به گزارش «فرهیختگان»، بی‌شک ارتباط صنعت و دانشگاه از ارکان مهم توسعه است که بستر مناسبی نیز برای تعمیم و توسعه راهکارهای اشتغال در جامعه ایجاد می‌کند. این در حالی است که متاسفانه در کشور حلقه ارتباطی صنعت و دانشگاه از هم گسیخته و مشکلاتی در این راستا ایجاد کرده است. سوالی که شاید در این میان مطرح باشد این است که چگونه می‌توانیم صنعت و دانشگاه را با هم گره بزنیم؟ سوالی که مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی به آن پاسخ گفته‌اند و اداره‌کل کانون‌های دانشگاه، صنعت و جامعه نیز در همین راستا در این دانشگاه راه‌اندازی شد.

لاله ملک‌نیا، مدیرکل کانون‌های دانشگاه، صنعت و جامعه دانشگاه آزاد اسلامی است؛ او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از حلقه مفقوده ارتباط صنعت و دانشگاه و همچنین اقداماتی که قرار است در این اداره‌کل برای ارتباط صنعت با دانشگاه صورت بگیرد سخن گفت. به گفته او کارگروهی به‌صورت مجازی تشکیل شده که مدیران ارتباط با صنعت و معاونان پژوهشی واحدها در این کارگروه حضور دارند و نیازهای صنعت و جامعه در این کارگروه به دانشگاه‌ها معرفی می‌شوند. ملک‌نیا می‌گوید علی‌رغم آنکه بستر لازم برای ارتباطات موثر در دانشگاه‌های دولتی وجود دارد اما آنها نتوانستند در زمینه ارتباط با صنعت خیلی موفق عمل کنند. این در حالی است که دانشگاه آزاد اسلامی به‌دلیل پراکندگی واحدهای دانشگاهی و وجود تجهیزاتی که گاهی در کمتر دانشگاهی وجود دارد و ازسوی دیگر به‌دلیل حضور اعضای هیات‌علمی توانمند و دانشجویان تحصیلات تکمیلی  توانسته نسبت به دانشگاه‌های دولتی موفق‌تر عمل کند. به گفته او در دانشگاه آزاد اسلامی از آذرماه سال گذشته تاکنون رقمی بالغ بر 10 هزار میلیارد تومان به‌صورت توافقنامه جاری شده که این موضوع نشان می‌دهد این دانشگاه در بحث ارتباط با صنعت بسیار موفق بوده است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

کانون‌های دانشگاه، صنعت و جامعه دانشگاه آزاد اسلامی با چه هدفی راه‌اندازی شد؟

هدف از راه‌اندازی اداره‌کل دانشگاه، صنعت و جامعه برقراری ارتباط موثر بین دانشگاه، صنعت و جامعه بوده است. این اداره‌کل به‌دنبال رفع مشکلات جامعه و نیازهای صنعت ازطریق انجام پژوهش‌های مساله‌محور بوده و با هدف جاری کردن نتایج پژوهش‌های اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در بدنه صنعت و جامعه، به‌دنبال ایجاد پل ارتباطی بین دانشگاهیان و صنایع و جامعه است.

پیش از این نیز درباره این ارتباط صحبت‌هایی مطرح بوده؛ مشخصاً در این اداره‌کل قرار است چه موضوعی پیگیری شود؟

قبل از شکل‌گیری اداره‌کل دانشگاه، صنعت و جامعه، دفاتر ارتباط با صنعت نیز در دانشگاه فعال بودند، اما این فعالیت موثر و مستمر نبوده است. باتوجه به رویکرد حال حاضر دانشگاه که همان حرکت به‌سوی دانشگاه نسل سوم و چهارم یا همان دانشگاه حل مساله است، این اداره‌کل نیز رسالت خود را تحقق بخشیدن به این هدف کلان دانشگاه که همانا برطرف کردن نیاز جامعه باشد، تعریف کرده است.

  پروژه‌های دانشگاهی بدون درنظر گرفتن نیاز جامعه انجام می‌شود

همان‌طور که گفته شد، دفاتر ارتباط با صنعت از گذشته در دانشگاه آزاد و دانشگاه‌های سراسری فعال بوده‌اند، اما واقعیت این است که در برقراری این ارتباط چندان موفق نبوده‌اند. به بیان دیگر، نه‌تنها در دانشگاه آزاد اسلامی بلکه در دانشگاه‌های سراسری نیز این ارتباط موثر برقرار نشده است. ما در این اداره‌کل، در گام اول به‌دنبال بررسی دلیل عدم برقراری این ارتباط بوده‌ایم که چرا دانشگاه‌ها باوجود پژوهش‌های انجام‌شده نتوانستند در این حوزه موفق عمل کنند. درواقع در گام اول هدف‌مان در اداره‌کل کانون‌های دانشگاه، صنعت و جامعه عارضه‌یابی عدم ارتباط بین دانشگاه، صنعت و جامعه به‌صورت مستمر و موثر بوده و در گام دوم هدف شناسایی نیازهای صنعت و جامعه و برطرف کردن این نیازها با انجام طرح‌های پژوهشی برون‌دانشگاهی است. یکی از دلایل عدم برقراری این ارتباط انجام پروژه‌هایی است که توسط دانشجویان و اساتید بدون درنظر گرفتن نیاز جامعه و صنعت و همچنین زمان و مکان مناسب انجام می‌شود، بنابراین گرچه بخش عمده‌ای از این پژوهش‌ها بسیار جذاب و علمی هستند، اما تبدیل به کتابچه‌های علمی می‌شوند که در کنج کتابخانه‌ها خاک خورده و دردی از جامعه را درمان نمی‌کنند، بنابراین یکی دیگر از اهداف این کانون‌ها شناسایی نیازهای صنعت و جامعه متناسب با شرایط روز است. به‌طور مثال نیاز امروز جامعه و صنعت با شرایط پیش‌رو (بیماری اپیدمی کرونا) نسبت‌به شرایط قبل از این بیماری کاملا متفاوت بوده، بنابراین در گام دوم تلاش شده نیاز صنعت متناسب با زمان و به‌صورت بومی شناسایی شود و ازطریق تیم‌های نیازسنجی انجام، جمع‌بندی و مدیریت شود تا درسطح کلان دید مناسب نسبت‌به پروژه‌های موردنیاز وجود داشته باشد.

در همین راستا یعنی برای شناسایی نیازهای جامعه چه اقداماتی انجام دادید؟

در همین زمینه کارگروهی را به‌صورت مجازی تشکیل دادیم که مدیران ارتباط با صنعت و معاونان پژوهشی واحدها در این کارگروه حضور دارند و نیازهای صنعت و جامعه در این کارگروه به دانشگاه‌ها معرفی می‌شوند. بنابراین گام سوم در این کارگروه تعریف می‌شود.

در گام سوم و چهارم چه هدفی را دنبال می‌کنید؟

در گام دوم و سوم متوجه شدیم که زبان صنعت و زبان دانشگاه برای اینکه بتوانند این ارتباط موثر را برقرار کنند یکی نیست، بنابراین ما باید این دو زبان را یکی کرده و به هم نزدیک کنیم. در کنار آن برای اینکه بستر مناسبی در حوزه‌های مالی، فکری و... در دانشگاه و به‌صورت غیرمستقیم در صنعت شکل بگیرد، نیاز به یک زبان مشترک دارد؛ یعنی زبان دانشگاه و صنعت را مشترک کنیم تا بتوانند با یکدیگر تعامل داشته باشند.

  ظهور توانمندی واحدهای دانشگاه آزاد در پروژه‌های کلان

در گام چهارم، گرفتن ارتباطات بیرونی کل بدنه دانشگاه آزاد با نهادها، وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها را دنبال می‌کنیم. شاید واحدها به‌تنهایی نتوانند این ارتباط را شکل دهند و ما در نگاه کلان به این نتیجه رسیدیم که واحدهای ما نمی‌توانند پروژه‌های کلان ملی را منعقد کنند و به‌رغم رسالت تعیین‌شده برای این اداره‌کل ما خودمان تیم‌های پروژه‌یابی را در سطح سازمان تشکیل می‌دهیم تا پروژه‌های کلان را گرفته و بر اساس تجهیزات موجود و توانمندی اساتید آنها را توزیع و تقسیم کند. به‌عبارتی پروژه‌های کلان گرفته شود و درنهایت به پروژه‌های کوچک تقسیم شده و در بدنه واحدها جاری شود. این یکی از مدل‌هایی است که توانایی اجرای آن در دانشگاه آزاد وجود دارد، چراکه این دانشگاه با دارا بودن بیش از 400 واحد دانشگاهی، نیروی انسانی و ظرفیت‌های عظیم این امکان را دارد که نسبت‌به دانشگاه‌های سراسری در تمام شهرها به صنعت ورود کرده و حرفی برای گفتن داشته باشد.

  پوشش نیازهای صنایع بومی مناطق؛ برگ برنده دانشگاه آزاد

با این اوصاف نیازهای صنعت و جامعه را به‌صورت بومی و باتوجه به ظرفیت‌های هر استان بررسی می‌کنید؟

بله، متناسب با نیاز هر استان به‌صورت بومی می‌توان نیاز صنعت را برطرف کرد. این برگ برنده‌ای در دانشگاه آزاد اسلامی است که می‌توان به آن توجه کرد و ما نیز کار را براساس همین نقطه قوت آغاز کردیم. درحقیقت درخصوص این چهار گام بررسی‌های اولیه را انجام دادیم و درنهایت به جمع‌بندی رسیده و ارتباطات بیرونی با وزارتخانه‌ها و نهادها را در سطح ستادی پیگیری می‌کنیم و در سطح واحدها نیز باتوجه به ظرفیت واحدها، هیات‌علمی، تجهیزات آزمایشگاهی، نیروی انسانی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دنبال خواهیم کرد.

اداره ثبت اختراعات در این اداره کل قرار دارد؛ دانشگاه آزاد اسلامی در این حوزه چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

نظام مالکیت فکری به یکی از مسائل زیربنایی سیاست نوین اقتصادی در سطح بین‌المللی و بستری برای فراهم آوردن توسعه پایدار در کشورها تبدیل شده است. بدین دلیل که در هزاره سوم به موازات جهانی شدن اقتصاد و گسترش ارتباطات بر شدت رقابت جهانی افزوده شده و در این میان فرآیند تحقیق و توسعه، ظهور نوآوری‌های فناورانه و دستیابی به فناوری‌های برتر به عنصری کلیدی در کسب مزیت رقابتی در جوامع مختلف تبدیل شده است. از این رو جامعه جهانی به‌منظور ایجاد یک نظام حمایتی از حقوق صاحبان اندیشه و هنر و در جهت ایجاد ‌انگیزه و بهره‌برداری مخترعان، نوآوران و سرمایه‌گذارانی که با قبول ریسک سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نوین، پس از سال‌ها تلاش و کوشش می‌خواهند از بهره‌های مادی و معنوی فعالیت‌های خود استفاده کنند، دست به‌کار شده و نظام مالکیت فکری را بنیان نهاده‌اند.

  تجاری‌سازی ایده‌ها؛ چالش‌های مهم دانشگاه‌ها

طراحی نظام مناسب حمایت از حقوق مالکیت فکری به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های توسعه فناوری، تسهیل‌کننده فرآیند انتقال فناوری بوده و نیز به‌عنوان عاملی برای جلب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، ازسوی کشورهای درحال توسعه مورد توجه قرار گرفته است. از این رو به‌نظر می‌رسد که در راستای افق 1404، دانشگاه آزاد اسلامی باید درخصوص حمایت و ارتقا از مصادیق مختلف مالکیت فکری فعالیت‌های گوناگونی انجام دهد. بررسی‌ها و مطالعات اولیه صورت‌گرفته حاکی از آن است که اگرچه حمایت از مالکیت صنعتی(ثبت اختراع) در دانشگاه آزاد اسلامی در سال‌های اخیر صورت پذیرفته است اما ارتقا و حمایت از مالکیت فکری تنها جنبه حقوقی داشته و این درحالی است که خلق دارایی‌های فکری و تلاش در جهت تجاری‌سازی آنها یکی از چالش‌های اصلی دانشگاه است. به عبارت دیگر در مراحل اول توسعه فناوری، دانشمندان، محققان و مراکز تحقیقاتی تلاش می‌کنند تا دانش و ایده‌های نوین را خلق کنند، علاوه‌بر این ممکن است در مواردی علوم و فناوری برای پاسخگویی به نیاز و تقاضای بازار شکل گیرد و درواقع کشش بازار باعث انجام نوآوری گام به گام و توسعه فناوری شود.

در مرحله دوم، بین دانشمندان، محققان و مراکز تحقیقاتی که در خلق و انجام نوآوری‌های فناورانه دخیل بوده‌اند و همچنین مراکز صنعتی و صاحبان صنایع، در یک سیستم هماهنگ و متعامل، پیوندهای لازم ایجاد شده و این پیوند موجب تخصیص بودجه‌های لازم از سوی صنایع به نوآوران و مراکز تحقیقاتی در جهت ادامه تحقیقات‌شان و انجام تحقیقات کاربردی یا تولید نیمه‌صنعتی محصولات شود. در سومین مرحله، حقوق مالکیت فکری، زمینه تجاری شدن و دستیابی سرمایه‌گذار و محقق به تلاش‌های مادی و معنوی خود را فراهم آورده و از این طریق محقق و سرمایه‌گذار پس از دسترسی به پاداش تلاش‌های خود تشویق می‌شوند تا دوباره به انجام تحقیق و نوآوری روی آورده و این چرخه مثبت، موجب خلق ثروت و افزایش رفاه و بهره‌‌مندی جامعه از مزایای آن شود. از سوی دیگر، تدوین یک نظام جامع حمایت از مالکیت فکری، دارای ابعاد مهم دیگری نیز است. ارزش بالای فروش حق امتیاز دارایی‌های مالکیت فکری، همسویی دانشگاه آزاد اسلامی با دانشگا‌ه‌های برتر دنیا، دسترسی به اختراعات ثبت‌شده در بانک‌های اطلاعاتی ثبت اختراع برای استفاده مخترعان و واحدهای صنعتی کشور از آنها و کاهش سطح ریسک تجاری/فنی سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های خارجی ازجمله این ابعاد است.

نکته دیگر اینکه گسترش فرهنگ ثبت اختراع؛ شناسایی تولیدات و دستاوردهای علمی که قابلیت ثبت و محافظت را داراست و همچنین بالا بردن جایگاه تولیدات فناوری دانشگاه در تراز ملی و بین‌المللی از اهداف تشکیل این اداره‌کل است. کمک به تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی و تولید دانش فنی و تشویق و حمایت از حقوق مالکیت فکری مخترعان از اهداف دیگری است که پیگیری می‌شود.

در بحث حمایت از اختراعات و ثبت پتنت‌ها چه برنامه‌هایی در دست پیگیری دارید؟

در گذشته در ایران بحث ثبت پتنت جایگاه چندانی نداشت؛ علت آن نیز این بود که به‌نظر می‌رسید یک فرآیند ساده انجام می‌شود. در اداره ثبت اختراعات هدف‌مان این است که با یک داوری دقیق‌تر و با تمرکز بر درصد مالکیت معقولی بین مجری طرح( که به یک نمونه اولیه یا نرم‌افزار تبدیل است) و دانشگاه -یعنی دیدن هر سوی این دو جریان- به‌سمت اختراعاتی برویم که بتواند نیازهای ما را مرتفع کند. همان‌طور که گفتم گاهی در دانشگاه پروژه‌ای انجام می‌شود که متناسب با نیاز کشور نیست. ما می‌خواهیم به این سمت حرکت کنیم که به‌طور مثال یک رساله دکتری به‌گونه‌ای طراحی شود که منجر به تولید یک محصول جدید شده که گاهی نیز براساس صنعت بوده یا در آینده نیاز جامعه را حل کند و دانشجو و استاد از مالکیت و ‌انگیزه مطلوب در راستای انجام چنین پروژه‌هایی برخوردار شود.

از دانشگاه‌های دولتی سخن گفتید؛ کانون‌های دانشگاه، صنعت و جامعه چه نقطه تشابه و تمایزی با دفاتر ارتباط با صنعت دانشگاه‌های دولتی دارد؟

هدف کانون‌ها این است که از نخبگان صنعتی و اساتید توانمند استفاده کند تا یک مجموعه‌ای شکل بگیرد که بتواند در هر استان نیازهای صنعت را شناسایی و براساس توانمندی اساتید و نگاهی که در نخبگان صنعتی وجود دارد پروژه‌های مختلفی را در استان تعریف و اجرا کند. بنابراین این نقطه قوتی است که در دانشگاه‌های آزاد وجود دارد و این نقطه تمایز ما با دانشگاه‌های دولتی است چون آنها باید در سطح کلی پروژه‌هایی را در محل استقرار دانشگاه بگیرند، اما ما می‌توانیم این پروژه‌ها را استان‌به‌استان و شهربه‌شهر جاری کنیم. البته باید بستر مورد نیاز در دانشگاه آزاد اسلامی نیز فراهم شود تا این اهداف محقق شود. درواقع یکی دیگر از وظایف این کانون‌ها در سطح کلان ایجاد بستر مناسب برای اجرای پروژه‌هاست.

  دانشگاه‌های سراسری با وجود ارتباطات گسترده عملکرد موثری نداشتند

در بحث ارتباط با صنعت همیشه نقدهایی در کشور وجود داشته است؛ الان موفقیت دانشگاه آزاد اسلامی در این حوزه نسبت به دانشگاه‌های دولتی در چه چیزی است؟

نمی‌توانیم بگوییم که دانشگاه‌های سراسری از نظر عدد و رقم چقدر توانستند با صنایع مختلف ارتباط بگیرند؛ وقتی بحث ارتباط با صنعت پیش می‌آید یعنی پروژه‌های برون‌دانشگاهی. نکته‌ای که وجود دارد این است که دانشگاه‌های سراسری چون پول از دولت می‌گیرند بنابراین ارتباطات آنها با وزارتخانه‌ها و نهادها به نحوی شکل می‌گیرد؛ به عبارتی ارتباطات آنها بیشتر بوده است. این درحالی است که نتوانسته‌اند در این حوزه به‌خوبی عمل کنند. درواقع باوجود آن‌که بستر لازم برای ارتباطات موثر در دانشگاه‌های دولتی وجود دارد اما نتوانسته‌اند در این زمینه خیلی موفق عمل کنند. بنابراین می‌توانیم بگوییم دانشگاه آزاد اسلامی به دلیل پراکندگی واحدهای دانشگاهی و وجود تجهیزاتی که گاهی در کمتر دانشگاهی وجود دارد و ازسوی دیگر به دلیل حضور اعضای هیات‌علمی توانمند و دانشجویان تحصیلات‌تکمیلی توانسته نسبت به دانشگاه‌های دولتی موفق‌تر عمل کند.

  توافقات 10 هزار میلیارد تومانی دانشگاه آزاد اسلامی با صنایع در 6 ماه گذشته

دانشگاه آزاد اسلامی طی یک سال گذشته چه میزان توافقنامه با صنعت داشته است؟

از آذرماه سال گذشته تاکنون رقمی بالغ بر 10 هزار میلیارد تومان به‌صورت توافقنامه جاری شده که این موضوع نشان می‌دهد دانشگاه آزاد اسلامی در بحث ارتباط با صنعت بسیار موفق عمل کرده است. طی 6ماه گذشته دانشگاه آزاد اسلامی در زمینه ارتباط با صنعت موفقیت‌های زیادی داشته و همت بر این است که این شرایط در آینده ادامه پیدا کند. این توافقنامه‌ها با صنایع دفاعی کشور، صنایع خودرویی و نفت و پتروشیمی صورت گرفته است.

  هنوز به زبان مشترک بین دانشگاه و صنعت نرسیده‌ایم

گفتید دانشگاه‌های دولتی در زمینه ارتباط با صنعت نیز از بودجه دولتی استفاده می‌کنند، علت اینکه در این حوزه چندان موفق نبوده‌اند چیست؟

ما هنوز به زبان مشترک بین دانشگاه و صنعت نرسیده‌ایم؛ هر دانشگاهی که در این زمینه تاکنون کاری انجام داده قائم به یک فرد است؛ یعنی یک نفر در دانشگاه که در صنعت هم کار می‌کند اما چون یک فرد دانشگاهی است برای دانشگاه نیز اقدامی را انجام می‌دهد. در مدل ارائه‌شده در این اداره یک تیم از نخبگان صنعت و دانشگاهیانی که به‌نحوی در صنعت درگیر هستند تشکیل شده است. بنابراین یک نوع هم‌افزایی ایجاد شده که به‌نحوی بتواند موثرتر عمل کند.

در کانون‌های دانشگاه صنعت و جامعه در بحث کرونا نیز اقداماتی انجام شد یا خیر؟

واحدهای دانشگاهی در زمان کرونا فعال بودند و همتی که در دوران کرونا در پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی وجود داشت بی‌سابقه بود. در اسفند و فروردین‌ماه، تمام اداره‌کل‌های پژوهشگاه درگیر این موضوع بودند تا بتوانند شرایطی را فراهم کرده و آیین‌‌نامه‌هایی را در سطح دانشگاه جاری کنند که به فضای آن زمان کشور کمک کنند. به‌طور مثال تقریبا در اکثر واحدهای دانشگاه یک نوع ماده ضد‌عفونی‌کننده تولید شد و حتی در بحث تجهیزات نیز گاهی برخی از واحدهای ما نسبت به دانشگاه‌های دولتی بسیار موفق‌تر عمل کردند.

دو اقدام مهمی که در این حوزه و در ایام اوج کرونا  برای مقابله با این بیماری صورت گرفت، ساخت دو دستگاه برای ضدعفونی کردن و همچنین اندازه‌گیری میزان اکسیژن بود. دستگاه تولید اوزون یکی از همین دستگاه‌هایی است که برای ضدعفونی کردن و توسط مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز به تولید رسیده است. این دستگاه بعد از رایزنی با چند بانک برای ضدعفونی کردن محصولات و نامه‌های آنها مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین یک نمونه دیگر از این دستگاه برای حوزه ریاست سازمان مرکزی نیز ساخته شده و خوشبختانه از آنجایی که دستگاه آسیب‌های کمتری نسبت به دیگر دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده دارد، مورد توجه زیادی قرار گرفته است.

همچنین دستگاه دیگر ساخته در حوزه کرونا نیز دستگاه تست اکسیژن است. این دستگاه که توسط واحد سمنان تولید شده،  اکسیژن خون و میزان تب را به‌صورت پرتابل اندازه می گیرد که از آن رونمایی هم شده و این واحد دانشگاهی به‌دنبال کسب مجوزهای پزشکی برای ارائه دستگاه در بازار است.

 * نویسنده: سارا طاهری،روزنامه‌نگار