جنگ با کرونا برویم و در تعداد کیت‌های تشخیصی و امکانات لجستیکی اینطور به در بسته بخوریم. باز هم تکرار می‌کنم، این اطلاع به‌معنی وجود شرایط بحرانی در حوزه کیت‌های تشخیصی کرونا نیست، اما به‌صورت جدی زنگ خطر را برای روزهای آینده به صدا درآورده است.
کیت تقلبی داریم اما کمبود کیت نداریم
برای پیگیری بیشتر ماجرا و اطلاع از اینکه وضع موجود چقدر آینده مواجهه ما با کرونا را تحت‌تاثیر خودش قرار خواهد داد با دو، سه نفر از مسئولان و متخصصان این حوزه گفت‌وگویی انجام دادیم. ابتدا مینو محرز، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی و عضو کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا در ارتباط با مساله کمبود کیت تشخیص کرونا در برخی نقاط کشور به «فرهیختگان» گفت: «به‌دلیل مراجعه زیاد مردم و موارد مشکوک ابتلا به کرونا به بیمارستان‌های دولتی برای انجام تست تشخیص این بیماری کمبود‌هایی وجود دارد، اما بیمارستان‌های خصوصی چندان با چنین مساله‌ای مواجه نیستند و کمبود خاصی ندارند. بالاخره وقتی داوطلب زیاد شود، پشتیبانی ممکن است با مشکل مواجه شود، اما با کمبود کیت مواجه نیستیم. با کیت تقلبی مواجه هستیم، اما کمبود فکر نمی‌کنم!»
محرز در ارتباط با اینکه آیا آمادگی لازم را برای شرایط سخت پاییز و زمستان داریم یا نه، گفت: «ما همین الان به آن وضعیت بحرانی که به‌دلیل عدم رعایت مردم و برخی مسائل دیگر منتظرش بودیم، رسیده‌ایم و نیاز نیست برای پاییز و زمستان صبر کنیم. حالا باید شرایط را مدیریت کنیم و به‌سمت بهبود یافتن وضعیت موجود حرکت کنیم.»
مدیریت بیماری تنها راه‌حل ما برای مواجهه با کروناست
بعد از محرز با محمدحسین یزدی، معاون پژوهشی مرکز تحقیقات واکسن و مدیرگروه ایمنوتراپی پژوهشکده علوم دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگویی در ارتباط با تحلیل وضعیت موجود کرونایی در کشور انجام دادیم و وی با اشاره به اقداماتی که باید برای جلوگیری از مواجهه با مشکلات جدی در آینده در کشور انجام شود به «فرهیختگان» گفت: «برای اینکه در دوره بحرانی بعدی کمبودی نداشته باشیم و با مشکلات جدی‌تری مواجه نشویم، بهترین راه این است که مدیریت بیماری اتفاق افتد، یعنی افراد اگر درگیر می‌شوند در شرایطی باشد که امکانات بهداشتی و بیمارستانی پاسخگو است. این امر نیاز دارد که هرچه می‌شود انتشار ویروس را مدیریت کنیم. الان می‌گویند همه ماسک بزنند، درحالی‌که قبل از این نمی‌گفتند افراد سالم هم ماسک بزنند، می‌گفتند فقط افراد بیمار ماسک استفاده کنند، چراکه حتی اگر سالم هستید، ولی ناقل ویروس هستید با درصد کمی در جامعه ویروس را انتقال ندهید تا افرادی که مبتلا می‌شوند یا درمعرض خطر هستند (افرادی که ممکن است بیماری در آنها جدی شود و نیاز به بستری داشته باشند) زیاد نشود؛ این را مدیریت بیماری می‌گویند.
مادامی که در چنین شرایطی باشیم ممکن است دو، سه سال طول بکشد، ولی هیچ‌گاه ظرفیت بیمارستان‌ها و نظام سلامت اشباع نشود و همیشه جوابگو باشد. الان 32 استان در کشور داریم که 15 استان در وضعیت قرمز و هشدار هستند، یعنی ظرفیت آنها تقریبا درحال اشباع است، باقی استان‌ها اما اینطور نیستند و وضعیت بهتری دارند. اگر مدیریت شود این استان‌هایی که در شرایط هشدار هستند از این وضعیت خارج شوند و سیستم بهداشتی موجود پاسخگوی مراجعات باشد، ممکن است یک‌سال دیگر در این وضعیت باشیم، ولی بتوانیم مدیریت کنیم. اگر این هشدار جدی گرفته نشود و افرادی که در جامعه سالم هستند از ماسک استفاده و رعایت فاصله اجتماعی را نکنند و در مراسم‌ها، در جشن‌ها، در عزاداری‌ها و در جاهایی که ارتباطات جمعی نزدیک است -خصوصا در فضاهای سرپوشیده- رعایت نشود و مردم حضور داشته باشند، می‌تواند بار انتشار ویروس را زیاد کند. به‌نظرمن بهترین راه اکنون و پیش‌روی ما این است.»
واکسن کرونا تا اواخر سال 1400 به‌دست ما نمی‌رسد
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات واکسن در ادامه آب پاکی را روی دست مردمی ریخت که چشم‌انتظار تولید و تزریق واکسن کرونا آن هم در مدتی کوتاه هستند و گفت: «نمی‌توان هیچ امیدی به این داشت که واکسن تا سال 1400 در دسترس ما باشد، یعنی اگر واکسن خارج از کشور تولید شود و سازمان بهداشت جهانی در دسترس قرار دهد، باید روی اواخر سال 1400 حساب باز کنیم که واکسن داشته باشیم، بنابراین تا آن زمان باید مدیریت بیماری را انجام دهیم. مدیریت بیماری به این معنا نیست که یکباره ویروس را ریشه‌کن کنیم، باید کاری کنیم تعداد کسانی که درگیر می‌شوند از حد امکانات ما بیشتر نشوند. الان راهی که به ذهن نظام سلامت کشور رسیده است، باوجود توصیه‌های قبلی که می‌گفتند ماسک را فقط افراد بیمار استفاده کنند، این است که همه افراد ماسک بزنند. اگر این پویش و کمپین و همکاری توسط مردم اجرا شود، بیماری مدیریت می‌شود. کرونا ریشه‌کن و مهار کامل نمی‌شود، بلکه این بیماری کنترل می‌شود.»
امیدواریم واکسن ایرانی آنفلوآنزا تا مهر در دسترس عموم قرار گیرد
سوای مساله کیت تشخیصی کرونا و اخباری که حول محور کمبود این کیت‌ها وجود دارد واکسن آنفلوآنزا هم یکی دیگر از اقلام بهداشتی است که عده زیادی از مردم در کشور چشم به استفاده و در دسترس بودن آن دوخته‌اند. مدت‌هاست مردم به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند و جویای کم‌وکیف واردات و تامین این واکسن در کشور هستند. یزدی در این باره گفت: «واکسن آنفلوآنزا را تا سال قبل وارد می‌کردیم که تقریبا به تعداد نیاز وارد می‌شد. امسال افراد قدری نگرانند و همه می‌خواهند واکسن آنفلوآنزا را بزنند و به‌همین دلیل نظام سلامت مجبور است بیش از حد سال‌های قبل این واکسن را تامین کند. در ارتباط با تولید واکسن آنفلوآنزا در کشور گشایش‌هایی ایجاد شده که امید است در مهرماه وارد بازار شود، البته لازم به توضیح است این واکسن ایرانی آنفلوآنزاست. مهرماه که ورود به فصل آنفلوآنزاست این امید وجود دارد که واکسن ایرانی آن وارد بازار شود. اینکه چقدر تامین‌کننده باشد، جای سوال است، چون یک شرکت تولیدی است و یک خط تولید است، چقدر می‌تواند تولید کند؟ ولی همین‌که در داخل این تکنولوژی را داریم جای امید است. مضاف بر این دوباره در بحث کنترل آنفلوآنزا مردم باید این را در ذهن داشته باشند که آن واکسن هم یک عامل کنترل‌کننده است و سایر عوامل مثل شستن مداوم دست‌ها، پرهیز از اجتماعات مثل اینکه اگر بیمار هستند یا علائم بیماری را دارند از خانه بیرون نروند، از مواردی است که می‌تواند به کنترل آنفلوآنزا کمک کند. یعنی امید نظام سلامت فقط آگاهی‌رسانی و اطلاع‌رسانی به مردم است والا واکسن آنفلوآنزا حتی در سال‌های قبل که هنوز این پاندمی نبود کارایی صددرصدی نداشت. این واکسن را می‌زدند و طیفی از ویروس‌های آنفلوآنزا را نمی‌گرفتند، ولی طیف دیگری باقی بود. این نیست که مردم واکسن آنفلوآنزا را بزنند و بگویند نیازی به کنترل ندارند، چون واکسن زدند بیمار نمی‌شوند و بدون رعایت موازین بهداشتی در جامعه حضور پیدا کنند.»
ادعای خودکفایی در تولید کیت ما را با کمبود مواجه کرد
علیرضا ناجی، استادتمام ویروس‌شناسی پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی و رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری اطلاعات و آمار قابل‌تامل و نگران‌کننده‌ای از وضعیت دسترسی ما به کیت‌های تشخیصی کرونا می‌داد. چند روز پیش هم وقتی با او در ارتباط با شرایط کرونایی کشور گفت‌وگو می‌کردم، گفته بود ادعای غیرواقعی ما در خودکفایی در تولید کیت‌های تشخیصی کرونا به کشور ضرر زده است و زیانی که ما از این ادعا متحمل شدیم، بیشتر از منفعت آن بوده است. ناجی دیروز هم در ارتباط با وضعیت آزمایشگاهی و دسترسی به کیت‌های تشخیصی کرونا به «فرهیختگان» گفت: «مساله کمبود کیت واقعی است. علت آن هم به قبل و ادعاهایی که قبل‌تر کردیم برمی‌گردد. ما گفتیم در زمینه کیت تشخیص کرونا تولیدات داخلی داریم و همین باعث شد کیت‌های اهدایی که قبلا بیشتر دریافت می‌کردیم و قبلاً داشتیم، از طرف سازمان بهداشت جهانی به ایران ندهند و اگر هم نیاز داریم، وزارتخانه می‌تواند خرید کند و باید این کیت‌ها را از شرکت‌های خارجی تهیه کند و دیگر کیت اهدایی به آن صورتی که قبلا بود، وجود ندارد. شرکت‌های داخلی هم محدودیت‌هایی در تولید دارند. زمانی کیت استخراج کم شده بود و با شرکت‌های داخلی صحبت کردیم و تهیه شد که اتفاقا کیفیت خوبی دارد و الان هم از آن استفاده می‌کنیم، اما این شرکت‌ها به دلایلی برای واردات دچار مشکل شدند. به‌هرحال بسیاری از مواد اولیه تولید این کیت‌ها تولید داخلی نیست و وارداتی است. چون یک‌سری از موادی که استفاده می‌کنند، وابسته به خارج است و اگر بخواهند آنها را وارد کنند، خیلی طول می‌کشد. این محدودیت‌ها هم وجود دارد. به غیر از این، شرکت‌هایی که نمایندگی کمپانی‌ها را دارند هم دچار محدودیت شد‌ه‌ا‌‌‌ند، چون به آنها ارز با قیمت مناسب نمی‌دهند و به این دلیل قیمت‌ها بالا رفته است. مثلا کیت‌هایی را که حدود چهار میلیون تومان می‌خریدیم، با این ارزهایی که الان اختصاص می‌دهند قیمت‌ها بسیار بالاتر می‌رود. باتوجه به تعرفه‌هایی که داریم، این تعرفه‌ها با خرج‌هایی که وجود دارد متناسب نیست. در مصاحبه‌های قبلی خود با شما گفتم، یک مواد مصرفی پلاستیکی داریم که در داخل اصلا امکان تولید آن را نداریم و برای تولید کیت به آن نیازمندیم. این ماده مصرفی از خارج وارد می‌شود و قبل از اینکه دلار گران شود، بسته 96تایی آن را خریداری می‌کردیم که بین 36 تا 42 هزار تومان قیمت آن بود. بعد که دلار گران شد، اوایل اسفندماه که کووید-19 شروع شد، بیمارستان همتی کرد و آن محصول را خریداری کردیم، ولی همان 42 هزارتومانی را به قیمت 150 وخرده‌ای خریدیم. تقریباً 3.5 برابر شده بود. الان که تعدادی از آنها را تمام کرده‌ایم و می‌خواهیم خریداری کنیم، در بازار موجود نیست، اگر باشد هم به قیمت 600-500 هزار تومان هم پیدا نمی‌شود. به‌خاطر اینکه ثبت‌سفارش نمی‌شود، کمبود داخلی است، قیمت دلار افزایش یافته است. برای این موارد ارز دولتی می‌دهند یا خیر، مطلع نیستم. همه این مشکلات وجود دارد که مساله را بحرانی می‌کند. درحال حاضر با کمبود مواد و وسایل مصرفی پلاستیکی و کیت مواجه هستیم. قیمت‌ها هم به‌حدی بالا رفته که تعرفه‌های موجود در بخش دولتی و حتی در بخش خصوصی نمی‌ارزد. مردم توان خرید و پرداخت خاصی ندارند. حتی در بخش خصوصی قیمتی که وجود دارد برای عموم جامعه هزینه بالایی است. باتوجه به حقوق‌هایی که مردم دریافت می‌کنند، این هزینه‌ها بالا است. به‌سمت بخش دولتی می‌آیند و برای بخش دولتی با تعرفه‌هایی که قرار داده می‌شود، به‌صرفه نیست که تست انجام دهد. هزینه‌ها بالاتر از آن چیزی است که با تعرفه‌ها هماهنگی داشته باشد، بنابراین یا تست نمی‌گیرند یا کیت‌ها خیلی زود تمام می‌شود.»
مردم با امید به واکسن کرونا در رعایت موارد بهداشتی سهل‌انگاری نکنند
در پایان از دکتر ناجی در ارتباط با واکسن آنفلوآنزا و کمبود احتمالی این واکسن در کشور با شروع فصول سرد سال و واکسن کرونا پرسیدم و او پاسخ داد: «واقعیت این است که از این موضوع خبر ندارم. این موضوع مربوط به اداره مبارزه با بیماری‌ها و اداره‌ای در وزارتخانه می‌شود که آنها برنامه‌ریزی‌ها را انجام می‌دهند. چون در بدنه این اداره نیستم، نمی‌توانم بگویم وضعیت به چه صورت است. البته هرسال اداره مبارزه با بیماری‌ها این برنامه‌ریزی را دارد، ولی سال گذشته کمبود واکسن را داشتیم و در یک مقطعی واکسن پیدا نمی‌شد و بعد از آن آدرس‌های اشتباهی برخی می‌دادند و می‌گفتند این واکسن به درد نمی‌خورد و این حرف درستی نبود. به هر صورت هر واکسنی تاثیر خاص خود را دارد و دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت است که افراد استفاده کنند. مطمئنا برای امسال هم باتوجه به آن چیزی که شما بیان کردید، هم درباره کرونا هست و هم اینکه به‌طور کلی می‌دانیم منتظر اپیدمی آنفلوآنزا هم هستیم. امیدوارم این اتفاق رخ ندهد، ولی درهر صورت وزارتخانه برنامه‌ریزی خاصی برای خود در این موضوع خواهد داشت. این اطلاعات را بهتر است از اداره مبارزه با بیماری‌ها بگیرید که آنها برنامه‌ریز این موضوع هستند. درباره کرونا هم واکسن کرونا خیلی خوب است. الان سوال می‌شود واکسن هندی سریع بیرون می‌آید یا آکسفورد یا فلان! مردم هم خیلی خوشحال و امیدوار هستند که واکسن را دریافت کنند، ولی باید این را درنظر بگیریم که همه این مسائل مانع نمی‌شود از تدابیر و توصیه‌های ایمنی و بهداشتی صرف‌نظر کنیم. ممکن است باتوجه به مشکلات و قیمت‌های بالای واکسن، این واکسن کرونا هم تا مدت زیادی به دست ما نرسد. این را باید مردم درنظر داشته باشند. امیدواریم این اتفاق بیفتد و واکسن به دست ما برسد، ولی نظر من این است که باید همچنان رعایت نکات ایمنی و بهداشتی را به‌عنوان الگو و فرهنگ داشته باشیم تا ان‌شاءالله ببینیم واکسن به بازار می‌آید و تغییری در اپیدمی و وضعیت کرونا ایجاد می‌کند یا خیر.»
* نویسنده : ابوالقاسم رحمانی،دبیرگروه جامعه