به گزارش «فرهیختگان آنلاین»،  از 1948 تا امروز، هرکدام از رهبران قدرتمند عرب با ایده‌ای خاص به‌دنبال احقاق حقوق غصب‌شده فلسطینیان و آزادی فلسطین بودند. این ایده‌های مبتنی‌بر ناسیونالیسم عربی از ذهن به میدان رسید و نه‌تنها منتج به گشایش برای فلسطینیان نشد که شکست‌های پی‌درپی، تقریبا تمام فلسطین و بخشی از خاک کشورهای عربی را نیز به صهیونیست‌ها هدیه داد. چنددهه انتظار بیهوده برای آزادی فلسطین با ایده‌های عربی، با دوانتفاضه به پایان رسید و فلسطینیان به‌جای چشم امید داشتن به رهبران عربی و ایده‌های پان‌عربیست‌شان بر قدرت مقاومت اسلامی تکیه کردند و توانستند برخلاف رهبران عرب، طعم تلخ شکست را به دشمن صهیونیستی بچشانند. یکی از گروه‌های موثر مقاومت اسلامی در فلسطین، جنبش جهاد اسلامی بود. اوج فعالیت این جنبش از زمانی آغاز شد که رمضان عبدالله مسئولیت آن را در سال 1995 بر عهده گرفت. جهاد در دوره عبدالله توانست چندین عملیات موفق را علیه صهیونیست‌ها طراحی و اجرا کند و همین مساله باعث شد آمریکا برای دستگیری او جایزه تعیین کند. عبدالله شامگاه شنبه و پس از دو سال بیماری در بیمارستانی در لبنان درگذشت. بعد از درگذشت او، صفحه توئیتر سردار شهید حاج قاسم سلیمانی تصویری از رمضان عبدالله و سردار منتشر کرد که به‌خوبی راوی علاقه سردار سلیمانی به این مقام مقاومت بود. واقعیت این تصویر را می‌توان در مراسم ختم مادر سردار قاسم سلیمانی یافت؛ جایی که حاج قاسم برای احترام و در آغوش کشیدن رمضان عبدالله که انتهای حسینیه نشسته بود، جلوی در حسینیه را ترک می‌کند. عبدالله هرچند در دهمین سال تشکیل رژیم صهیونیستی (1958) یعنی زمانی که اغلب بخش‌های خاک فلسطین اشغال شده بود و اداره کرانه باختری به اردن و نوار غزه به مصر سپرده شده به‌دنیا آمد، اما در سراسر عمر خود به‌دنبال آزادسازی سرزمین فلسطین بود. زندگی رمضان عبدالله بر دهه‌های پرتنش و ملتهب فلسطین منطبق شده بود.

او در آستانه 10سالگی شاهد اشغال محل زندگی‌اش به‌دست صهیونیست‌ها طی جنگ 6روزه سال 1967 بود. خانواده عبدالله، از مبارزان علیه صهیونیست‌ها بودند. گفته می‌شود مادرش در نوار غزه رهبری برخی فعالیت‌های آزادیخواهانه را در دست داشت.

رمضان عبدالله پس از اخذ دیپلم در نوار غزه مانند بسیاری از اعراب و به‌خصوص فلسطینی‌های بی‌وطن‌شده در سال 1977 راهی مصر شد. او درحین تحصیل اقتصاد در دانشگاه الزقازیق با شهید فتحی‌شقاقی [نخستین دبیرکل جنبش جهادی اسلامی فلسطین] آشنا شد و به عضویت «جماعت اخوان‌المسلمین» درآمد و فعالیت‌هایش را با تشکیل گروهی 60 نفره از میان دانشجویان فلسطینی دانشگاه‌های مصر پی‌گرفت. با فارغ‌التحصیل شدن در سال 1981 رمضان عبدالله به غزه بازگشت و در دانشکده اقتصاد دانشگاه اسلامی آن مشغول تدریس شد. مبارزات سیاسی او علیه رژیم صهیونیستی باعث شد در ۲۸ آگوست ۱۹۸۳ فعالیت‌هایش محدود و حتی از تدریس در دانشگاه منع شود.

وی که خود را در غزه تحت‌فشار می‌دید در سال 1986 برای تکمیل تحصیلات به لندن رفت و در سال 1990 موفق به اخذ دکتری اقتصاد از دانشگاه دورهام شد و سپس به آمریکا سفر کرد. پس از تاسیس «مرکز پژوهش‌های اسلام و جهان» به‌همراه عده‌ای به‌عنوان مدیر این مرکز فعالیت کرد و همزمان طی سال‌های 1992 تا 1995 به تدریس دروس مرتبط با خاورمیانه اشتغال داشت. با تکمیل تحصیلات رمضان عبدالله وی وارد دوره جدیدی از زندگی خود شد.

  ورود به میدان مبارزه در دهه «سازش»

دهه 1990 برای فلسطین تاریخ «سازش» است. امضای پیمان اسلو1 در سال 1993 و پیمان اسلو2 در سال 1995 بین سازمان آزادیبخش فلسطین به رهبری یاسر عرفات و رژیم صهیونیستی دو نقطه‌عطف فرآیند سازش عربی در این دهه بودند. این فرآیند در جبهه مخالف سازش باعث تشدید فعالیت‌های تشکیلاتی جهت سازمان بخشیدن به مبارزات ضدصهیونیستی شد. طی دو پیمان اسلو عملا بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین جناح مبارز فلسطینی وارد صلح با تل‌آویو شده بود.

فتحی‌‌شقاقی، دبیرکل سازمان آزادیبخش فلسطین که در دمشق مستقر بود، سعی کرد با جذب نیروهای جدید و منسجم‌سازی نیروهای قبلی سطح این تشکیلات را به مرحله پیشرفته‌تری برساند. به‌همین‌دلیل هنگامی که رمضان عبدالله پس از خروج از آمریکا و قبل از بازگشت به فلسطین به قصد اقامتی کوتاه وارد دمشق شد، فتحی شقاقی که از قبل با وی در ارتباط بود او را راضی کرد 6 ماه حضورش در سوریه را تمدید کند. دراین‌مدت رمضان عبدالله به کمک دیگر اعضای مقاومت فلسطین برنامه‌هایی برای گسترش فعالیت‌های جنبش جهاد اسلامی در داخل سرزمین‌های فلسطینی طراحی کرد.

اتفاقی مهم در سال 1995 باعث شد رمضان عبدالله نقشی بسیار جدی را در مبارزات ضدصهیونیستی برعهده بگیرد. در اکتبر ۱۹۹۵ فتحی شقاقی در مسیر بازگشت از لیبی در کشور مالت توسط رژیم صهیونیستی ترور شده و به شهادت رسید تا شورای مرکزی جنبش جهاد اسلامی در غیاب نخستین دبیرکل خود، رمضان عبداللّه را جانشین وی کند. او بلافاصله با مدیریت صحیح جنبش جهاد توانست عملیات استشهادی بزرگی را داخل سرزمین‌های اشغالی طراحی کند. لطفی امین ابوسعده، یکی از اعضای این گروه در منطقه «نتانیا» چند صهیونیست را کشت و مجروح کرد. به همین دلیل رهبران رژیم صهیونیستی دستور ترور دبیرکل سازمان جهاد اسلامی را به دستگاه امنیت داخلی این رژیم (شاباک) ابلاغ کردند، اما این دستگاه با وجود تشکیل یک گروه ویژه از نیروهای اطلاعاتی نتوانست ماموریت خود را به انجام برساند.

  فرمانده‌ای نامرئی در میدان

رمضان عبدالله به‌دلیل فعالیت‌های ضدصهیونیستی خود همیشه تحت تعقیب و فشار صهیونیست‌ها و آمریکا قرار داشت. او پس از دستگیری جریان مبارزات مسلحانه در سرزمین‌های اشغالی در ۲۷نوامبر ۱۹۹۵میلادی در لیست سیاه آمریکا قرار گرفت. تنها سه سال بعد و در 1998 واشنگتن طی اعلامیه‌ای برای دستگیری رمضان عبدالله جایزه‌ای پنج‌میلیون دلاری تعیین کرد و او به‌همین دلیل مدتی به مرد پنج‌میلیون دلاری مشهور شد. با آغاز انتفاضه دوم مردم فلسطین در سال 2000 جنبش جهاد اسلامی بار دیگر برای دفاع از مردم فلسطین و ضربه زدن به صهیونیست‌ها وارد کارزار شد و مسئولیت شماری از عملیات‌ها را داخل سرزمین‌های اشغالی برعهده گرفت تا عطش رژیم صهیونیستی برای ترور و حذف وی از صحنه فلسطین بیشتر شود. آمریکا در ۲۴فوریه ۲۰۰۶ میلادی دبیرکل سازمان جنبش جهاد را به‌عنوان یکی از خطرناک‌ترین افراد تحت تعقیب معرفی کرد و در سال 2007 کاخ سفید در راستای طرح «پاداش برنامه عدالت» بار دیگر برای دستگیری وی جایزه‌ای پنج‌میلیون دلاری تعیین کرد. با وجود ناکامی چندین‌باره سازمان‌های رسمی و اطلاعاتی غربی-صهیونیستی برای دستگیری یا ترور رمضان عبدالله، اف‌بی‌آی در پایان سال 2017، او را به‌همراه 26 فرد دیگر از سراسر جهان در لیست تحت تعقیب خود قرار داد.

  هوشمند در تحولات منطقه‌ای

جنبش آزادیبخش میهنی فلسطین موسوم به «فتح»، جنبش مقاومت اسلامی موسوم به «حماس» همراه جنبش جهاد اسلامی به‌ترتیب زمان تاسیس و بزرگی تشکیلاتی سه‌گروه بزرگ فلسطینی هستند.

جنبش فتح به‌ رهبری یاسر عرفات که ریاست بزرگ‌ترین گروه در فدراسیون گروه‌های فلسطینی با نام «سازمان آزادیبخش فلسطین» را نیز برعهده داشت در دهه 1990 وارد جریان سازش با صهیونیست‌ها شد و از آن به بعد به‌جای مبارزه با رژیم صهیونیستی سلاح‌های خود را برای تامین امنیت این رژیم به سمت آوارگان فلسطینی نشانه رفت. جنبش حماس نیز در سال 2011 علی‌رغم آنکه مورد حمایت جریان مقاومت قرار داشت با پیوستن به جریانی که از آن برخاسته بود، یعنی اخوان‌المسلمین وارد محور ترکیه-قطر شد.  در این میان اما هوشمندترین گروه در میان جریانات فلسطینی جنبش جهاد اسلامی بوده است. این گروه علی‌رغم ارتباط اولیه با اخوان‌المسلمین به‌جای جذب شدن در طیف‌های لیبرال یا تکفیری این گروه سعی کرد با شناختی واقعی از صحنه میدانی خاورمیانه به نقش‌آفرینی خود ادامه دهد. رمضان عبدالله در حوزه سیاست خارجی از سایر مقامات فلسطینی هوشیارتر بود. او در همان ابتدای مسئولیت توانست روابط خارجی جنبش را به‌شدت مستحکم کند. عبدالله نه‌تنها با محور مقاومت، بلکه حتی به‌صورت منطقه‌ای با کشورهایی مانند مصر، لیبی و برخی کشورهای خلیج فارس که در محور مقاومت نیز قرار نداشتند، رابطه برقرار کرد. نکته مهم در شیوه عبدالله، استحکام در اراده و منطق مبارزاتی‌اش بود. او روابط منطقه‌ای را بدون کوچک‌ترین عقب‌نشینی از اقدامات مسلحانه و رهبری قیام توسعه داد و با همین هوشیاری توان مقاومت را در سوریه هدر نداد و برخلاف دیگر جریانات فلسطینی درکنار نظام دمشق باقی ماند و روابط خود با مهم‌ترین حامی قضیه فلسطین یعنی تهران را وارد مراحل بحرانی نکرد. هوشمندی جنبش جهاد اسلامی باعث شد آنها درگیر حواشی نشوند و فریب بازی‌های سیاسی را نخورند. همین مساله موجب شد هنگامی که حماس درحال بازی در پازل دشمنان آرمان فلسطینی بود، جنبش جهاد اسلامی با منحرف نشدن از اولویت اصلی خود یعنی قضیه فلسطین وزن خود را در تحولات منطقه به‌شدت افزایش دهد. اگر تا نیمه اول دهه 2010 حماس دشمن اصلی رژیم صهیونیستی در غزه به‌حساب می‌آمد، جنبش جهاد اسلامی درکنار جلب اعتماد حماس با افزایش ظرفیت نیروهای انسانی و تجهیزات خود در ابعاد کمی و کیفی به بزرگ‌ترین خطر برای تل‌آویو تبدیل شد.

  عملیات‌ها پس از انتفاضه‌

رمضان عبدالله علاوه‌بر دبیرکلی جنبش، فرمانده میدانی عملیات‌های جهاد اسلامی نیز بوده است. آن‌طور که داوود شهاب، مسئول اطلاع‌رسانی جنبش جهاد اسلامی فلسطین گفته «بسیاری از عملیات‌های استشهادی بزرگ در مقابله با رژیم اشغالگر با نظارت مرحوم عبدالله انجام شده بود.» مهم‌ترین عملیات‌های انجام‌شده در دوران ابتدایی مسئولیت رمضان عبدالله، عملیات علیه یک اتوبوس صهیونیستی در ژوئن ۲۰۰۲ بود که منجر به کشته شدن ۱۷ صهیونیست شد. علاوه‌بر این حمله غافلگیرانه جهاد اسلامی به شهرک‌نشینان و نظامیان صهیونیستی در هبرون در نوامبر ۲۰۰۲ نیز ۱۴ کشته بر جای گذاشت. گروهان قدس شاخه نظامی این جنبش در فاصله زمانی 2000 تا 2005 به‌همراه برخی دیگر از گروه‌ها 69 عملیات انجام داد. از سال 2010 به بعد، جهاد اسلامی در حوزه دفاعی تقویت شد و توانست در مارس ۲۰۱۲ حملات راکتی وسیعی را به‌سوی جنوب رژیم صهیونیستی سازمان دهد. این جنبش طی چندروز بیش از ۱۲۰ راکت به سرزمین‌های اشغالی شلیک کرد. اما آبان سال‌گذشته مقامات صهیونیستی خبری را اعلام کردند که نشان از تقویت توان دفاعی جهاد اسلامی داشت. رسانه‌های رژیم صهیونیستی به نقل از مقامات امنیتی اعلام کردند که جنبش جهاد اسلامی فلسطین از موشکی در جریان نبرد ۱۱ نوامبر استفاده کرده است که جدید بوده و هراس تل‌آویو درباره توان نظامی آن را به‌دنبال داشته است. کانال ۱۳ رژیم صهیونیستی گزارش داد: «این موشک که کلاهکی به وزن ۳۰۰ کیلوگرم دارد، پس از اصابت، حفره‌ای به قطر ۱۶ متر و عمق دومتر ایجاد کرده است.» این رسانه صهیونیست اذعان کرد: «این موشک مقادیر به‌مراتب بیشتری از موشک‌هایی که گروه‌های فلسطینی در غزه استفاده می‌کنند، موادمنفجره داشته که حجم آن اسرائیلی‌ها را غافلگیر کرده است. این موشکی است که در غزه ساخته شده است. توان جهاد اسلامی فلسطین در برخی موارد بر توان فناوری حماس برتری دارد.»

  آینده جنبش جهاد اسلامی

مصر زمانی به‌دلیل وجود جریانات قوی ملی‌گرایانه و اسلامی بزرگ‌ترین محل تجمع جریانات ضدصهیونیستی در جهان بود. یکی از گروه‌های حاضر در این کشور «جهاد اسلامی مصر» بود که در ابتدا براساس اندیشه‌های اسلامی خواستار مبارزه با رژیم صهیونیستی بود.  فتحی شقاقی، عبدالعزیز عوده و بشیر موسی سه دانشجوی فلسطینی پس از آشنایی با این گروه مصری و همچنین تاثیر پذیرفتن از اخوان‌المسلمین گروه جهاد اسلامی فلسطین را در سال 1970 پایه‌گذاری کردند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی اعضای این گروه که برای ادامه مبارزه به‌دنبال الگویی مناسب‌تر از جریانات دارای شکاف و بعضا منحرف اخوان‌المسلمین و جهاد اسلامی مصر بودند جذب اندیشه‌های رهبر انقلاب اسلامی ایران شدند. جهاد اسلامی فلسطین از این پس اصول اساسی خود را براساس اندیشه امام خمینی(ره) قرار داد. هدف اصلی این سازمان نابودی رژیم صهیونیستی از طرق مختلف مانند مبارزه مسلحانه و برپایی کشور فلسطینی با حکومتی اسلامی است.  در سال 2018 و پس از آغاز بیماری رمضان عبدالله، زیاد النخاله به‌عنوان دبیرکل جهاد اسلامی فلسطین انتخاب شد. او پیش از این مدت‌ها معاون رمضان عبدالله بود. وی پسر الحاح رشدی النخاله است که در سال 1956 در شهر خان یونس غزه به‌دنبال حمله مشترک رژیم صهیونیستی، انگلیس و فرانسه علیه مصر به‌شهادت رسید. النخاله با وجود دستگیری به‌دست نیروهای رژیم صهیونیستی و محکومیت به حبس ابد پس از 14سال اسارت در سال 1985 طی یک عملیات تبادل اسیر بار دیگر آزاده شد و مبارزه را در مسیر گذشته پی‌گرفت.  ذهن پویای وی باعث شده است با وجود مشکلات گسترده در جبهه عربی و حرکت محور عربستان سعودی، امارات، مصر، اردن به‌همراه دیگر کشورهای همراه‌شان برای اجرای معامله قرن براساس طرح آمریکا، جنبش جهاد اسلامی رژیم صهیونیستی را در داخل سرزمین فلسطین به چالشی اساسی بکشد.  در سال 2018 لو رفتن یکی از مهم‌ترین عملیات‌های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی در غزه توسط نیروهای جهاد اسلامی ضمن بی‌حیثیتی نیروهای امنیتی این رژیم زلزله‌ای سیاسی در تل‌آویو به‌راه انداخت که انحلال پارلمان و برگزاری سه دور انتخابات زودهنگام پارلمانی پی‌درپی را به‌دنبال داشت. این جنبش از قدرت بالای اطلاعاتی برخوردار است، به‌گونه‌ای که تلاش‌های گسترده رژیم صهیونیستی به کمک نیروهای هوایی آن برای ترور رهبران اصلی جهاد اسلامی در سوریه به ناکامی کشیده شده است. اثر‌گذاری جهاد اسلامی در صحنه میدانی علیه تل‌آویو تمرکز تصمیم‌گیری را در رژیم صهیونیستی برهم زده و زمینه‌های بروز شکاف‌ها را در این رژیم مهیا کرده است. از سوی دیگر تعامل جهاد اسلامی با دیگر گروه‌های فلسطینی مانند حماس مانع از موفقیت تلاش‌های رژیم صهیونیستی و محورهای منطقه‌ای برای مهار آن شده است.

 * نویسنده: سیدمهدی طالبی، روزنامه‌نگار