به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، تولد ویروس کرونا در چین و سپس انتشار آن در سراسر دنیا، اگرچه موجب بر‌هم‌خوردن نظم جهانی و پدیدآمدن آثار سوء و تبعات منفی شده است، اما در این میان، جشن تولد کرونا بلوغ و شکوفایی بسیاری از علوم را نیز به همراه داشته است. دستاوردهای علمی و پزشکی که توسط متخصصان و پژوهشگران برای مقابله و مبارزه با این ویروس، طی مدت اخیر به جهان معرفی شده، نشان می‌دهد کرونا یک فرصت ایده‌آل برای به فعلیت درآمدن استعدادهای بالقوه بوده و هر کشوری که توانسته است در این فضای به وجود آمده، از توانمندی‌‌های خود بیشتر استفاده کند، یک گام از دیگر کشورها، در مبارزه با کرونا موفق‌تر عمل کرده است. از زمان همه‌گیری این ویروس در جهان، بدنه علمی کشورها برای یافتن راه‌های پیشگیری، مقابله و درمان کرونا بسیج شده‌اند و از تولید واکسن کرونا گرفته تا تولید انواع کیت‌‌های تشخیص این ویروس و سایر تجهیزات و ملزومات مقابله با کرونا، تصویری از پتانسیل‌‌های علمی هر کشوری را به نمایش گذاشته‌اند. دراین راستا متخصصان و پژوهشگران ایرانی نیز از اواخر سال گذشته که خبر ورود کرونا به کشور منتشر شد، عزم خود را برای مقابله با این ویروس جزم کرده‌اند؛ ساخت انواع تجهیزات و ملزومات موردنیاز کادر پزشکی و درمان کشور، مصداق بارز این عزم ملی برای مبارزه با بیماری کروناست.
ضعیف شدن توان کادر درمانی انگیزه ساخت ربات خدمات‌رسان
در آغازین روزهای ورود کرونا به ایران، عدم‌رعایت پروتکل‌های بهداشتی و جدی‌نگرفتن مخاطرات این ویروس موجب شد روند ابتلای افراد به کرونا به شکل عجیبی افزایش یابد. افزایش سریع تعداد مبتلایان به کرونا، طبیعتا با تجهیزات درمانی موجود در کشور همخوانی نداشت. کمبود تخت‌‌های بیمارستانی، نیروی کار کادر درمانی اعم از پرستاران و پزشکان، کمبود تجهیزات و ملزومات درمانی، کشور را در شرایط بحرانی قرار داد. دراین میان آنچه بیش از هرچیز نگرانی از ادامه این روند را به همراه داشت، آسیب‌هایی بود که متوجه کادر درمانی کشور می‌شد. به‌عبارت دیگر، هرچه تعداد بیماران افزایش پیدا کرد، توان کادر درمانی برای ارائه خدمات به بیماران پاسخگو نبود. همین امر موجب شد بسیاری از پزشکان و پرستاران بیمارستان‌های مختلف در سراسر کشور به دلیل ارائه خدمات به بیماران، آن‌هم در زمان‌های طولانی، دچار خستگی مفرط، ضعف نیرو و درنهایت ابتلا به بیماری کرونا شوند. شاهد این امر نیز اخبار گوناگونی بود که از فوت پرستاران و پزشکان کشور خبر می‌داد. همین اتفاقات ناگوار بود که موجب شد متخصصان یک شرکت دانش‌بنیان به فکر ساخت یک ربات خدمات‌رسان پزشکی بیفتند.
ساخت ربات کیوان‌لایف بات
از زمان ظهور ربات‌ها و به‌دنبال آن با رشد تکنولوژی و توسعه علم رباتیک، ربات‌ها نقش مهمی را در حوزه پزشکی ایفا کرده‌اند. ربات‌ها توانسته‌اند در زمینه‌های جراحی، پرستاری و امداد، ربات بیمار، بیومکانیک و نانورباتیک خدمات بزرگی را به کادر درمانی ارائه دهند. ربات‌ها سالانه جان بسیاری از انسان‌ها را در سراسر دنیا از مرگ حتمی نجات داده‌اند و مزایای استفاده از آنها در علم پزشکی موجب شده سازندگان ربات‌ها هر روز با افزودن یک گزینه جدید و توانمند‌تر، حضور نیروی انسانی را در جریان مداوا و درمان بیماران به حداقل برسانند. اگرچه ساخت ربات‌های پزشکی به دلیل حساسیت‌های فراوانی که دارد، نسبت به سایر ربات‌ها پیچیده‌‌تر است، اما تخصص و توانمندی بالای متخصصان و پژوهشگران ایرانی نیز امکان ساخت ربات‌های پزشکی پیشرفته را در کشور فراهم کرده است. ربات پزشکی «کیوان لایف‌بات» مصداق قابل‌تحسینی از توانمندی متخصصان ایرانی است که به تازگی رونمایی شده و قرار است در جبهه مقابله با کرونا، کمک‌رسان کادر درمانی کشور باشد.
ربات کیوان لایف‌بات چگونه کار می‌کند؟
«سلام، من آماده‌ام که درکنارتان باشم» این عبارتی است که ربات ایران‌ساخت «کیوان لایف‌بات» ارائه خدمات خود را با آن آغاز می‌کند. این ربات به شکل کنترل از راه دور یا خودکار در بخش‌های قرنطینه بیمارستان تردد می‌کند. با دوربینی که در این ربات تعبیه شده است، ارتباط تصویری و صوتی میان بیمار و پزشک از راه دور فراهم می‌شود. در بدنه این ربات طبقاتی تعبیه شده است که دارو یا غذا روی آن قرار می‌گیرد و برای بیمار ارسال می‌شود. پس از آنکه بیمار غذا را برداشت، طبقات توسط سیستم‌های ضدعفونی‌کنندهUV یا پلاسما ضدعفونی و تمیز کردن به‌صورت خودکار انجام می‌شود.
بخش‌های بالایی این ربات به سنسورهایی برای اندازه‌گیری درجه حرارت بدن بیمار مجهز است، البته درکنار آن محفظه‌ای تعبیه شده است که بیمار با قراردادن انگشت خود در آن امکان اندازه‌گیری میزان اکسیژن خون و ضربان قلب را مهیا می‌کند. یکی‌دیگر از قابلیت‌های این ربات تشخیص مانع، قابلیت اضافه‌شدن به سنسورهای دیگر و دید سه‌بعدی است، در واقع فناوری هوش مصنوعی به‌کاررفته در ربات این قابلیت‌ها را به آن می‌دهد. البته یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ربات کیوان‌لایف‌بات این است که کاربرد آن لزوما منحصر به زمان شیوع کرونا نیست، بلکه در سایر بحران‌ها نیز می‌توان از آن بهره برد. ربات پزشکی کیوان لایف‌بات امروز به‌عنوان عضوی از کادر درمان بیمارستان شهید هاشمی‌نژاد فعالیت خود را آغاز کرده است. دو نمونه از این محصول نیز به قطر صادر شده است. روسیه و کره‌جنوبی نیز برای خرید آن استقبال کرده‌اند.
فعالیت شبانه‌روزی یک تیم 18 نفره
علی قره‌خانی، مدیرفنی شرکت دانش‌بنیان تولید‌کننده ربات «کیوان لایف‌بات» در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره فعالیت 18ساله این شرکت در حوزه تولید انواع ربات‌ها می‌گوید: «با توجه به اینکه در طول 18سال فعالیت این شرکت، انواع مختلف پلتفرم‌های ربات ازجمله ربات‌های صنعتی و آزمایشگاهی تولید و عرضه شده است، اواسط اسفندماه سال گذشته و در روزهای اوج شیوع کرونا در ایران، مشاهده کردیم که در بخش‌های قرنطینه بیمارستان‌ها مراجعات پزشکان و پرستاران برای درمان بیماران، موجب شیوع بیشتر و انتقال بیماری به کادر درمانی می‌شد. این دغدغه باعث شد به فکر تولید ربات پزشکی برای کاهش مراجعات به بخش‌های قرنطینه بیفتیم.»
به گفته وی، از همان زمان کار طراحی ربات پزشکی به همراه یک تیم 18نفره از متخصصان و پژوهشگران آغاز شد. به‌طور تقریبی روزانه 17 تا 18 ساعت کار بی‌وقفه ادامه داشت تا بالاخره کار طراحی ربات در آخرین روزهای اسفند 98 به پایان رسید. در اواخر فروردین‌ماه سال جاری نمونه اولیه ربات ساخته شد. پس از آن، کار برنامه‌نویسی ربات آغاز شد و در اواخر اردیبهشت‌ماه پایلوت کلینیکال ربات آماده و دراختیار بیمارستان هاشمی‌نژاد قرار داده شد. از آن زمان تاکنون تست‌‌های میدانی ربات درحال انجام است.
وی ادامه می‌دهد: «تیم طراحی و ساخت ربات مراحل بسیار دشواری را از ابتدا تا تبدیل‌شدن محصول فعلی پشت‌سر گذاشته‌اند و هم‌اکنون درحال توسعه بخش‌های نرم‌افزاری و برنامه‌نویسی ربات هستیم و می‌کوشیم در کمتر از یک ماه تمامی مراحل تولید نهایی را به پایان رسانده و وارد فاز تولید بیشتر ربات شویم.»
هزینه ساخت 8 برابر قیمت فروش
قره‌خانی درمورد هزینه ساخت و تولید ربات پزشکی و تامین مواد و تجهیزات موردنیاز ساخت این ربات می‌گوید: «برای ساخت نمونه اولیه ربات پزشکی هشت‌برابر قیمت فروش هزینه شده است، چراکه علاوه‌بر هزینه موردنیاز برای انجام تحقیقات، در مسیر طراحی و تولید چندین مدل پردازنده مورداستفاده قرار گرفته تا درنهایت پردازنده اصلی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. همچنین برای طراحی ربات برنامه‌نویسی‌های متعددی صورت گرفته که هرکدام هزینه‌ای جداگانه داشته‌اند. علاوه‌بر این، از این به بعد نیز تا فاز تکمیلی ربات، هزینه‌‌های زیادی پیش‌رو است. امیدواریم درنهایت قسمتی از هزینه‌ها در داخل کشور و قسمتی از طریق صادرات بازگردد.»
وی معتقد است که امکان توسعه و تجهیز هرچه بیشتر ربات کیوان‌لایف‌بات فراهم است، مشروط به اینکه حمایت‌های لازم در مسیر توسعه آن انجام شود. درواقع او براین باور است که زنده نگه‌داشتن یک محصول فناورانه بسیار مهم و سخت‌تر از تولید آن محصول است. اینکه بتوانیم یک محصول را به بلوغ برسانیم، خوب بفروشیم، خوب پشتیبانی کنیم و بعد با تغییر اوضاع، ماهیت ربات را تغییر دهیم بسیار مهم‌تر از تولید آن محصول است، بنابراین دراین راستا نیازمند حمایت‌هایی (نه مالی بلکه معنوی) در راستای صادرات و بازاریابی محصول در خارج از کشور هستیم.
قره‌خانی با اشاره به نامگذاری این ربات می‌افزاید: «یکی از همکاران ما که ایده اصلی ساخت ربات از او بود، درجریان این پروژه به بیماری کرونا مبتلا و در بیمارستان بستری شد. کیوان ایلچیان در طول مدت بستری دائما به‌صورت ویدئوکال، نیازها و مشاهدات خود را از وضعیت درمان بیماران کرونا که در قرنطینه بستری بودند، دراختیار تیم سازنده قرار می‌داد. نظرات و پیشنهادات کیوان ایلچیان همزمان با فعالیت سازندگان این ربات، کمک شایانی به بلوغ ربات کرد. همین امر باعث شد نام ربات را کیوان‌لایف‌بات گذاشته و به پاس زحماتش به او
تقدیم کنیم.»
ارزآوری 7.5تا 9.5 هزار دلاری ربات پزشکی
با توجه به اینکه گفته می‌شود ربات پزشکی ساخته‌شده، تعداد مراجعات حضوری را به بخش‌های قرنطینه کاهش می‌دهد، اما این سوال نیز مطرح می‌شود که ربات مذکور، به چه تعداد از بیماران بستری میتواند خدمات ارائه دهد.
قره‌خانی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «معمولا یک ربات برای بخش‌هایی که در حالت قرنطینه هستند، کافی است اما با توجه به اینکه شبکه این ربات از نظر سخت‌افزاری برای یک بخش تعبیه می‌شود، این‌گونه نیست که به‌راحتی بتوان ربات را به بخش‌های دیگر انتقال داد. با وجود این معتقدیم امکان توسعه بیشتر این ربات بسیار بیشتر از آنچه اکنون طراحی شده، وجود دارد تا جایی که می‌توان از این ربات‌ها برای ضدعفونی کردن اماکنی غیر از بیمارستان شامل فرودگاه، مراکز اداری، فروشگاه‌های بزرگ و... استفاده کرد.» به گفته قره‌خانی صادرات یک ربات ساخته‌شده، بسته به نوع گزینه‌ها و ویژگی‌هایی که دارد، بین 7.5 تا 9.5 هزار دلار میتواند برای کشور ارزآوری داشته باشد. ارزش این ربات یک‌دوم قیمت ربات‌های چینی است.
انواع ربات‌های پزشکی و درمانی
استفاده از ربات و هوش مصنوعی و ایجاد ربات‌های پزشکی به‌عنوان دستیار پزشکان، از ایده‌هایی است که مدت زیادی ذهن محققان حوزه رباتیک و مهندسی پزشکی را مشغول کرده است. موفقیت‌هایی که در این زمینه به دست آمده به این معنی است که تحقق چنین ایده‌هایی دور از انتظار نخواهد بود. امروزه استفاده از ربات‌ها در حوزه‌های مختلف پزشکی، از ایجاد حفره‌های کوچک و بدون نیاز به برش‌های عمیق تا انجام عمل‌های جراحی پیچیده، امکان‌پذیر شده است. شاید به همین دلیل بسیاری از تحقیقات دانشکده‌های مهندسی پزشکی دانشگاه‌های معتبر دنیا به ربات‌های پزشکی و جراحی رباتیک اختصاص یافته است.
انواع زیادی از ربات‌های پزشکی وجود دارد که در اینجا می‌توان به چند نمونه کوچک از آن اشاره کرد.
ربات پرستار: این ربات‌ها به‌جای پزشکان در اتاق قرار دارند و دکتر میتواند در تعطیلات از طریق آنها به مداوای بیماران خود بپردازد. به کمک این شیوه غیبت پزشکان از بیمارستان به‌هیچ‌عنوان احساس نمی‌شود.
ربات داروساز و داروفروش: ربات هوشمند سیتوکر (CytoCare)، اولین ربات هوشمند دنیا است که به‌طور خودکار توانایی آماده‌سازی داروهای بیماری‌های غددی را در یک محیط استریل دارد. این ربات به‌طور خودکار توانایی دستکاری و آماده‌سازی داروهای بیماری‌های غدد را دارد و دوز دارو را به‌دقت برای تزریق به بیمار آماده می‌کند.
ربات دندانپزشک:کافی است فرد فقط روی صـنـدلی دنـدانـپـزشـکـی بـنـشـیـنــد. هـمـیـن که روی صندلی بنشیند، یک عینک مـخـصـوص روی چـشمانش قرار می‌گیرد که در طول جلسه درمان دندانپزشکی‌تان می‌توانید فیلم مورد علاقه‌تان را ببینید و صداها و موسیقی‌های دلخواه‌تان را از گوشی هدفونی که روی گوش‌هایتان قرار می‌گیرد، بشنوید. فقط نسل‌های اول ربات‌های دندانپزشک ساخته شده‌اند و هنوز پروانه تاسیس مطب نگرفته‌اند.
ربات‌های توانبخشی: سکته مغزی وآسیب‌های نخاعی از مهم‌ترین عوامل ناتوانی حرکتی است که موجب اختلالات حسی و حرکتی می‌شود. کمک به این بیماران برای بازیابی توانایی حرکتی ازجنبه‌های مهم توانبخشی است. تاکنون ربات‌های پزشکی مختلفی در این حوزه ارائه شده است که تنها ربات لوکومات به مرحله تجاری رسیده و برای درمان بیماران نیز استفاده شده است.
رباتدرمانی: در آمریکا مطالعه جدید نشان می‌دهد که ربات‌های پزشکی میتواند به کمک مردم بیایند تا سال‌ها بعد از سکته مغزی، دست و پای خود را حرکت دهند. این مطالعه که در مجله پزشکی نیوانگلند به چاپ رسیده، اشاره دارد که رباتدرمانی برای اندام فوقانی میتواند حرکت دست افراد ناتوان را بهبود بخشد.
تمیز کردن بیمار توسط ربات: Cody اولین رباتی است که پیش‌بینی می‌شود برای اولین‌بار بتواند بازوها و پاهای یک فرد زنده را با حرکاتی مالشی پاک کند. ایـن ابـداع مـی‌تـوانـد در آیـنده منجر به تولید ربات‌هایی شود که بتوانند به صورت مستقل یک فرد بیمار روی تخت را تمیز کنند.
ربات بیمار: از دسته ربات‌های پزشکی است که در جهت کاهش خطای پزشکان جوان در شرایط واقعی ساخته شده است. این ربات نه‌تنها زایمان‌های طبیعی را شبیه‌سازی می‌کند، بلکه زایمان‌های غیرطبیعی همچون سزارین را میتواند نشان دهد. از نکات جالب توجه این ربات، استفاده از علائم حیاتی در بدن مصنوعی آنهاست.
کپسول رباتیک: گروهی از پژوهشگران موفق به ابداع نمونه اولیه یک کپسول رباتیک شـده‌انـد کـه بـدون آسیب رساندن به بافت به روده‌می‌چسبد. چنین رباتی میتواند امکان مشاهده دقیق و بدون درد را در داخل بدن فراهم و انجام بـیـوپسی‌ها (نمونه‌برداری‌های بافتی)، تحویل داروهـا، درمـان قـلـب و سـایـر کـاربرد پزشکی- درمانی را متحول کند.
ربات جراح: استفاده از ربات‌ها در جراحی‌ها به این دلیل است که با دقت بیشتری برش‌های لازم را برای جراحی روی بدن فرد ایجاد می‌کنند و کاهش درد، خونریزی، احتمال ابتلا به عفونت و کوتاه شدن مدت بستری بیمار و تسریع روند درمان و بهبود، از مهم‌ترین مـــزیــت‌هـــای بــهره‌گـــیــری از ربات‌هـا برای انجام جـــراحی است.
* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار