گزارش به«فرهیختگان آنلاین»، از همان روزی که خبر رسید ویروس کرونا وارد ایران شده است، تمام نهادها و ارگان‌های مختلف پای کار آمده و برای جلوگیری از شیوع هرچه بیشتر آن کمرهمت بستند. اما شاید کمتر به استفاده از ظرفیت‌های هنری توجه شد. بسیاری از کارشناسان فرهنگی و هنری معتقدند از پتانسیل‌های هنر برای مقابله با کرونا خوب استفاده نشده و فضای هنری مناسبی در ایام کرونایی ایجاد نشده است.
در این میان به‌نظر می‌رسد جای یک گفتمان مبنی‌بر مقابله فرهنگی و مقابله هنری با کرونا نیز خالی باشد.
به‌طور مثال، از همان روزی که کرونا تمام کشور را درگیر کرد، مسئولان بارها در سخنرانی‌های خود از مردم خواستند در خانه‌های خود بمانند تا زنجیره ویروس کرونا قطع شود؛ اما بودند افرادی که توجهی به این هشدارها نکردند.
به اعتقاد کارشناسان هنری، یکی از علت‌های توجه نکردن مردم به درخواست مسئولان، این بود که این درخواست، همراه با اقناع هنری نبود و از هنر برای اقناع کردن مردم استفاده نشد.
آنها می‌گویند سهم هنر و فرهنگ در مقابله با کرونا باید بیش از دیگر بخش‌ها درنظر گرفته می‌شد. موضوعی که از روزهای نخست شیوع ویروس کرونا در جامعه آنگونه که باید به آن توجه نشد و اقدامات چه در قالب عملیات‌های رسانه‌ای و چه در قالب عملیات‌های فرهنگی به‌صورت جزیره‌ای دنبال شد و نتیجه آن طنزهای کرونایی در فضای مجازی و جدی نگرفتن مخاطرات کرونا بود.
البته نمی‌توان منکر تلاش هنرمندان برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا شد چراکه بسیاری از آنها به شکل‌های مختلف درزمینه کرونا فعالیتهای خوبی انجام دادند. به‌طور مثال هریک از هنرمندان به هر شکل که می‌توانستند چه از طریق فضای مجازی با انتشار شعر، دلنوشته، عکس و فیلم و چه از طریق اجرای موسیقی در مراکز درمانی در تلاش بودند که فضای غمبار از دست رفتن هم‌وطنان کمرنگ‌تر جلوه کند و از سویی باعث افزایش روحیه بین بیماران و کادر درمانی شوند.
با تمام این اوصاف نمی‌توان گفت این فعالیت‌ها کافی بود. چنانچه بهمن نامورمطلق، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی فرشچیان هم چندی پیش در سخنانی گفته بود: «در حوزه هنر در خدمت کرونا، ما ایرانیان کار شاخصی که بخواهد در دنیا پخش شود به‌نظرم انجام نداده‌ایم و باید در این موضوع هنرمندان خود را قوی کنند تا شاهد کارهای فاخر و شایسته باشیم؛ این موضوع مساله‌ای است که مدیران فرهنگی کشور باید راجع‌به آن فکر کنند تا بتوانیم از طریق هنر بسیاری از مشکلات ناشی از کرونا را حل کنیم.»
دانشگاه استاد فرشچیان پای کار آمد
در این میان اما دانشگاه آزاد اسلامی واحد (ویژه) هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان تلاش کرد اقدامات خود را روی بحث کرونا متمرکز کند. مسئولان این دانشگاه از همان روزهای ابتدایی شیوع ویروس کووید-۱۹ در کشور، برای استفاده از ظرفیت هنری خود برای مقابله با کرونا اعلام آمادگی کردند. همچنین به مسئولان بیمارستان مسیح دانشوری نیز اعلام کردند که برای ثبت هنری حماسه پرستاران و پزشکان برای مقابله با کرونا آمادگی دارند تا عکس، فیلم، پوستر و نقاشی از حماسه‌آفرینی مدافعان سلامت ثبت و ضبط کنند.
برگزاری همایش «هنر/کرونا» در دانشگاه استاد فرشچیان
دانشگاه استاد فرشچیان درنظر دارد یک همایش با عنوان «هنر/کرونا» را نیز برگزار کند. مسئولان این دانشگاه می‌خواهند با برگزاری این همایش تاثیرات کرونا بر عرصه هنر و فعالیتهای هنری جامعه را تحلیل و بررسی کنند.
همایش ملی «هنر/کرونا (هنر و بیماری‌های فراگیر)» با مشارکت دانشگاه آزاد اسلامی واحد (ویژه) هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان و سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی و هنری کشور برگزار خواهد شد و نهادهایی مثل معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت فرهنگی دانشگاه تهران، معاونت پژوهشی فرهنگستان هنر، کمیسیون ملی یونسکو در ایران و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشور نیز در آن مشارکت می‌کنند.
محورهای برگزاری همایش نیز مشخص شده است و تحولات در آفرینش هنری، فناوری و نورآوری، نقد هنری، زیبایی‌شناسی و فلسفه هنری، هنر و بحران‌های اجتماعی، سیاستگذاری و مدیریت هنری، بیماری‌های فراگیر و روابط بینافرهنگی، مطالعات تاریخی تطبیقی در اولویت برگزاری این رویداد علمی فرهنگی است.
زمان برگزای این رویداد علمی هنری ۲۹ و ۳۰ مهرماه ۱۳۹۹ خواهد بود و علاقه‌مندان می‌توانند چکیده مقالات خود را تا تاریخ ۲۰ خرداد ۱۳۹۹ به دبیرخانه این همایش به آدرس www.art.corona.honar.ac .ir ارسال کنند.
آثار کرونا مستندنگاری می‌شود
یکی دیگر از اقدامات دانشگاه استاد فرشچیان، راه‌اندازی دفتری برای مستند نگاری آثار و خاطرات کرونا است.
این دفتر با هدف ثبت و مستندنگاری تاثیرات به‌جای‌مانده از پاندمی کرونا بر جامعه و ماندگار کردن تلاش‌های نوع‌دوستانه و ایثارگری بخشی از افراد جامعه، راه‌اندازی می‌شود.
این پروژه به‌همت دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران و واحد فرشچیان به‌صورت مشترک انجام خواهد شد تا بخشی از رویدادها و وقایع پیش آمده بر اثر پاندمی کرونا در کشور مستندنگاری شود.
از آنجا که پدیده کرونا مانند دیگر بلایای طبیعی مثل سیل و زلزله وجوه مختلف زندگی بشر از سبک زندگی و نگاه زیبایی‌شناسانه گرفته تا کنش‌های اجتماعی، اقتصادی وی را متاثر ساخته است، مستندسازی اتفاقات و تجربیات پیش آمده گنجینه مهمی برای مواجه، برنامه‌ریزی و مدیریت بحران‌های همه‌گیر در آینده خواهد بود.
دفتر مستندنگاری آثار کرونا درتلاش خواهد بود تا از رهگذر ثبت ایثارگری‌های افرادی نظیر پرسنل درمانی که در خط‌مقدم این مبارزه حضور دارند و نیز کسانی که به هر عنوانی به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم با این پدیده مواجه هستند، گنجینه از متن‌های مکتوب و هنری مرتبط خلق و منتشر کنند.
این پروژه ملی که به‌همت دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران و واحد فرشچیان اجرا خواهد شد، شامل برگزاری نمایشگاه‌های آثار هنرمندان جوان و پیشکسوت در دوران کرونا و پساکرونا، برگزاری همایش‌های علمی و نشست‌های تخصصی با رویکرد بینارشته‌ای، خلق آثار ویژه توسط هنرمندان پیشکسوت، برگزاری رویدادهای هنرمحور در راستای خلق آثار هنری و... خواهد بود.
این دفتر در اجرای برنامه‌های خود رویکردهایی نظیر الگو و اسطوره‌سازی از قهرمانان ایثارگر در دوران مبارزه با کرونا، باورمندی و اخلاق‌گرایی به‌واسطه رسانه‌ها و رویدادهای هنری در دوران گذار از بحران کرونا، توجه به آموزش مجازی هنر در دوران کرونا و پس از آن، زیبایی‌شناسی هنر اسلامی-ایرانی در جهان پساکرونایی، اقتصاد، فرهنگ و هنر در عصر پساکرونایی، پرداختن به‌نظریه‌ها و روش‌های مستندسازی در دوران بحران‌ها را مورد توجه و تاکید خواهد داد.
لزوم حفظ تجربیات کرونا برای استفاده آیندگان
بهمن نامورمطلق رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد (ویژه) هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان در گفتوگو با «فرهیختگان» از ظرفیت‌های زبان هنر برای جلوگیری از شیوع ویروس‌کرونا و همچنین اقدامات دانشگاه فرشچیان در این راستا سخن گفت.
او در این خصوص توضیح داد: «مشکل ما در انتقال مفاهیم این است که از زبان هنر بهره نمی‌بریم و پیام‌های خود را هنرمندانه منتقل نمی‌کنیم. اصولا خیلی مستقیم و صریح پیام‌های خود را مطرح کرده و این صراحت نیز گاهی شقاوت لازم را ندارد.»
او ادامه داد: «به‌نظر من وقتی وزیر بهداشت متوجه شیوع این بیماری و تهدید سلامت مردم شد، می‌توانست یک گروه و تیم هنری تشکیل داده و از هنرمندان درخواست می‌کرد تا پیام‌های بهداشتی وزارت بهداشت را به مردم منتقل کنند.»
او با بیان اینکه مردم زبان هنرمندان را بهتر درک می‌کنند، تاکید کرد: «سخنان هنرمندان روی مردم بیشتر اثر گذاشته و وزارت بهداشت می‌توانست با کمک آنها و کمک هنر از شیوع این بیماری جلوگیری کند.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد (ویژه) هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان اضافه کرد: «معتقدم وزیر بهداشت برای مقابله با این ویروس منحوس باید از توان هنر و بضاعت هنرمندان استفاده می‌کرد. اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد. وزارت ارشاد هم برنامه مدونی در این خصوص نداشت؛ وزارت علوم و معاونت‌های فرهنگی و هنری دانشگاه‌ها و نهادهای مختلف نیز برنامه‌ای در این راستا نداشتند.»
او اظهار کرد: «وقتی می‌گویم ایران کشور هنر بوده و هنر نزد ایرانیان است و بس، بنابراین باید بیشتر به این مسائل توجه کنیم. درحال‌حاضر از زبان هنر استفاده نمی‌کنیم و از مردم گلایه داریم و آنها را برای رفت‌وآمد در خیابان‌ها سرزنش می‌کنیم.»
نامورمطلق با بیان اینکه متاسفانه ما زبان مردم را بلد نیستم، تصریح کرد: «این درحالی است که یک هنرمند حوزه موسیقی بسیار راحت می‌تواند مردم را درک کرده و با آنها سخن بگوید. یک هنرمند نقاش با نقاشی‌ها و تصویرسازی‌های خود می‌تواند مردم را برعلیه کرونا بسیج کند. یک هنرمند نقاش همچنین به‌راحتی می‌تواند وجهه وحشتناک ویروس‌کرونا را برای مردم به تصویر بکشد تا جامعه هرچه بیشتر با خطرات این بیماری آشنا شود و بداند این بیماری شقاوت نیز دارد.»
او معتقد است: «مردم این بیماری را نمی‌شناسند و تصویر درستی از آن ندارند و تنها اطلاعاتی که به آنها داده‌ایم، آمارهایی درخصوص تعداد مبتلایان و مرگ‌ومیر است. باید جنبه‌های مختلف ویروس کرونا را با زبان و تصویرسازی‌های هنری به مردم نشان داد.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد (ویژه) هنرهای اسلامی - ایرانی استاد فرشچیان با تاکید بر اینکه به‌نوعی زیبایی‌شناسی که روی مردم تاثیر بگذارد نیاز داریم، بیان کرد: «هنر در این رابطه می‌توانست بسیار کمک‌رسان باشد و این درحالی است که ما از یک فرصت چشم‌پوشی کرده و آن را نادیده گرفتیم. در سوی مقابل مردم را سرزنش کردیم درحالی‌که این سرزنش مخصوص کسانی است که از بضاعت‌های هنری، فرهنگی و گروه‌های مرجع استفاده نکردند. وقتی مردم تصویر درستی از بیماری ندارند، نمی‌توان از آنها توقعی داشت.»
او با تاکید بر اینکه تاکنون نیز اقدامات هنری درخصوص کرونا خودجوش و از سوی خود هنرمندان بوده است، اظهار کرد: «به‌طور مثال یک کنسرت آنلاین برای مبارزه با کرونا برگزار نشد؛ یک کار نمایش آنلاین برای کودکان درخصوص آشنایی با این ویروس انجام نشد و علت این است که ما بضاعت‌های هنر و زبان زیبایی‌شناسی را نمی‌شناسیم.»
او در بخش دیگری از سخنان خود درباره اقدامات دانشگاه استاد فرشچیان در این خصوص نیز توضیح داد: «از روز اول به برخی از مسئولان اعلام کردیم که آماده نقش‌آفرینی برای مقابله با کرونا هستیم. هنرمندان می‌توانند تاثیرگذاری‌ای به‌مراتب بهتری نسبت به سایر اقشار در این خصوص داشته باشند؛ اگر از هنرمندان برای خلق آثارشان حمایت می‌کردیم آنها انگیزه بیشتری برای مقابله با کرونا پیدا می‌کردند.»
نامورمطلق اضافه کرد: «به مسئولان بسیاری پیشنهاد دادیم که می‌توانیم به این حوزه وارد شده و با خلق آثار هنری، خاطرات و عکس‌ها را ماندگار کنیم. حتی می‌توانیم نقاشان خود را در بیمارستان‌ها مستقر کرده تا برای کادر درمانی ایجاد انگیزه کنیم. اما متاسفانه مسئولان توجه چندانی به موضوع هنر نکردند و بنابراین خودمان در دانشگاه اقداماتی در این خصوص انجام دادیم. طرح خاطره‌نگاری و مستندسازی کرونا را مطرح کردیم و دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران برای کمک به دانشگاه استاد فرشچیان قول همکاری داد.»
او با بیان اینکه ستاد کوچکی را نیز برای مقابله با ویروس‌کرونا راه‌اندازی کردیم، گفت: «درصدد هستیم تا خاطرات روزهای کرونایی را زنده نگه داریم تا این روزها فراموش نشود. وقتی به سال ۱۹۱۷ نگاه می‌کنیم می‌بینیم کشورهای اروپایی به‌دلیل شیوع آنفلوآنزای اسپانیایی مرگ‌ومیر زیادی داشتند. درحال‌حاضر نیز مردم کشورمان درگیر این بیماری هستند و باید این اتفاقات مستندسازی شود. ما نمی‌خواهیم در آینده برای بررسی و تحقیق درخصوص کرونا به تحقیقات و کتاب‌های کشورهای اروپایی استناد کنیم.»
او با بیان اینکه باید از الان به فکر مستندسازی و جمع‌آوری اطلاعات باشیم، توضیح داد: «حافظه تاریخی باید حفظ شود تا آیندگان بدانند در این دوره چه اتفاقاتی افتاده است؛ ایثارهای کادر پزشکی و درمانی باید ماندگار شود و همگان بدانند در این دوره حساس چه ایثارهایی انجام شد. همان‌طور‌که در دوره دفاع مقدس خیابان‌ها به‌نام شهدا مزین شد، در آینده نیز خیابان‌ها باید به نام پزشکانی که امروز جان خود را برای کرونا از دست دادند، نامگذاری شود.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان معتقد است: «با حفظ تجربیات دوران کرونا می‌توانیم خود را برای بحران و یا یک بیماری دیگر که ممکن است در آینده کشور را درگیر کند، آماده کنیم. بنابراین این تجربیات نیز باید حفظ شود و ما در دانشگاه استاد فرشچیان به سهم خودمان فراخوان‌های مختلفی در این خصوص اعلام کردیم. درحال جمع‌آوری خاطرات مردم برای کارهای هنری و همچنین به‌دنبال سفارش آثار هنری برای ویروس کرونا به هنرمندان کشور هستیم.
کادر پزشکی ما شایسته این هستند تا آثار فاخری به نام و یاد آنها خلق کنیم. از نقاش‌ها و فیلمسازان نیز باید دعوت کنیم تا با خلق آثارهای فرهنگی و هنری به مقابله با کرونا کمک کنند.»