به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، معمولا عیار عملکرد افراد در بحران‌ها سنجیده و تعیین می‌شود؛ زمانی که قرار است در یک شرایط غیرعادی تصمیماتی اتخاذ شود که تبعات منفی بحران پیش‌آمده را به‌حداقل ممکن برساند. درواقع تصمیم‌گیری درست و سیاستگذاری صحیح و کارآمد یکی از راه‌هایی است که می‌تواند یک کشور را از توفان بحران‌ها به‌سلامت عبور دهد. اما درسوی دیگر، اتخاذ تصمیم‌های خلق‌الساعه، هیجانی و نادرست نیز قادر است به همان میزان در آشفتگی و تشدید بحران نقش داشته باشد.
بیش از دوماه است که از ورود ویروس کرونا به کشور می‌گذرد. در این مدت مسئولان دولتی تصمیمات مختلفی برای مقابله با بحران پیش‌آمده اتخاذ کرده‌اند. تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها در همه مقاطع تحصیلی و تغییر شکل آموزشی از آموزش حضوری به آموزش مجازی را می‌توان جزو اولین سیاست‌هایی دانست که دولت در سال گذشته و به‌منظور کاهش آسیب‌های ناشی از کرونا در پیش گرفت. در این میان وزارت علوم پس از پایان تعطیلات نوروزی به‌دنبال مجوز ستاد کرونا برای حضور دانشجویان دکتری در دانشگاه‌ها، دستورالعملی را برای ایجاد امکان حضور ایمن برای این دسته از دانشجویان در محیط دانشگاه صادر کرد.
براساس این دستورالعمل که به روسای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ابلاغ شده، دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی باید از آغاز اردیبهشت‌ماه سال 99 امکان حضور دانشجویان دوره دکتری خود را برای حضور در کلاس‌های درسی (به‌تشخیص استاد) به‌منظور رفع اشکال با رعایت فاصله افراد و دستورالعمل‌های بهداشتی در کلاس‌های بزرگ و دارای تهویه مناسب فراهم کنند.
همچنین دانشجویانی که برای پیشبرد و انجام رساله خود نیاز به حضور و فعالیت در آزمایشگاه و کارگاه دارند می‌توانند با رعایت ضوابط بهداشتی و تا حدامکان به‌صورت تک‌نفره از فضای آزمایشگاه یا کارگاه استفاده کنند. درصورت لزوم، ساعات کاری آزمایشگاه و کارگاه بین دانشجویان توزیع و برنامه حضور آنها در روزها و زمان‌های مختلف تنظیم شود و قبل‌وبعد از حضور هر دانشجو در آزمایشگاه و کارگاه، قسمت‌های مورد استفاده و تجهیزات و وسایل به‌نحو موثر ضدعفونی شود. اگرچه این دستورالعمل درظاهر و روی کاغذ حاوی همه نکات و تذکرات لازم است اما نحوه اجرای آن نگرانی‌های مختلفی را برای این قشر تحصیلی به وجود آورده است. دانشجویان بر این باورند که مسئولان و سیاس‌گذارانی که عموما از تحصیلات دکتری و بیشتر از آن برخورداند و از مشکلات تحصیل در مقطع دکتری مطلع هستند، بدون نادیده گرفتن چالش‌های موجود، چنین تصمیمی را در بحران کرونا اتخاذ کرده‌اند. دو دانشجوی مقطع دکتری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به بیان مشکلات خود در این ایام پرداخته‌اند که در ادامه می‌خوانید.
هزینه بحران کرونا از جیب دانشجویان دکتری پرداخت می‌شود
مریم درخشانی، دانشجوی دکتری رشته شیمی‌معدنی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اظهار نگرانی از آینده تحصیلی دانشجویان مقطع دکتری و روند پژوهشی آنها می‌گوید: «در تاریخ 17فرودین 99 بخشنامه‌‌ای ازسوی وزارت علوم صادر شد که در این بخشنامه از دانشجویان مقطع دکتری خواسته شده بود از تاریخ یکم اردیبهشت‌ماه برای ازسرگیری و ادامه فعالیت‌های پژوهشی خود در دانشگاه‌ها حضور پیدا کنند. حتی دستورالعمل‌های بهداشتی هم برای امکان ایجاد حضور دانشجویان در این محیط‌ها صادر شده بود. برای مثال در این دستورالعمل ذکر شده، دانشجویانی که برای پیشبرد رساله خود نیاز به حضور در آزمایشگاه یا کارگاه دارند، می‌توانند با رعایت ضوابط و دستورالعمل‌های بهداشتی تا حد امکان به‌صورت تک‌نفره از فضای آزمایشگاه استفاده کنند، ساعات کاری بین دانشجویان تقسیم شود، همچنین قبل و بعد از حضور دانشجویان، فضای آزمایشگاه و ابزار موجود در آن ضدعفونی شود. دانشجویانی هم که در رشتههای نظری تحصیل می‌کنند، تا حد امکان حضور فیزیکی در دانشگاه نداشته باشند.»
درخشانی به‌عنوان یکی از اعضای کمپین مطالبات دکتری وزارت علوم به‌همراه سایر اعضای این کمپین معتقد است این دستورالعمل برای پیشبرد روند پژوهشی دانشجو مناسب نیست، مخصوصا در مقطع دکتری که یک دانشجوی پژوهشگر فعالیت می‌کند.
وی در تشریح عدم امکان اجرای این دستورالعمل می‌گوید: «درمورد دانشجویانی که فعالیت آزمایشگاهی یا گلخانه‌ای یا کارگاهی انجام می‌دهند، حضور نوبتی این دانشجویان و توزیع نوبت‌کاری میان آنها عملا امکان‌پذیر نیست. برای مثال من به‌عنوان دانشجویی که در رشته شیمی تحصیل می‌کنم و کار آزمایشگاهی انجام می‌دهم، باید آزمایش‌های علمی در یک پروسه زمانی طولانی‌مدت پیگیری شود. درواقع برای کار من پیوستگی انجام آزمایش‌ها اهمیت زیادی دارد و روال پژوهش باید مستمر باشد. حال اگر طبق این دستورالعمل قرار باشد 10دانشجو در یک آزمایشگاه فعالیت کنند و ساعت کاری بین این دانشجویان تقسیم شود، سهم هر دانشجو یک ساعت خواهد بود. در این‌صورت چگونه امکان فعالیت مستمر برای من فراهم خواهد شد؟»
نکته قابل‌توجه اینکه درحال‌حاضر تنها در تعدادی از دانشگاه‌های بزرگ و سطح‌بالای کشور هر استاد یک آزمایشگاه اختصاصی دارد و حداقل 10دانشجو در آن مشغول پژوهش هستند، اما در واحدهای دانشگاهی استان‌های دیگر، دانشجویان چند استاد در یک آزمایشگاه کار می‌کنند. بعضا ممکن است در یک آزمایشگاه 25 تا 30 نفر مشغول آزمایش و پژوهش باشند. باوجود این، آیا واقعا ساعت کاری محدود را می‌توان بین این تعداد دانشجو تقسیم کرد؟
به گفته وی، در نظام آموزش‌عالی کشور بسیاری از تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی در دانشگاه‌ها عمومی است؛ به‌این‌معنا که در یک اتاق و در یک فضای محدود چند دستگاه وجود دارد که امکان استفاده آن به‌صورت تک‌نفره نیست و همزمان چند دانشجو باید از آن استفاده کنند. در این‌صورت چگونه می‌توان فاصله اجتماعی را رعایت کرد. از سوی دیگر، درحال‌حاضر نیز اپراتورهای آزمایشگاه‌ها در محل حضور ندارند و نمی‌توانند به‌صورت منظم خدمات ارائه دهند.
وی می‌افزاید: «متاسفانه برعکس آنچه تصور می‌شود، حتی دانشجویانی که فعالیت آزمایشگاهی یا کارگاهی انجام نمی‌دهند و دانشجویانی که کار نظری انجام می‌دهند نیز امکان پیشبرد رساله و حضور در دانشگاه را ندارند. نمونه بارز آن دانشجویان زمین‌شناسی هستند که طی این مدت که تردد در دانشگاه ممنوع بوده، فعالیت آنها نیز متوقف شده است. ازطرفی دانشجویانی که رساله آنها محاسباتی، نرم‌افزاری، برنامه‌نویسی و ریاضیاتی است نیاز مبرم به هسته‌های کامپیوتری قوی دانشگاه دارند تا بتوانند برنامه‌های خود را اجرا کنند، این درحالی است که دانشجویان این رشته‌ها در خارج از فضای دانشگاه به چنین هسته‌های کامپیوتری قوی دسترسی ندارند. همچنین بخش اعظم پژوهش دانشجویان علوم‌انسانی مبتنی‌بر مطالعات کتابخانه‌ای است، درحالی‌که در این مدت هیچ کتابخانه‌ای باز نبوده. مضاف بر اینکه بخش وسیعی از منابع کتابخانه‌ای غیرالکترونیکی است و برای مثال یک دانشجوی رشته جامعه‌شناسی که نیاز به پیمایش ملی در سطح کشوری دارد، در طول این دوماه که همه ارگان‌ها و سازمان‌ها تعطیل بودند، چطور می‌خواهد کار رساله خود را پیش ببرد؟»
درخشانی می‌گوید: «چندی پیش یک دانشجوی رشته حقوق پیامی برای کمپین فرستاد مبنی‌بر اینکه موضوع رساله‌اش مصاحبه با قضات است، درحالی‌که در این مدت هیچ دادگستری‌ای فعال نبوده و از این پس هم پذیرای هیچ دانشجویی برای کار علمی نیست، چراکه رفت‌وآمدها محدود شده است. همچنین در اکثر رشتههای علوم‌انسانی زمانی که حجم کار زیاد می‌شود، رغبت چندانی ازسوی استاد برای دریافت ایمیل نیست و معمولا اساتید تمایل دارند کار را به‌صورت فیزیکی دریافت کنند و مشاوره حضوری ارائه بدهند. از سوی دیگر برخی از اساتید به‌رغم سطح علمی بالا، با فضای مجازی سروکار چندانی ندارند و بعضا نیز به‌دلیل شرایط سنی بالا و ضروت حفظ سلامتی خود در قرنطینه به‌سر می‌برند و امکان برخورد با دانشجو را ندارند. درواقع تکلیف این دانشجویان بر اساس دستورالعمل وزارت علوم چیست؟ تمام دانشجویان دکتری فارغ از رشته‌هایی که در آن تحصیل می‌کنند، برای امتحان جامع و انتخاب موضوع رساله و انجام رساله نیاز به پایگاه‌های اینترنتی خارجی دارند تا بتوانند مقاله و گزارش‌های خارجی را دانلود و مطالعه کنند. درحال حاضر که ما تحریم هستیم، با اینترنت خانگی به این سایت‌ها دسترسی نداریم و باید با اینترنت دانشگاه به این سایت‌ها وصل شویم. کدام دانشگاه به این فکر کرد که بودجه‌ای در اختیار دانشجو قرار دهد؟»
وی با بیان اینکه با اجرای این دستورالعمل، هزینه بحران کرونا از جیب دانشجو داده می‌شود، می‌گوید: «طبق قانونی که وزارت علوم، سال گذشته برای دانشجویان ورودی سال95 تصویب کرد، دانشجویان دکتری مجاز هستند تا ترم 8 از رساله خود دفاع کنند، در غیر این‌صورت موضوع در کمیسیون موارد خاص موردبررسی قرار می‌گیرد و درصورت صلاحدید ترم9 به‌صورت رایگان در اختیار دانشجو قرار داده می‌شود. اما معیارهای صلاحیت دانشجویانی که به‌ناچار مجبور به دفاع از رساله خود در ترم9 شده‌اند نیز مشخص نیست.»
درخشانی می‌افزاید: «طبق مصوبه آموزشی وزارت‌علوم، دانشجوی مقطع دکتری برای شرکت در آزمون جامع باید یک مدرک زبان خارجی داشته باشد، این درحالی است که در تمام طول مدت گذشته برگزاری تمام آزمون‌های زبان لغو شد و به‌نظر نمی‌رسد با شرایط کنونی این آزمون‌ها در اردیبهشت و خردادماه نیز برگزار شوند. متاسفانه دستورالعمل وزارت‌علوم بدون درنظرگرفتن شرایط دانشجویان دکتری که دانشجویان پژوهشگر هستند، تنظیم و ابلاغ شده است.»
اجرای ابلاغیه جدید؛ اجحاف در حق دانشجویان است
اختر ایوبی، دانشجوی دکتری فیزیولوژی‌گیاهی دانشگاه الزهرای تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به اینکه بخش عمده‌ای از دانشجویانی که در دانشگاه مشغول به‌تحصیلند، دانشجویان غیربومی و درواقع خوابگاهی هستند، می‌گوید: «در دستورالعمل ابلاغ شده آمده است که خوابگاه‌های دانشجویان باید تک‌نفره باشد. این درحالی است که ظرفیت و زیرساخت فراهم کردن خوابگاه‌های تک‌نفره به‌هیچ‌عنوان وجود ندارد. به‌عبارت دیگر درشرایطی که حتی بهترین خوابگاه‌ها نیز اماکن مشترکی مانند آشپزخانه، سرویس‌بهداشتی و حمام مشترک دارند، اساسا تعریف یک‌نفره شدن خوابگاه معنا ندارد.
نکته مهم در این راستا این است که درحال‌حاضر سلف دانشگاه تعطیل است و دانشجو باید وعده‌‌های غذایی خود را تهیه کند درحالی‌که در تمامی خوابگاه‌های کشور، آشپزخانه به‌صورت مشترک برای همه دانشجویان مستقر در یک خوابگاه وجود دارد. از سوی دیگر برای تهیه و تامین مایحتاج خوراکی، دانشجو مجبور به خروج از خوابگاه و مراجعه به مراکز خرید است. دانشجویان خوابگاهی نیز عموما وسیله نقیله شخصی دراختیار ندارند و لذا باید برای خرید وسائل مورد نیاز خود از تاکسی، مترو یا اتوبوس استفاده کنند. همین رویه خطر ابتلا دانشجو به کرونا را تشدید می‌کند. مضاف بر اینکه همه دانشجویان خوابگاهی، در شرایط دور از خانواده زندگی می‌کنند و درصورت ابتلا به کرونا، نه امکان بازگشت به محل زندگی خود را دارند و نه به‌تنهایی امکان درمان و معالجه.»
وی درمورد دستورالعمل نوبتی شدن فعالیت دانشجویان در آزمایشگاه‌ها با انتقاد از این تصمیم می‌گوید: «برای مثال من که یک دانشجوی رشته زیست‌شناسی هستم، براساس یک پروتکل، از ابتدای روز شروع به فعالیت می‌کنم. مواد اولیه مورد نیاز آزمایش‌های من بسیار گران است و از سوی دیگر زمان موردنیاز اجرای این پروتکل حداقل 48ساعت طول خواهد کشید، چگونه باید 48ساعت را به‌صورت نوبتی فعالیت کرد؟»
ایوبی از اینکه وزارت علوم دانشجویان مقطع دکتری را مستثنی از سایر مقاطع تحصیلی کرده است، گلایه دارد و می‌گوید: «طبق قانون وزارت علوم که دانشجوی مقطع دکتری باید تا پایان 8ماه از رساله خود دفاع کند، طبیعتا هیچ دانشجویی تمایل ندارد روند تحصیلی و دفاع از رساله‌اش بیش از این مدت طول بکشد چراکه مشمول هزینه‌های اضافی (از 4میلیون تا 16میلیون تومان) و حذف سنوات رفاهی و آموزشی می‌شود. بنابراین تمامی دانشجویان دکتری تلاش می‌کنند تا درمدت تعیین شده تحصیلات خود را به پایان برسانند. اما اینکه درشرایط کنونی وزارت علوم دانشجویان مقطع دکتری را از دانشجویان دیگر متمایز کرده است، هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای ندارد و تنها تبعات و خطرات بحران کرونا را برای کشور افزایش می‌دهد.»
ایوبی به‌عنوان یکی از اعضای کمپین مطالبات دکتری وزارت علوم در توضیح مطالبات دانشجویان این مقطع درشرایط فعلی می‌گوید: «خواسته ما این است که حذف ترم انجام شود و این امر در سنوات لحاظ نشود. همه دانشجویان مقطع دکتری با این دستورالعمل متضرر می‌شوند. کسانی که شهریه یک ترم را پرداخت کرده‌اند اکنون بدون آنکه از فرصت مطالعاتی ترم خود استفاده کنند، هزینه پرداخت کرده‌اند. در این بین وزارت علوم مدیریت این جریان را به‌عهده دانشگاه‌ها گذاشته است و متاسفانه تصمیم‌گیری‌ها در این زمینه نیز سلیقه‌ای و بدون ملاحظات لازم است. بدیهی است که این نوع تصمیم‌گیری‌ها موجب اجحاف درحق دانشجو می‌شود و درنهایت نیز تاوان این‌گونه مدیریت را دانشجو باید بدهد.»
به‌گفته وی، کمپین مطالبات دکتری وزارت علوم طی نامه‌نگاری‌هایی که با نمایندگان مجلس داشته، تبعات دستورالعمل ابلاغی را بارها بیان کرده و تمام موارد مذکور را برای نمایندگان توضیح داده است، اما متاسفانه نمایندگان مجلس نیز به‌رغم اینکه معتقد بودند در این مقوله حق با دانشجویان است، اما هیچ تلاشی برای رفع مشکلات دانشجویان نکردند.
ایوبی ادامه می‌دهد: «در یکی از بخش‌های ابلاغیه وزارت علوم قید شده است حضور دانشجویان ملزم به ارائه گواهی سلامت است درحالی‌که انجام تست کرونا از افراد بدون‌علامت عملا غیرممکن بوده و در هیچ‌کدام از مراکز بهداشتی سطح کشور انجام این تست برای افراد سالم مقدور نیست. ضمن اینکه حتی با در دست داشتن گواهی سلامت، تضمینی برای مبتلا نبودن فرد به کرونا وجود ندارد چراکه ممکن است فرد هنگام استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی درمسیر منزل به دانشگاه یا مسیر شهرستان به شهر مقصد دانشگاهش، درمعرض ویروس قرار گرفته و مبتلا شده باشد.»
* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار