به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، دو، سه سالی است در بحث مصرف آب کیف‌مان کوک است. هرچقدر می‌خواهیم آب مصرف می‌کنیم، خیلی از مسائل مربوط به صرفه‌جویی درآب را هم رعایت نمی‌کنیم، خبری هم از تبلیغات و توصیه‌های رعایت و صرفه‌جویی در مصرف آب نیست و خدا هم حسابی هوای ما را دارد و در تمام این مدت بیشتر از هر زمان دیگری نزولات آسمانی بر سر ما باریده و بهره‌اش را برده‌ایم. همین غفلت‌کردن، همین احتمالا عادت‌کردن به وضعیت پرآبی، همین تکیه بر مساله و ادعاهای ترسالی و موضوعاتی از این دست می‌تواند دوباره روزهای سخت و کم‌آبی و توصیه‌های پیاپی و قطعی‌های مکرر آب و... را برگرداند. همین مساله درکنار افزایش شدید مصرف آب توسط مردم (که بخشی از آن به‌خاطر ماجرای شیوع کرونا و رعایت موارد بهداشتی توسط مردم و استفاده بیشتر از آب و مواد شوینده بوده است) به‌علاوه پیش‌بینی‌هایی که از سوی مسئولان صورت می‌گیرد، باعث شده است تا دوباره زنگ خطر هرچند خفیفی در ارتباط با کاهش میزان بارش‌ها و ورود به ایام خشکسالی شنیده شود؛ زنگ خطری که شاید فهم و توجه به آن، آن هم در شرایطی که عادت به سال‌های پربارشی کرده‌ایم، سخت و غیرقابل‌باور باشد. به هرشکل بد نیست نگاهی به اظهارات و هشدارها و البته تحلیل‌های کارشناسان این حوزه داشته باشیم تا کمی آگاهانه‌تر نسبت به آینده وضعیت منابع آبی و بارش‌ها در کشور فکر و تصمیم‌گیری کنیم.
باید خودمان را برای چند سال خشکسالی آماده کنیم
در ادامه تمام آنچه تا اینجا نوشتم، مساله دیگری که اخیرا در فضای رسانه‌ای طرح می‌شود، در ارتباط با افت بارش‌ها در فصل پاییز درپی گرمای بیشتر هوا در تابستان و حتی ادعای پایان دوره ترسالی است. اینها همه ادعاهایی است که گاه از سوی برخی کارشناسان و گاهی هم برخی مسئولان آن مطرح می‌شود، منتها فهم و اطلاع از جزئیات و مختصات این مساله نیازمند گفت‌وگو با مطلعان و کارشناسان این حوزه است.
ابتدا محمد درویش، فعال و پژوهشگر محیط‌زیست در ارتباط با این ماجرا و مساله پایان ترسالی و... به «فرهیختگان» گفت: «در کشور شرایطی کمتر از نرمال ریزش‌های آسمانی وجود دارد. در سال‌های استثنایی (مثل دو، سه سال اخیر) میزان ریزش‌های آسمانی بیشتر از میانگین درازمدت است و در بقیه سال‌ها تقریبا نرمال است. در دو سال پشت هم ترسالی را تجربه کردیم و در حوضه آبخیزی دریاچه ارومیه هم حدود سه سال ترسالی را تجربه کردیم که در 51 سال اخیر بی‌سابقه بوده، پس طبیعی است که باید خود را برای چند سال خشکسالی آماده کنیم. این امر در کشور ما سابقه دارد و اتفاق خاصی نمی‌افتد و نباید به ترسالی در یکی، دو سالی که رخ داده، عادت کنیم. این یک اشتباه محاسباتی است که برخی از ما به آن دچار شده‌آیم. متاسف هستم که برخی مقامات هم حتی عنوان می‌کنند این ترسالی‌ها ادامه دارد و دوران خشکسالی را تمام کردیم، درحالی‌که هرچه هشدار دادیم اینچنین نیست و این تصور باور اشتباهی است، کسی دقت نکرد.»
در مدل مصرف منابع آبی تجدید‌نظر کنیم
این فعال محیط‌زیست در ادامه با ارائه پیشنهادها و راهکارهایی برای بهره‌برداری از ایامی که بارش‌ها به حد قابل‌قبول و بالاتر از نرمال رسیده و اقداماتی که در آینده باید صورت بگیرد که در بحث تامین آب دچار مشکل نشویم، خاطرنشان کرد: «سیاست اصولی ما باید این باشد که به سمت کشاورزی برویم که قدرت نرم‌افزاری بالا داشته باشد. باید کشت گلخانه‌ای را در کشور توسعه دهیم. از دامداری سنتی فاصله بگیریم و به سمت دامداری صنعتی برویم. با تولید محصولات استراتژیک همانند گندم، جو، ذرت و برنج نباید به سمت این برویم که از طریق تولید کشاورزی پول تولید کنیم و صادرات انجام دهیم. صادرات بخش کشاورزی رفتاری نابخردانه است و همانند این است که طلا را در شومینه خانه خود بسوزانیم و بگوییم خود را گرم می‌کنیم. این بخش بسیار ارزشمند است و باید در کشور به سمت این برویم که معیشت‌های جایگزین معرفی کنیم و روی استحصال انرژی‌های نو سرمایه‌گذاری کرده و ترانزیت کشور را که تنها راه دسترسی آسیایی میانه به دریای عمان است، تقویت کنیم و باید از طریق جذابیت طبیعی، تاریخی و گردشگری کشور پول تولید کنیم و بیش از این منابع تمام‌شدنی و ارزشمندمان را چوب حراج نزنیم.»
سامانه مونسون هند علت ایجاد کم‌بارشی پاییز در ایران
روز گذشته خبری به نقل از احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی مبنی‌بر اینکه براساس پیش‌بینی‌ها فصول خشک ما طی سال آبی-زراعی آینده طولانی خواهد بود و با کاهش بارش‌ها مواجه هستیم، منتشر شد. براساس همین خبر و این ادعا، با او به گفت‌وگو پرداختیم تا در ارتباط با سال آینده آبی اطلاعاتی را دراختیار ما بگذارد و به این شبهات پاسخ دهد که آیا روزهای خوش آبی ما به پایان رسیده است و از ترسالی عبور کرده‌ایم یا خیر. او پیرو همین سوالات به «فرهیختگان» پاسخ داد: «تابستان به علت گرمای فوق‌العاده‌ای که در شبه‌قاره هند وجود دارد در سطح زمین جریان کم‌فشار ایجاد می‌شود و جریانی شبیه آن هم در سطوح زیرین دریا از سومالی، شاخ آفریقا به شبه‌قاره هند می‌آید و درنتیجه فشار در شبه‌قاره هند ضعیف‌تر و کمتر است. این جریان از مناطق پرفشار به مناطق کم‌فشار می‌رود که دما پایین‌تر است و فشار بالاتر و درنهایت جریانات روی خط زمین همگرا می‌شوند. درنتیجه جریانات صعودی و ابر و بارش‌های زیادی شکل می‌گیرند. این جریان‌های صعودی در شبه‌قاره هند بارش ایجاد می‌کنند، منتها در سطوح بالا واگرا می‌شوند یعنی در سطوح بالا پخش می‌شوند. این جریانات از شرق می‌آیند و گاهی در سیستان‌وبلوچستان بارندگی‌هایی می‌شود که در اثر این پدیده است. بارش و همگرایی در سطوح پایین و در فصول گرم است که به آن اثرات مونسون می‌گویند. وقتی اثرات مونسونی بیشتر و طولانی‌تر شود، سیستم‌هایی در فصل پاییز به‌تدریج با فصل سرما از عرض‌های شمالی‌تر به عرض‌های پایین‌تر می‌آیند که گذر آنها به ایران و کنترل نفوذشان کمتر است. به‌عبارتی اگر مونسونی قوی‌تر باشد جریانات غربی که بارشی هستند و سیستم‌های چرخندی فرصت نفوذ پیدا نمی‌کنند و بارش‌ها دیرتر آغاز می‌شود. اصل صحبت بنده هم این بود که به این دلایل ما در پاییز پیش‌رو بارندگی‌هایمان دیرتر آغاز می‌شود که همین باعث کم‌بارشی خواهد شد. در تعریف ساده‌تر وقتی مونسون که معمولا در شبه‌قاره هند شکل می‌گیرد و تا جنوب پاکستان و جنوب‌شرق ایران کشیده می‌شود، (از اواخر بهار تا پاییز) دیر از بین می‌رود و اضمحلال پیدا می‌کند، حضور و وجود جریان آن باعث می‌شود سیستم‌های غربی که از پاییز وارد کشور می‌شوند، دیرتر وارد شوند، درنتیجه بارش‌های پاییز ضعیف‌تر است و پاییز کم‌بارش می‌شود. این فرآیندی است که وجود دارد.»
در پاییز پیش‌رو انتظار خشکسالی داریم
وظیفه در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان عددی برای میزان کاهش بارش‌ها در سال آبی پیش‌رو اعلام کرد یا خیر، گفت: «خیر، حتی اصل خود این اتفاق هم قطعی نیست. خروجی‌های عددی مدل‌های جو است که نشان می‌دهد احوالات پاییز اینچنین است. بارش پاییزی ما به احتمال قوی نرمال و کمتر از نرمال خواهد بود و گرایش به بارش‌های کمتر از نرمال دارد. احتمال اینکه پاییز کم‌بارش داشته باشیم، بیشتر از پاییز نرمال و بالاتر از نرمال است. در پاییز انتظار ترسالی نداریم و بیشتر انتظار خشکسالی داریم.»
سازمان‌ها و نهادهای متولی آماده باشند
وظیفه با تاکید بر این نکته که مساله کم‌بارشی پیش‌رو باید از هم‌اکنون موردتوجه مسئولان مدیریت منابع آب قرار گیرد و تمهیداتی را در بخش کشاورزی و مصرف آبی بیندیشند، خاطرنشان کرد: «مصاحبه‌ها و گفت‌وگوها هشداری برای سازمان‌ها برای مدیریت شرایط توسط آنهاست. هر سازمانی براساس وظایف ذاتی خود اقدامات مشخصی را انجام می‌دهد مثلا وزارت نیرو در توزیع برق و منابع برق آبی تمهیداتی را در نظر می‌گیرند. وزارت جهاد کشاورزی وقتی بارش‌ها دیرتر شروع شود، توصیه‌هایی برای کشاورزان در فصل کاشت در پاییز سال آینده خواهند داشت و اگر دیرتر شروع شود، رطوبت خاک در موعد مقرر نخواهد داشت و کشت پاییزه به‌خصوص کشت دیمی دیرتر شروع می‌شود و هر سازمانی یک‌سری مسائل فنی با کم‌بارشی یا پربارشی را در نظر می‌گیرد که توصیه‌های خود را براساس آن انجام می‌دهد و باید هم همین‌طور باشد و تمهیداتی بیندیشند.»
ممکن است کم‌بارشی پاییز در زمستان یا بهار آینده جبران شود
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در ارتباط با اینکه آیا دوره ترسالی ما پایان یافته است یا خیر گفت: «به‌طور کلی هرساله ما یک‌سوم بارش‌هایمان در پاییز است، یک‌سوم در زمستان و یک‌سوم هم در بهار است. این نرمال است. اگر پاییز کم‌بارش شود ممکن است در زمستان یا بهار کمبود جبران شود. نمی‌توانیم از کمبود بارش پاییز نتیجه بگیریم کل سال خشکسالی یا ترسالی حاکم می‌شود. اگر فصلی بررسی کنیم، انتظار داریم پاییزی شود که بارش‌ها دیرتر شروع شود و به این دلیل بارش کمی را خواهیم داشت. به‌صورت کلی در ارتباط با خاورمیانه هم باید بگویم شاخص دوقطبی اقیانوس هند برعکس سال قبل در فاز منفی قرار گرفته و نوسان جنوبی اقیانوس آرام نیز به احتمال زیاد وارد فاز سرد خواهد شد. نتیجه این تغییرات برای منطقه خاورمیانه و کشور ما بارش‌های ضعیف و کمتر از نرمال خواهد بود.»
از ابتدای سال آبی 29درصد بارش‌ها افزایش داشته است
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در پایان با اشاره به وضعیت بارش‌ها در سال گذشته آبی افزود: «از آنجایی که در فصل تابستان هستیم و بارش چندانی تا پایان سال آبی نداریم و عملا بارش ما در فصل سرد است، تقریبا در کل کشور حدود 29درصد بارندگی‌ها فراتر از نرمال بود. از ابتدای سال آبی-زراعی تاکنون در کشور 5/285 میلیمتر بارش پهنه‌ای (بارش‌های نقطه‌ای در ایستگاه‌های هواشناسی) داشتیم که این میزان نسبت به بارش بلندمدت ۶۴ میلیمتر (حدود ۲۹ درصد) بیشتر بود. با وجود این بارش‌ها طی سال جاری آبی - زراعی نسبت به سال گذشته حدود هشت درصد کمتر شده است.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه