به گزارش «فرهیختگان»، امروزه پایان‌نامه‌ها به‌مثابه نسخه‌های بی‌ارزشی هستند که فقط به درد مطالعه دانشجو برای مرور منابع یک پایان‌نامه می‌خورد و هیچ مشکلی را از جامعه و صنعت حل نمی‌کند؛ پایان‌نامه‌هایی که در گوشه‌وکنار کتابخانه‌ها زیاد دیده‌ایم. البته در سال‌های اخیر گام‌هایی از طرف دانشگاه‌ها برای برقراری ارتباط با صنایع برداشته شده، اما این مساله در ابتدای راه است و نیاز به همکاری دوطرف و شناخت از توانایی‌های هریک از دیگری دارد. با این اوصاف دانشگاه آزاد اسلامی مدتی است که به این موضوع ورود کرده و تلاش دارد این خلأ را جبران کند. طرح پایش یا همان «پژوهش اثربخش یکپارچه شبکه‌ای» راهکاری است که دانشگاه آزاد برای پرکردن این خلأ انتخاب کرده است.
بیش از یک سال از راه‌اندازی طرح پایش می‌گذرد؛ طرحی که قرار است با پایان‌نامه‌ها و رساله دکتری، دانشجویان را به‌سمت حل مشکلات صنایع سوق دهد و هدف اصلی آن تبدیل چالش‌های کلان کشور به زمینه‌های پژوهشی است. درواقع براساس این طرح فعالیت‌های علمی و پژوهشی باید برمبنای سیاست‌های کشور طراحی شوند و دانشگاه باید با جهت‌دهی رسالت اصلی خود که همان آموزش و پژوهش است، بتواند با ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب، بخشی از مشکلات و موانع جامعه را برطرف کند.
در یک سال گذشته موضوعات زیادی در این سامانه بارگذاری و با همفکری استادان و صاحبان صنایع موضوعات پژوهشی زیادی نیز استخراج شده است. این نظام موضوعات توسط اساتید و صنایع انتخاب می‌شود، اما دانشجویان نیز ازطریق استادان خود می‌توانند پیشنهادهای خود را مطرح کنند. درواقع اگر استاد آن نظام موضوع را بپسندد و منطقی پشت آن باشد، می‌توان آن را نیز به سامانه اضافه کرد. در سامانه طرح پایش موضوعات زیادی درخصوص بیماری کرونا تعریف شده و قرار است موضوعات مرتبط با کرونا نیز به سامانه طرح پایش اضافه شود.
محمدعلی اکبری، رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید تاکنون هشت درصد از کل پایان‌نامه‌های دانشجویان به‌طور اتوماتیک در سامانه طرح پایش تعریف شده است. به گفته او، در کارشناسی ارشد هشت درصد و در مقطع دکتری نیز هشت درصد پایان‌نامه‌ها براساس طرح پایش انتخاب شده‌اند. او می‌گوید: «تاکنون به‌طور کلی 10 هزار و 632 پروپوزال ارشد ارائه شده که از این تعداد 850 پروپوزال براساس طرح پایش انتخاب شده است. همچنین سه هزار و 41 پروپوزال دکتری داریم که از این تعداد 257 پروپوزال در برنامه پایش بوده است.»
علی‌اکبری معتقد است حل مشکلات صنایع وظیفه دانشگاه است و اینکه صنعت از راهکار دانشجویان استفاده می‌کند یا خیر، موضوعی است که مسئولان نظام باید در این خصوص تصمیم‌گیری کرده و صنعت را وادار کنند تا از این راهکارها استفاده کند. او می‌گوید: «وظیفه ما تولید علم نافع برای جامعه است و حمایت صنعت از دانشجویان نیز موضوعی قابل‌حل است.» مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
انتخاب هزار پروپوزال ارشد و دکتری از سامانه پایش
بیش از یک سال از آغاز فعالیت طرح پایش می‌گذرد؛ درحال حاضر آمار کاملی از تعداد پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری که تاکنون براساس پایش انتخاب شده در دست دارید؟
در کارشناسی ارشد هشت درصد و در مقطع دکتری نیز هشت درصد پایان‌نامه‌ها بر اساس طرح پایش انتخاب شده‌اند. تاکنون به‌طور کلی 10 هزار و 632 پروپوزال ارشد توسط دانشجویان ارائه شده که از این تعداد 850 پروپوزال براساس طرح پایش انتخاب شده است. همچنین سه هزار و 41 پروپوزال دکتری نیز داریم که از این تعداد 257 پروپوزال در برنامه پایش بوده است. به‌عبارتی، هشت درصد از کل پایان‌نامه‌ها بدون اینکه ما کار خاصی انجام دهیم، به‌طور اتوماتیک در برنامه علمی پایش آمده است.
یکی از اهداف پایش، کاربردی کردن تحقیقات دانشگاهی است. به‌نظر شما اگر پایان‌نامه‌ها به‌صورت عملی مشکلی را از صنعت حل کنند، چه ضمانتی وجود دارد که صنعت از دانشجویان حمایت کند؟
دانشجویان در صنعت حضور دارند و ضمانتش این است که آنها در این داستان حضور دارند. به‌طور مثال ذوب‌آهن اصفهان مشکلات خود را مطرح کرده است و اگر به‌دنبال این نبود تا از پایان‌نامه دانشجویان برای حل مشکلات خود استفاده کند، قطعا به‌سراغ پایان‌نامه‌های دانشجویان نمی‌آمد و این موضوعات را مطرح نمی‌کرد. مثلا افرادی که در ذوب‌آهن اصفهان دارای مدرک تحصیلی فوق‌لیسانس به بالا هستند، می‌توانند با پایان‌نامه‌هایی که در واحد نجف‌آباد یا سراسر کشور ارائه می‌شود، به‌عنوان مشاوران مهارتی با دانشجویان همکاری کنند. به‌عبارتی، افرادی از صنعت ذوب‌آهن اصفهان به‌عنوان مشاوره مهارتی دانشجویان انتخاب می‌شوند و این مشکلات را با دانشجویان و اساتید در میان گذاشته و حل آنها را پیگیری می‌کنند.
وظیفه‌مان تولید علم نافع برای جامعه است
نکته دیگر اینکه وظیفه ماست تا مشکلی از صنعت را حل کنیم و اینکه صنعت از راهکار دانشجویان استفاده می‌کند یا خیر، موضوعی است که مسئولان نظام باید در این‌خصوص تصمیم‌گیری کرده و صنعت را وادار کنند تا از این راهکارها استفاده کند. وظیفه ما تولید علم نافع برای جامعه است و حمایت صنعت از دانشجویان نیز موضوعی قابل‌حل است. نکته دیگر اینکه صنعتگران از ابتدا همراه ما هستند، یعنی وقتی یک صنعت برنامه خود را معرفی کرده است، قطعا از پایان‌نامه‌ای که بتواند مشکل او را حل کند، حمایت می‌کند.
دانشگاه باید به‌سراغ صنعت و جامعه برود و از مشکلات آن آگاه شود. تجربه نشان داده که معمولا چالش‌های صنعت به زبان دانشگاه مطرح نمی‌شود. طی این سال‌ها کارهای زیادی برای برقراری ارتباط بین صنعت و دانشگاه صورت گرفته است، اما ارتباط دانشگاه و صنعت به‌دلیل تفاوت زبان دانشگاه با صنعت و جامعه، به‌درستی شکل نگرفته است، بنابراین اگر این مشکل را حل کنیم، قطعا موضوع ضمانت برای حمایت صنعت از دانشجویان نیز حل می‌شود.
تاکنون بحث‌های زیادی برای حمایت صنعت از پایان‌نامه‌ها مطرح شده؛ آیا بستر این موضوع هم فراهم شده است؟
بستر خوبی فراهم شده و ما با صنایع مختلف در این خصوص رایزنی و گفت‌وگو کرده و صنعت مشکلات خود را مطرح کرده است. لازمه حمایت صنعت از پایان‌نامه‌های دانشجویان این است که برای حل مشکلات صنایع کارهای لازم انجام شود؛ یعنی اگر انتظار داشته باشیم صنعت ظرف مدت یک هفته یا حتی چندماه هزینه‌ای را به دانشگاه برای حل مشکلات خود پرداخت کند، انتظار عجیبی است. صنعت باید یک مدت اقدامات انجام‌شده توسط دانشگاه را رصد کرده و ببیند آیا حل مشکلات او در برنامه‌ریزی دانشگاه قرار دارد یا خیر. لازمه این باور نیز این است که چند دوره پایان‌نامه‌ها را اجرا کنیم و نتایج آن را به صنعت ارائه دهیم و زمانی که این باور در صنعت شکل گرفت، می‌توان توقع حمایت از او را داشت. درحال حاضر این موضوع استارت خورده و بستر آن نیز فراهم است، اما برای نتیجه‌گیری هنوز زود است، چون فعلا درگیر موضوع کرونا نیز هستیم. از آنجاکه آغاز فعالیت سامانه با شیوع ویروس کرونا همزمان بود، ابتدا کمی کار به کندی پیش رفت، ولی درحال حاضر مشکلی وجود ندارد. با تمام شدن کرونا قطعا کارها روال عادی خود را از سر خواهد گرفت و باید اجازه دهیم پایان‌نامه‌ها در این راستا حرکت کنند که مقداری زمان‌بر خواهد بود.
استخراج نظام موضوعات توسط هیات‌علمی و صنعتگران
نظام موضوعاتی که در طرح پایش وجود دارد، توسط چه کسانی استخراج می‌شود؟
ترکیبی از اعضای هیات‌علمی و افرادی که در صنعت حضور دارند، این نظام موضوعات را استخراج کرده‌اند. در استخراج نظام موضوعات به افرادی در حوزه‌های تخصصی متفاوت نیازمند هستیم.
هریک از اعضای هیات‌علمی موضوعی را استخراج می‌کنند که در آن زمینه تخصص دارند یا خیر؟
بله، تقریبا این اتفاق افتاده است، اما وقتی موضوعات در سامانه بارگذاری می‌شود، اگر کسی ادعا کند یک قسمتی وجود دارد که در نظام موضوعات دیده نشده، ما استقبال می‌کنیم که آن قسمت را به نظام موضوعات اضافه کند. درواقع هرکسی از اعضای هیات‌علمی که اعلام کند می‌تواند قسمتی را به نظام موضوعات اضافه کند، از آن پیشنهاد استقبال می‌کنیم. به‌هرحال این کار یک سند جمعی بوده و نظرها در این خصوص متفاوت است، ولی می‌توان جمع نظرات را در سامانه پایش درنظر گرفت و در این خصوص محدودیتی نداریم.
برخی از دانشجویان می‌گویند بسیاری از نظام موضوعاتی که در سامانه بارگذاری شده تخصصی نیست و نقدهایی در این خصوص دارند. شما این انتقاد را می‌پذیرید؟
معتقدم دانشجویان نمی‌توانند این نقدها را داشته باشند، چراکه سطح نظام موضوعات از سطح دانشجویان بالاتر است. این نظام موضوعات توسط استادان و صنعتگران نوشته می‌شود.
یعنی هیچ ایرادی در این نظام موضوعات وجود ندارد؟
نمی‌گویم ایرادی نداریم؛ این ایرادات را باید به‌مرور زمان در تبادل با استادان حل کنیم. به‌عبارتی، استادان باید ایرادات را اعلام کرده و ما آنها را حل کنیم، اما دانشجو در مقام نقد این موضوعات نیست. به‌طور مثال دانشجو نمی‌تواند پروپوزالی را که استاد به او ارائه کرده نپذیرد، چراکه پروپوزال را استاد تعریف کرده و دانشجو می‌پذیرد، بنابراین اگر دانشجویان این نقدها را مطرح کرده‌اند، قابل‌استناد نیست، اما اگر توسط استادان مطرح شده است، می‌توان درخصوص آن فکر و تصمیم‌گیری کرد. باید بین استادان و کسانی که این نظام موضوعات را نوشته‌اند ارتباط برقرار شود تا این ایرادات مطرح شده و مشکلات حل شود.
دانشجویان موضوعات پیشنهادی خود را مطرح کنند
با این اوصاف دانشجویان نمی‌توانند پیشنهادی را برای نظام موضوعات مطرح کنند؟
دانشجویان ازطریق استادان خود می‌توانند پیشنهادهای خود را مطرح کنند. اگر استاد آن نظام موضوع را بپسندد و منطقی پشت آن باشد، می‌توان آن را نیز به سامانه اضافه کرد.
کرونا دغدغه اصلی امروز جامعه است. آیا موضوعات مرتبط با کرونا به طرح پایش اضافه خواهد شد؟
درحال حاضر در سامانه طرح پایش موضوعات زیادی درخصوص بیماری کرونا تعریف شده است و اگر برنامه‌ریزی مجزایی در هیات‌رئیسه دانشگاه آزاد اسلامی انجام شده و در این خصوص تصمیم‌گیری شود، می‌توانیم موضوعات مرتبط با کرونا را نیز به سامانه طرح پایش اضافه کنیم. البته الان نمی‌توانیم حمایت خاصی از پایان‌نامه‌های مرتبط با کرونا داشته باشیم، اما طبق روال گذشته حمایت از تمام پایان‌نامه‌ها در دستورکار قرار دارد.
تاکنون کسی پایان‌نامه خود را درخصوص بیماری کرونا انتخاب کرده است؟
بسیاری از دانشجویان تاکنون پایان‌نامه خود را درخصوص بیماری کرونا انتخاب کرده‌اند که البته هنوز در سامانه وجود ندارد و به همین خاطر عدد مشخصی در این خصوص وجود ندارد.
به غیر از کرونا آیا حوزه‌های دیگری نیز در سامانه تکمیل یا اضافه شده است؟
بله، هر روز موضوعات مختلفی به این سامانه اضافه می‌شود. به‌طور مثال الگوی سلامت و رشد انسان در حال تکمیل شدن و حدود 6 هزار نظام موضوع نیز درحال اضافه شدن به سامانه است. تعداد زیادی زمینه پژوهشی هر روز به این سامانه اضافه می‌شود.
پایان‌نامه‌های حوزه علوم‌پزشکی هم در سامانه پایش دنبال می‌شود و قرار است موضوعات اعتیاد، سالمندی و مواد دندان به این حوزه اضافه شود؟
بله، این موضوعات هنوز در مراحل اداری هستند؛ این حوزه‌ها در معاونت علوم‌پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تکمیل شده است و فعلا درحال پایش این موضوعات به‌همراه مجریان آنها هستیم تا ایرادات جزئی آن را برطرف کنیم و سپس روی سامانه قرار خواهند گرفت. البته موضوع اعتیاد و سالمندی درحال بارگذاری روی سامانه است. هدایت موضوعات پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان به‌سمت برنامه‌های علمی مصوب که موضوعات کاربردی و مساله‌محور است، از سیاست‌های دانشگاه آزاد اسلامی به‌شمار می‌رود که در این راستا معاونت علوم‌پزشکی هم برنامه‌های زیادی در دست دارد. موضوعات سالمندی و اعتیاد و مواد دندانی نیز ازجمله همین موضوعات است.
دریا اولویت جدید برنامه‌های علمی طرح پایش
یکی از اتفاقات مهم روزهای اخیر انعقاد تفاهم‌نامه دانشگاه آزاد اسلامی و نیروی دریایی ارتش در حوزه‌های آموزشی و تحقیقاتی بود. این تفاهم‌نامه چه تاثیری در طرح پایش خواهد داشت؟
ایران بیش از دوهزار کیلومتر مرز دریایی دارد و این درحالی است که متاسفانه در کشورمان دانشگاه‌ها آنچنان‌که باید در زمینه دریا و علوم مرتبط با آن اقدامی انجام نداده‌اند، از این‌رو، این عدم‌توجه یک خلأ جدی را در حوزه دریا به‌وجود می‌آورد. دریا یکی از مهم‌ترین برنامه‌های علمی طرح پایش است که بیش از سه هزار زمینه پژوهشی برای این حوزه راهبردی احصا و بارگذاری شده است. با این اوصاف دریا یکی از موضوعات جدی است که در نظام پایش پیگیری می‌شود. چند روز پیش هم تفاهم‌نامه‌ای با حضور دکتر طهرانچی بین دانشگاه آزاد اسلامی و نیروی دریایی راهبردی ارتش منعقد شد. ما یک موضوعی به نام دریا داریم که در نظام موضوعات نیز آماده شده است. در همین راستا جلسه‌ای با مسئولان نیروی دریایی ارتش برگزار و تفاهم‌نامه‌ای نیز در این راستا منعقد شد تا ارتباطی با آنها برقرار کنیم و اقدامات لازم را با قسمت پژوهشی آنها داشته باشیم تا نظام موضوعات دریا را بهتر کنیم. آنها موضوعات پژوهش‌های نو و کاربردی می‌خواهند و ما نیز برنامه‌ای به‌نام دریا داریم، پس این ترکیب باید ترکیب خوبی باشد. دکتر طهرانچی نیز در این جلسه تاکید کردند در طرح پایش باید بیشتر از گذشته به موضوع دریا پرداخته شود تا با تعامل و همکاری نیروی دریایی راهبردی بتوانیم علاوه‌بر موضوعات سواحل، وارد عرصه علوم اقیانوس شویم.
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه نگار