به گزارش «فرهیختگان»، همیشه در برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی یا جشنواره‌ها، خبرنگاران دنبال این هستند هزینه‌های برگزاری را بدانند و ببینند چقدر برای برگزاری آن نمایشگاه یا جشنواره، بودجه صرف شده است. مسئولان فرهنگی هم سعی می‌کنند هزینه‌ها و برآورد نمایشگاه یا جشنواره‌های مختلف را خودشان اعلام کنند، اما همه‌چیز در سال 99 متفاوت است. کرونا زندگی‌ها را تغییر داده و باعث شده است خیلی از نمایشگاه‌ها برگزار نشود. به‌بهانه همین برگزار نشدن‌ها سراغ یک‌سری از نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها رفتیم تا بدانیم با توجه به هزینه‌های جاری این جشنواره‌ها و برگزار نشدن‌شان در سال 99، چقدر بودجه در دست دولتی‌ها باقی مانده است و با این پول‌ها چه کارهایی می‌توان در حوزه‌های مختلف فرهنگ انجام داد.
نمایشگاه کتاب و پولی که باید برای ناشران هزینه شود
ناشران همیشه برای برگزاری نمایشگاه منتظرند؛ برنامه‌ریزی می‌کنند و همه اهداف‌شان را برای اردیبهشت‌ماه مشخص می‌کنند تا کتاب‌هایشان را برای مخاطبان‌شان آماده کنند. اما امسال این اتفاق نیفتاد و با آمدن کرونا همه‌چیز به‌هم ریخت و دیگر نمایشگاه کتاب برگزار نشد. سال گذشته هزینه‌های برگزاری نمایشگاه کتاب، بعد از خاتمه اعلام شد. قبل از برگزاری، هزینه سی‌ودومین نمایشگاه کتاب تهران ۲۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان برآورد و پیشنهاد شده بود با دستور وزیر ارشاد برای صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌ها و تاکید معاون امور فرهنگی در این خصوص، با تدابیر اندیشیده‌شده در شورای سیاستگذاری و کمیسیون معاملات، هزینه‌های برگزاری سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به رقم ۱۶ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان برسد که نسبت به هزینه‌های سال 97 که مبلغ نهایی آن درمجموع با لحاظ هزینه‌های بازرگانی، تبلیغات و بن اهدایی ۱۷ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان اعلام شده بود، کمتر باشد. از طرف دیگر براساس این گزارش، مجموع درآمد‌های حاصل از برگزاری سی‌ودومین نمایشگاه کتاب تهران ۹ میلیارد و ۴۸۰ میلیون تومان بود، مابقی هزینه‌های نمایشگاه از محل اعتبار اختصاص‌یافته از طرف دولت برای برگزاری این رویداد تامین شد. همچنین یارانه اختصاص‌یافته به دانشجویان و طلاب، استادان دانشگاه و سازمان‌ها و موسسات در قالب بن کتاب در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به این شرح بود؛ ۷ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان برای دانشجویان و طلاب، ۶۰۰ میلیون تومان برای استادان و اعضای هیات‌علمی، ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان برای اهالی قلم و ۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان برای سازمان‌ها و موسسات.
25 میلیارد تومان پول کتاب چه شد؟
همه این مبالغ را که کنار هم بگذاریم، متوجه می‌شویم امسال با توجه به افزایش هزینه‌هایی که وجود داشت مطمئنا هزینه‌های برگزاری بیشتر از سال گذشته می‌شد. اما کرونا نگذاشت که نمایشگاه برگزار شود و همین مساله باعث شد ناشران درخواستی از ارشاد داشته باشند و بخواهند هزینه‌هایی که قرار بود در نمایشگاه کتاب برگزار شود به‌جایش به‌عنوان تسهیلات به ناشران داده شود.
محمد حق‌بین، عضو هیات‌مدیره انجمن ناشران کتاب کودک ونوجوان درباره برگزار نشدن نمایشگاه کتاب گفته است: «صلاح نیست نمایشگاه کتاب در سال‌جاری (۹۹) برگزار شود، بهتر است به راهکارهای جایگزین برای نمایشگاه کتاب بیندیشیم. پیش از شروع و شیوع کرونا شاهد بودیم که صنعت نشر شرایط خوبی نداشت، پس حالا باید دقت بیشتری از سوی مسئولان صورت گیرد تا با فاجعه در صنعت نشر مواجه نشویم. در شرایط کنونی خانواده صنعت نشر یعنی صنعت چاپ، اهل قلم، مترجمان، ناشران، پدیدآورندگان، مراکز پخش و... درشرایط غیرعادی هستند و بهتر است با توجه به جمع‌بندی‌ای که از بودجه نمایشگاه کتاب و هزینه‌هایی که دولت مستقیم طی سال‌های گذشته پرداخت می‌کرد، فکر دیگری کرد.»
وی با بیان اینکه یارانه به دانشجویان، طلاب، اساتید، اهالی قلم و مراکز درکنار سایر هزینه‌های نمایشگاه کتاب در نمایشگاه سال 98 مجموعا مبلغی حدود ۳۵ میلیارد تومان می‌شود، توضیح داد: «این پول هرسال در اردیبهشت‌ماه هزینه می‌شد، یعنی این وجه موجود بوده و حداکثر تا پایان تیرماه موارد مربوط به هزینه آن انجام می‌شد، ولی حالا با برگزار نشدن نمایشگاه کتاب این رقم می‌تواند گره‌گشا باشد. حتی می‌توان راهکارهایی را برای اجرای عدالت در ارائه این مبلغ اندیشید. باید بدون تبعیض، ناشرانی را که برای نمایشگاه سی‌وسوم کتاب مهیا و چاپ کرده بودند (چاپ اول یا تجدید چاپی یا مربوط به سال گذشته) از طریق آمار احصا کرد و حتی کتاب شرکت‌کنندگانی را که ثبت‌نام کرده بودند، بررسی کرد و با توجه به مدارکی که در سیستم پوز بانکی آنها از سال گذشته موجود بوده، هزینه‌هایشان را برآورد کرد تا خرید کتاب از آنها انجام گیرد و مسکّن فوری برای ناشران باشد.»
در کنار نمایشگاه کتاب، نمایشگاه‌های کتاب استانی را هم هر ماه داشتیم که در استان‌های مختلف توسط موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی برگزار می‌شد. نمایشگاهی که در سال 98، تا پایان دی‌ماه هزینه برگزاری آن 2 میلیارد و 600 میلیون تومان شده بود.
نمایشگاه قرآن و خطر تعطیلی موسسات قرآنی
در دولت دهم و بعد هم دولت یازدهم یکی از نمایشگاه‌هایی که هیچ‌وقت برای دولت جدی نبود، نمایشگاه قرآن بود. نمایشگاهی که درطول ماه مبارک رمضان و به‌مدت 30 روز برگزار می‌شد و استقبال از آن کم نبود. اما در دولت‌های دهم و یازدهم برگزاری این نمایشگاه اولویت نبود و بالاخره در سال 98 تنها 10روز در مصلای تهران برگزار شد. طبیعتا برای چنین برگزاری وزارت ارشاد هم بودجه زیادی در نظر نداشته است. کمااینکه به گفته سیدحمید حسینی، قائم‌مقام نمایشگاه قرآن بودجه برگزاری این نمایشگاه در سال 98 با رقم کمتری به نسبت سال قبل از آن یعنی 97 برگزار شد.
حسینی می‌گوید: «نمایشگاه در سال 98 اقتصادی‌تر و کم‌هزینه‌تر از سال‌ها قبل برگزار شد. با توجه به اینکه کشور در شرایط تحریم و تورم قرار دارد و از سوی دیگر مساله سیل در چند استان و بحران در این زمینه وجود داشت، توقع این است که برنامه‌های حاکمیتی محدودتر شود، حتی برخی اعتقاد داشتند شاید نتوان نمایشگاه را برگزار کرد. اما تلاش شد با برخی اقدامات ازجمله کوچک کردن ساختار که از ۳۳کمیته به ۱۴کمیته رسید و نیز کاهش ایام نمایشگاه و فضای مکانی، نمایشگاه کیفی‌تر و کوچک‌تر شود، لذا با تمام این اقدامات، هزینه‌ها به‌شدت کاهش پیدا کرده است.»
رحیم قربانی، مدیرعامل اتحادیه موسسات و تشکل‌های قرآن و عترت همزمان با ماه رمضان امسال که اعلام شد نمایشگاه قرآن برگزار نمی‌شود در نامه‌ای به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی اعلام کرد که تعداد قابل‌توجهی از موسسات قرآنی درمعرض خطر کاهش درآمد و تعطیلی‌اند. بسیاری از موسسات در شرایط عادی هم برای کسب حداقل درآمد و گذران امور موسسه‌شان با مشکلات جدی روبه‌رو بودند و حالا با شرایط به‌وجودآمده از ویروس کرونا، ضربه بیشتری را متحمل شده‌اند. حالا که نمایشگاه برگزار نخواهد شد، بهتر است هزینه آن را به موسسات قرآنی دهید تا بخشی از خسارات وارده به آنها جبران شود.
9 میلیارد تومان جشنواره جهانی فیلم فجر
جشنواره جهانی فیلم فجر هم یکی دیگر از آن جشنواره‌هایی است که چندسالی است به‌لطف جداسازی‌اش از جشنواره فیلم فجر، در اواخر فروردین ماه برگزار می‌شد، اما کرونا همه‌چیز را تغییر داد. محمدمهدی عسگرپور، دبیر سی‌وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر که از اسفندماه سال گذشته بر مسند چندساله رضا میرکریمی نشست، درمورد برگزاری این دوره از جشنواره گفت: «درپی شیوع ویروس کرونا در سطح جهان طی سه ماه اخیر و پس از بررسی‌های اولیه در اسفندماه ۹۸، به‌نظر رسید امکان برگزاری سی‌وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر به‌جای پایان فروردین ۹۹ در نیمه‌دوم خرداد وجود دارد، اما روند شیوع بیماری به‌گونه‌ای پیش رفت که تعدادی از جشنواره‌های جهانی که در نیمه‌اول سال ۹۹ در تقویم جشنواره‌ها ثبت شده بودند، لغو شدند یا به‌تعویق افتادند. درحال‌حاضر با اینکه امکان برگزاری نیمه‌مجازی این جشنواره وجود دارد و بخش قابل‌توجهی از روند اجرایی جشنواره مثل انتخاب فیلم‌های بخش‌های مختلف و طراحی برخی زیرساخت‌های جدید طی شده، اما به‌دلیل نبود امکان حضور بیشتر فیلمسازان و دست‌اندرکاران خارجی که شامل عمده کشورهای درگیر با ویروس کرونا هستند و همچنین شرایط داخلی، طی هماهنگی با حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی و همچنین فیاپف (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌های تهیه‌کنندگان فیلم)، برگزاری سی‌وهشتمین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر در سال ۱۳۹۹ لغو و از هم‌اکنون تمهیدات لازم برای برگزاری در خرداد ۱۴۰۰ لحاظ خواهد شد.»
اگر گرانی‌ها و تورم امسال را درنظر نگیریم و با احتساب هزینه‌های مالی جشنواره سال گذشته فیلم فجر برای امسال، خواهیم دید که رقمی بالای 9 میلیارد تومان در دست مدیران فرهنگی دولت باقی مانده است. درمورد هزینه‌های برگزاری این جشنوراه جهانی سال گذشته، طبق اعلام سازمان سینمایی، ۹ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان هزینه جشنواره جهانی فجر شده که ۲ میلیارد و ۸۱۳ میلیون تومان را سازمان زیباسازی شهرداری تهران و ۲ میلیارد تومان را وزارت ارتباطات مشارکت کرده است. البته ۲۱۴ میلیون تومان هم از محل بلیت‌فروشی و... تامین و مابقی (حدود 4.5میلیارد تومان) توسط سازمان سینمایی پرداخت شده است. مطمئنا اگر این جشنواره قرار بود تا امسال برگزار شود با توجه به افزایش قیمت‌ها، هزینه برگزاری این جشنواره خیلی بیشتر از این می‌شد. جشنواره جهانی فیلم فجر در سال‌گذشته با حمایت بخش‌های دولتی برگزار شد و غیر از 214 میلیون تومان بلیت‌فروشی، مابقی پول‌ها در دست دولت باقی‌مانده است.
* نویسنده: عاطفه جعفری، روزنامه‌نگار