به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، تلاش بی‌وقفه شرکت‌های دانش‌بنیان از زمان ورود ویروس کرونا به کشور در سه حوزه پیشگیری، تشخیص و درمان موجب‌شده بسیاری از ملزومات کادر درمانی، بدون نیاز به واردات در داخل کشور تامین شود. از تولید ماسک و مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده گرفته تا ساخت دستگاه تخصصی مانند ونتیلاتور و تونل‌های ضدعفونی‌کننده و کیت‌های تشخیص کرونا، تماما به همت متخصصان زیست‌بوم فناوری کشور انجام شده است. تجهیز بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور به تولیدات دانش‌بنیان و محصولات فناورانه علاوه‌بر اینکه کادر درمانی کشور را از واردات این ملزومات بی‌نیاز کرد، موجب شد زیست‌بوم فناوری پس از تامین نیاز کشور، صادرات محصولات مقابله با کرونا را در دستورکار خود قرار دهد و به این ترتیب جایگاه ایران در میان کشورهای صاحب علم و فناوری را ارتقا ببخشد. مصداق بارز این امر صادرات کیت تشخیص کرونا به آلمان، ترکیه و سایر کشورهای خواهان این کیت است که به‌تازگی توسط یک شرکت‌ دانش‌بنیان تولیدکننده کیت انجام شده است. اما از زمان شیوع کرونا درسراسر جهان، بسیاری از کشورها علاوه‌بر تولید تجهیزات و ملزومات پزشکی و درمانی، فصل جدیدی از تحقیقات خود را روی تولید واکسن کرونا آغاز کرده‌اند. آمریکا، مالزی، هند، آلمان، ایتالیا و بسیاری از کشورهای دیگر، تحقیقات وسیعی را برای ساخت واکسنی که بتواند بدن فرد را از ورود ویروس کرونا مصون نگه ‌دارد، انجام داده‌اند و اگرچه هرازچندگاهی یکی از شرکت‌های تولیدکننده واکسن در جهان، نتایج تحقیقات خود را اعلام می‌کند، اما با توجه به اینکه ساخت یک واکسن پروسه‌ای زمانبر و نیازمند تحقیق و پژوهش است، لذا همچنان برای دستیابی به نتیجه مطلوب درزمینه تولید قطعی واکسن کرونا، باید زمان بیشتری بگذرد.

 گام نخست تولید واکسن توسط شرکت‌های دانش‌بنیان

زیست‌بوم فناوری ایران نیز همپای سایر کشورها، از زمان ورود ویروس کرونا به کشور درکنار ساخت و تولید تجهیزات و ملزومات مقابله با این ویروس، تحقیق و پژوهش روی تولید واکسن کرونا را آغاز کرده است. طبق گزارش ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری، ایران یکی از کشورهایی است که در حوزه ساخت واکسن به‌یک‌باره جهش چشمگیری داشته است و توانست در مدت کوتاهی جایگاه مناسبی در جهان درزمینه تولید واکسن به‌خود اختصاص دهد. با وجود این، چندسالی بود که سرعت رشد این صنعت کند شده و به‌نظر می‌رسید از ظرفیت‌های موجود در کشور برای توسعه آن بهره گرفته نمی‌شود. این درحالی است که توانمندی‌های موجود کشور در این حوزه بالاست و درکنار تامین نیازهای داخلی امکان ورود به بازارهای جهانی نیز وجود دارد. معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری طی هفت سال گذشته موفق شد تولید و ساخت واکسن را به حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان وارد کند و به‌نظر می‌رسد تلاش برای تولید واکسن توسط شرکت‌های دانش‌بنیان، اکنون زمینه تولید واکسن کرونا را بیش از پیش فراهم کرده است.

 تولید 46 نوع واکسن در کشور

براساس اعلام معاونت علمی وفناوری ریاست‌جمهوری، درحال حاضر بیش از ۷۶ پروژه بالینی شامل تست‌های دارویی، روش‌های درمانی و... در حوزه درمان کرونا توسط محققان انجام گرفته یا درحال انجام است. درکنار این پروژه‌ها، موضوع تحقیق و تولید واکسن کرونا نیز با جدیت درحال پیگیری است و محققان درحال تحقیق و پژوهش برای تولید واکسن هستند و پیش‌بینی می‌شود شرکت‌های دانش‌بنیان امسال پنج واکسن انسانی (نه‌فقط در حوزه مقابله با کرونا) وارد بازار کنند.

شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه تولید واکسن تاکنون توانسته‌اند ۹ واکسن انسانی، ۱۷ واکسن دامی، ۱۹ واکسن برای طیور و یک واکسن برای آبزیان تولید کنند. این امر نشان می‌دهد متخصصان ایرانی توانمندی و دانش تولید واکسن را دراختیار دارند اما نباید فراموش شود که تلاش برای تولید واکسن مربوط به بیماری‌های ناشناخته طبیعتا به زمان‌بندی بیشتری نیاز دارد و شرکت‌های تولید‌کننده به‌ویژه در شرایط کنونی باید مورد حمایت ویژه‌ای قرار گیرند. علاوه‌بر اینکه تولید انواع واکسن و بالاخص واکسن کرونا، نیاز به زیرساخت‌هایی دارد. پیش از این قرار بود فضایی برای جمع‌شدن تولیدکنندگان واکسن ایجاد شود تا تولید‌کنندگان را به‌صورت متمرکز گرد هم بیاورد. در همین راستا ستاد توسعه زیست فناوری از یک دهه گذشته پیشنهاد ایجاد «شهر واکسن» را ارائه داد تا شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدکنندگان واکسن بتوانند در فضایی به مساحت نزدیک به ۲۰ هکتار فعالیت‌های خود را در این زمینه به‌صورت متمرکز انجام دهند. با وجود این به‌نظر می‌رسد، ورود ویروس کرونا به کشور، اجرای این طرح را به تعویق انداخته است.

 تحقیقات 6 شرکت منتخب  برای تولید واکسن کرونا

پرویز کرمی، مشاور معاون علمی‌وفناوری رئیس‌جمهوری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به عقد قرارداد با 6 شرکت دانش‌بنیان برای تحقیق و تولید واکسن کرونا می‌گوید: «زیست‌بوم سلامت درکنار زیست‌بوم نوآوری و فناوری، یکی از اولویت‌های مهم معاونت علمی‌وفناوری به‌ویژه در دوران کرونا محسوب می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه پزشکی نیز به‌عنوان بازیگران اصلی این زیست‌بوم از همان روزهای نخستین ورود کرونا به کشور، در پی ساخت و تولید تجهیزات و ملزومات مقابله با ویروس کووید-19 هستند. اگرچه در ابتدا دو حوزه تشخیص و درمان محوریت اصلی فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان بود، اما به‌مرور و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود در این شرکت‌ها، زیست‌بوم فناوری به‌سمت حوزه پیشگیری حرکت کرد. طبیعتا تولید واکسن برای جلوگیری از ابتلای فرد به بیماری کرونا، در اولویت قرار گرفته و بر همین اساس فراخوانی با هدف حمایت از طرح‌های توسعه تولید واکسن کرونا منتشر شد.» به گفته وی، در اواسط فروردین‌ماه سال جاری و پس از انتشار این فراخوان، 6 شرکت دانش‌بنیان ازسوی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری انتخاب و برای تولید واکسن با این شرکت‌ها قرارداد منعقد شد. پس از انعقاد قرارداد، فعالیت شرکت‌های مذکور آغاز و پروسه تحقیق و تولید واکسن کرونا وارد فاز جدیدی شد. کرمی افزود: «معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری نیز با حمایت از این شرکت‌ها زمینه دستیابی هرچه سریع‌تر به واکسن کرونا را ایجاد می‌کند. حمایت‌های انجام‌شده منحصر به حمایت‌های مادی نیست بلکه در این راستا برخی شرکت‌ها نیازمندی‌هایی داشتند که تلاش‌شده این نیازمندی‌‌ها رفع شود. همچنین برخی شرکت‌ها نیازمند تسهیلات بوده یا برای فعالیت خود به مجوزهایی نیاز داشتند که از طریق معاونت علمی‌وفناوری موانع پیش‌رو برداشته شد. علاوه‌بر این برای فعالیت برخی شرکت‌ها باید هماهنگی‌های لازم با وزارت بهداشت‌ودرمان یا سازمان‌ها و ساختارهای دیگر انجام می‌شد که در طرح حمایت از توسعه تولید واکسن پیگیری شد.» به گفته مشاور معاون علمی‌وفناوری رئیس‌جمهوری، شرکت‌های متعددی از همان ابتدای شیوع کرونا در کشور به‌صورت خودجوش اقدام به تحقیق و تولید واکسن کرونا کرده‌اند و معاونت نیز مانعی برای فعالیت این شرکت‌ها ایجاد نکرده است، اما قرار‌دادهای منعقد‌شده با شرکت‌هایی انجام شده که در حوزه تولید واکسن صاحب تجربه و دانش فنی بسیار بالایی بوده‌اند و جزء شرکت‌های معتبر در این زمینه محسوب می‌شوند. با وجود این نمی‌توان مسیر و زمان مشخصی برای رسیدن به نتیجه و دستیابی به واکسن کرونا اعلام کرد. این امید وجود دارد که شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به برخورداری از فناوری‌های پیشرفته که دراختیار دارند، هرچه سریع‌تر به واکسن کرونا دست پیدا کنند.

 ساخت سریع واکسن امکان‌پذیر نیست

ورود شرکت‌‌های دانش‌بنیان به حوزه تولید واکسن کرونا اگرچه اتفاق مهم و ارزشمندی است، اما چند نکته در این راستا نباید فراموش شود؛ درحال‌حاضر در بسیاری از کشور‌های جهان محققان درحال تحقیق روی واکسن کرونا هستند. طبق آمار جهانی اکنون بیش از 20 واکسن مختلف در مرحله طراحی و ساخت است و حتی برخی کشور‌ها اقدام به آزمایش واکسن روی بدن انسان کرده‌اند تا ایمنی و کارایی واکسن بررسی شود. برخی کشور‌ها نیز درحال طی کردن مرحله آزمایش‌ واکسن روی حیوانات هستند و امید دارند که در ماه‌‌های آتی محصول خود را روی انسان آزمایش کنند. اما نکته قابل‌توجه اینجاست که حتی اگر یک یا چند کشور که اکنون در مرحله تحقیقات به سر می‌برند، بتوانند تا پایان سال چنین واکسنی را بسازند، تولید انبوه آن چیزی نیست که به‌راحتی انجام شود. درواقع اگر واکسنی ساخته شود، حداقل در ابتدای امر تعداد آن محدود خواهد بود.شیوه عمده ساخت واکسن در چند دهه گذشته استفاده از ویروس اصلی بوده است و همان‌طور که پیش از این برای ساخت واکسن سرخک، اوریون و سرخجه از نمونه ضعیف‌شده ویروس‌‌ها استفاده می‌شد، گفته می‌شود که واکسن کرونا نیز با همین شیوه ساخته می‌شود. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که روش نوینی که تا پیش از این مورداستفاده قرار نگرفته، اکنون در روند ساخت واکسن کرونا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش متخصصان بخش‌‌هایی از کد ژنتیکی ویروس را مستقیما به بدن تزریق می‌کنند. این تزریق موجب می‌شود که بدن پروتئین‌‌های ویروسی تولید و دستگاه ‌ایمنی بدن را مجبور به مبارزه با ویروس کند. در این میان روش دیگری نیز موردتحقیق و بررسی محققان است که براساس آن سلول فرد بهبودیافته از بیماری گرفته شده و به فرد بیمار تزریق می‌شود. این روش اگرچه به‌معنای واکسینه‌شدن نیست، اما در درمان سریع فرد مبتلا تاثیر فراوانی دارد. این روش که پلاسمادرمانی نیز به آن گفته می‌شود، درحال‌حاضر در مراکز درمانی کشور نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. آنچه شواهد نشان می‌دهد، این است که درواقع نمی‌توان زمان دقیقی برای دستیابی به واکسن کرونا تعیین کرد. متخصصان این حوزه معتقدند که بین 18 تا 24 ماه زمان برای اعلام نتیجه نهایی تحقیقات روی واکسن کرونا نیاز است، مضاف‌بر اینکه پس از تولید واکسن، مرحله ساخت عمده و ورود به بازار نیز زمان قابل‌توجهی را دربرمی‌گیرد.

 صدور 70 مجوز برای انجام مطالعات بالینی

مصطفی قانعی، رئیس کمیته علمی ستاد کرونا و دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری گفت: «باوجود مشکلاتی که کرونا به‌وجود آورده، کمتر کشوری را سرغ داریم که با ورود کرونا و نیاز به اقلام حفاظتی و کیت‌های تشخیصی ظرف دوماه به کشور صادرکننده کیت و اقلام حفاظتی تبدیل شود، این موضوع نویدبخش این است که در آینده نیز کشور توسط دانشمندان حمایت می‌شود.»

به گفته وی تاکنون بالغ بر ۷۰ مجوز برای انجام مطالعات بالینی صادر شده است و نتایج آنها به‌تدریج وارد کمیته علمی می‌شود و کمیته تصمیم می‌گیرد که نتیجه نهایی چه خواهد بود. از سوی دیگر اقدامات و مطالعات برای واکسن کرونا درحال انجام است و اگر در دنیا واکسن تولید شود ما از دنیا عقب نخواهیم بود، چراکه تاکنون برخی تحقیقات در میزان کاهش زمان بستری بیمار اثر خوبی داشته است. در بخش تحقیقات اقدامات پیشگیری‌کننده از پیشرفت بیماری درحال انجام است؛ تحقیقاتی مانند سلول‌درمانی و پلاسمادرمانی در کمیته علمی کرونا مطرح شد، ولی هنوز برای وارد شدن به پروتکل کشوری نیاز به تحقیقات بیشتری داریم.

* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار