به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، تا سه میلیونی شدن تعداد مبتلایان به کرونا چیزی باقی نمانده است. شاید اصلا همین حالا که درحال خواندن این خطوط هستید، از مرز سه میلیون نفره شدن تعداد مبتلایان به این ویروس کشنده عبور کرده باشیم. روز‌های عجیبی را پشت‌سر می‌گذاریم که مشابهش را شاید فقط در فیلم‌‌ها و خیال‌پردازی‌‌ها سراغ داشته باشیم. بیش از 200 هزار نفر از مردم جهان بر اثر ابتلا به یک ویروس جان خود را از دست داده‌اند و تقریبا تمام کشور‌های دنیا خسارات جبران‌ناپذیری از شیوع این ویروس دیده‌اند. اصلی‌ترین و مهم‌ترین سوالی که از همان ابتدای راه شیوع کرونا تا همین امروز باقی مانده و وجود دارد، این است که ما تا کی با کرونا درگیر خواهیم بود و بالاخره چه زمانی دارو یا واکسن این بیماری کشنده ساخته خواهد شد؟ سوالی که پاسخ دادن به آن به‌سختی تحمل عوارض ابتلا به کروناست، تا امروز علی‌رغم ادعا‌ها و اخبارZ گوناگون حول زمان ساخته شدن واکسن و داروی این بیماری، هنوز هیچ‌کس یا بهتر هیچ نهاد رسمی و بین‌المللی با قطعیت از روز خداحافظی بشریت با ویروس کرونا سخن نگفته و توصیه‌‌ها و درخواست‌‌ها و اخبار همچنان حول همان چیز‌هایی است که از ابتدای ماجرای شیوع بود، شست‌وشوی مرتب دست‌ها، رعایت بهداشت فردی، فاصله‌گذاری فیزیکی، پرهیز از تجمع و مسائلی ازاین‌دست که باعث می‌شود تا حدی از شیوع و اپیدمی کرونا جلوگیری شود. نوپدید بودن، تغییرات پیاپی و علائم و عوارض متغیری که این ویروس در بازه‌‌های زمانی مختلف از خود نشان می‌دهد، همه باعث می‌شود ابهامات در ارتباط با زمان ساخت و رونمایی از واکسن این ویروس بیش از گذشته باشد و همچنان نتوان موعد خاصی را برای این گشایش و اتفاق خوب اعلام کرد، با این اوصاف اخیرا و با گذشت مدت زمان نسبتا زیادی از رشد و شیوع کرونا در جهان اظهارنظر‌ها از سوی برخی کشورها و تیم‌‌های تحقیقاتی امیدوارکننده‌تر از سابق به‌نظر می‌رسد و به‌همین‌منظور بد نیست به هر دو روی سکه امکان و عدم‌امکان تولید واکسن در مدت زمان نسبتا کوتاه بپردازیم.
سکته مغزی جدیدترین بروز کرونا در افراد مبتلا!
نوپدید بودن ویروس کرونا و عدم شناخت کافی نسبت به آن از سوی دانشمندان باعث شده است هرازچندگاهی با بروز تغییراتی در علائم، بستر و عوارض ابتلا به این بیماری حسابی شگفت‌زده شوند. به‌خوبی به یاد داریم که در ابتدای شیوع جهانی کرونا، تب بالا، مشکلات تنفسی و سرفه‌‌های خشک، بدن‌درد و... به‌عنوان علائم اصلی این بیماری معرفی و از مردم خواسته شد با بروز چنین علائمی خود را به مراکز درمانی برسانند. اما رفته‌رفته شاهد این بودیم که علائم ابتدایی ابتلا به این بیماری دچار تحولاتی شد. برای مثال علی‌رغم علائم قبلی یا حتی بدون بروز علائم قبلی، سردرد، گوش‌درد، مشکلات گوارشی و راش پوستی هم به آن اضافه شد و تعدادی از بیماران با چنین علائمی مبتلا به کرونا شناخته شدند. یکی دیگر از مسائلی که حسابی باعث تعجب مردم و دانشمندان شده، اثرگذاری این ویروس بر بخش‌‌های مختلف بدن است. در ابتدای مسیر شیوع تا همین اواخر ریه‌ها به‌عنوان بستر اصلی اثرگذاری کرونا معرفی شده و از مردم خواسته می‌شد درکنار رعایت توصیه‌‌های بهداشتی، مایعات بیشتری بنوشند و درصورت ورود ویروس کرونا به گلو یا بدن، آن را به سمت معده هدایت کنند تا وارد ریه نشده و مشکل‌ساز نشود. یا نکته دیگر این بود که کشندگی این ویروس بیشتر برای افراد کهنسال است و میانگین سنی بالایی را شامل می‌شود. اما حالا و براساس تحقیقاتی که در آمریکا صورت گرفته، گویا کرونا هوس تغییر جدیدی کرده است و این‌بار به‌جای بروز و ظهور در ریه، مستقیما سراغ مغز رفته و باعث سکته مغزی می‌شود، آن هم بدون هیچ علامتی که نشان از ابتلای فرد به کرونا داشته باشد.
در این پروسه سن افراد هم قابل‌تامل است، 30 تا 50 سال متوسط سن و سالی است که در مدل جدید اثرگذاری کرونا قربانی این ویروس کشنده شده‌اند! نکته دیگری هم که درمورد کرونا از تکرار آن نباید غافل شد، بی‌علامت بودن ابتلا به این ویروس در تعداد قابلتوجهی از مبتلایان است. برای مثال طبق تحقیقاتی که در آمریکا صورت گرفته است و به‌صورت اتفاقی از تعدادی از شهروندان نیویورک نمونه‌گیری به‌عمل‌آمده، 21 درصد این افراد دارای آنتی‌بادی کرونا بودند و این یعنی آنها به کرونا مبتلا شده و بدون آنکه علائمی داشته باشند، آن را پشت‌سر گذاشته‌اند. با توجه به میزان جمعیت نیویورک، این آمار یعنی حداقل یک میلیون و 700 هزار نفر از مردم این شهر و حدود دو میلیون و 600 هزار نفر از کل این ایالت مبتلا به کرونا شده و علائمی نداشته‌اند و این درحالی است که آمار رسمی برمبنای تست از افراد دارای علائم و احوال ناخوش فقط 250 هزارنفر کرونایی را نشان می‌دهد! همان‌طور که پیش‌تر گفته بودیم، یکی از اصلی‌ترین راهکار‌ها در مواجهه با کرونا روش مقابله فعال است که در آن با انجام تست زیاد افراد مبتلا و نزدیکان آنها شناسایی می‌شوند و پروسه پیشگیری ادامه پیدا می‌کند. اگر چنین اقدامی در تهران هم صورت بگیرد، حتما تعداد قابلتوجهی را شاهد خواهیم بود.
تولید واکسن تنها راه شکست کرونا
از مساله تغییرات در علائم که بگذریم، به دغدغه اصلی مواجهه و مقابله با کرونا در اذهان مردم، سیاستمداران، دانشمندان و... می‌رسیم و آن هم راه صحیح مواجهه با این ویروس و دسترسی به دارو یا واکسن آن است. تا اینجا و براساس اعلام محققان، پزشکان و دانشمندان هنوز هیچ راهکار و روش مخصوصی برای درمان بیماران کرونایی کشف نشده و تمامی راهکار‌ها براساس تجربه و انجام مطالعات علمی‌ای است که در تعداد زیادی از بیماران جواب می‌دهد و در تعدادی از آنها هم خیر؛ برای مثال روش پلاسمادرمانی که این روز‌ها حسابی در پروسه درمان بیماران کرونایی موثر واقع شده و در ایران نیز به‌خوبی درحال آزمون پس‌دادن است. یا استفاده از دارو‌ها و تجویزات سایر بیماری‌‌ها و ویروسها که تا حدی بر پروسه درمان کرونا موثر بوده‌اند. بااین‌همه، هیچ‌کدام از این روش‌‌ها به‌صورت اخص برای درمان کرونا نبوده است و مسائلی ازجمله همان تغییرات رفتاری و جهش‌‌های ویروس و ناشناختگی و البته ابتلای دوباره مبتلایان به آن باعث می‌شود همین روش‌‌های درمانی هم در بسیاری از موارد کارساز نباشند. با تکیه بر همین مساله محققان معتقدند اصلی‌ترین مدل مواجهه با کرونا تولید واکسن این ویروس است تا بدن دربرابر آن مقاوم شود، چراکه با درمان دارویی نمی‌توان به مقاومت بدن دربرابر آن در بلندمدت امید بست و کرونا حالا حالا‌‌ها باقی خواهد ماند. بنابراین پاسخ گفتن به اینکه آیا واکسن کرونا ساخته خواهد شد، چه زمانی و با چه سازوکاری، اصلی‌ترین و اولین سوال برای شکست این ویروس است.
دانشکده بهداشت و موسسه ملی تحقیقات سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران چندی پیش و در پاسخ به همین سوال و در تشریح روند تولید یک واکسن در یادداشتی نوشت: «تولید واکسن یک فرآیند طولانی‌مدت و ۶ مرحله‌ای متشکل از مراحل اکتشافی، پیش‌بالینی، کارآزمایی بالینی، تایید مجوز، تولید انبوه و کنترل کیفیت است که طی آن واکسن از نظر ایمنی و اثربخشی روی صد‌ها داوطلب و نیز جمعیت عمومی مورد آزمایش و پایش قرار می‌گیرد و پس از دریافت مجوز از سازمان‌‌های دارای صلاحیت، وارد تولید انبوه می‌شود.» تولید واکسن ویروس کرونا هم از این قاعده مستثنی نیست و این مراحل را باید طی کند. البته در ارتباط با زمان دستیابی به نسخه نهایی و موثر واکسن گمانه‌زنی‌‌های متفاوتی وجود دارد. برای مثال گفته می‌شود جهش‌‌های مکرر این ویروس ساخت واکسن کرونا به روش‌‌های رایج را تا حدی غیرممکن کرده است، باوجوداین، دانشمندان از روش اتصال و اجرا برای تولید واکسن این بیماری استفاده کرده‌اند. در این روش از کد ژنتیکی ویروس همراه با ویروس‌‌های بی‌آزار دیگر واکسن تولید می‌شود. برخی هم کد ژنتیکی ویروس را برای فعال‌سازی دستگاه ایمنی بدن انسان مستقیما به بدن فرد مبتلا تزریق می‌کنند. به گفته برخی دانشمندان ساخت اولیه واکسن کرونا نیازمند حداقل 18 تا 24 ماه زمان است و نمی‌توان به این زودی‌‌ها منتظر واکسن کرونا بود. سازمان بهداشت جهانی نیز اواخر فروردین‌ماه اعلام کرد که ۷۰ واکسن برای کووید-۱۹ در جهان درحال ساخت است.
1 تلاش‌‌ها برای تولید واکسن کرونا در نقاط مختلف دنیا درحال انجام است و به قولی هر کشوری که امکان کشت ویروس را داشته باشد، امکان تولید واکسن آن را نیز دارد. یکی از شرکت‌‌های انگلیسی معروف تولید دارو و واکسن در دنیا به نام «گلکسواسمیت کلاین» (GlaxoSmithKline) مدتی پیش همکاری خود را با شرکت چینی «شامان» (Xiamen) برای تولید واکسن کرونا آغاز کرده است. علت این همکاری هم افزایش سرعت تولید این واکسن است، چراکه شرکت شامان از مدت‌‌ها قبل روند تولید این واکسن را آغاز کرده و درحال توسعه واکسنی به نام COVID-19 03 XWG- با همکاری محققان دانشگاه شامان است. شرکت داروسازی انگلیسی علاوه‌بر این شرکت چینی با شرکت داروسازی فرانسوی «سانوفی» (Sanofi) نیز برای تولید واکسن کرونا همکاری داشته است.
2 «بنیاد بیل و ملیندا گیتس» که نقش پررنگی در حمایت از شرکت‌‌های مختلف دارویی برای تولید واکسن کرونا دارد، این‌بار با حمایت از یک شرکت آمریکایی درحال وارد کردن تست یک واکسن موثر در پیشگیری از ابتلا به کرونا به فاز انسانی است. این واکسن محصول شرکت Invio Pharmaceuticals است و این شرکت درنظر دارد در پی نتایج امیدوارکنند‌ه‌ای که از بررسی واکسن روی حیوانات به‌دست آمده است، این واکسن موسوم به DNA 4800 INO را به یک انسان تزریق کند و واکنش سیستم ایمنی او را موردارزیابی قرار دهد.
3 اواخر فروردین‌ماه سی‌ان‌بی‌سی اعلام کرد، یک شرکت داروسازی معتبر ادعا کرده که داروی کووید-19 را ساخته است. به نقل از این منبع مایکل دالستن، مدیر ارشد بخش علمی شرکت داروسازی Pfizer با اعلام شناسایی یک دارو برای کووید-۱۹، اظهار کرد: «اگر این داروی ضدویروسی عملکرد موفقیت‌آمیزی داشته باشد، می‌تواند در مراحل اولیه ابتلا، مورد مصرف بیماران قرار گیرد. همچنین این شرکت در همکاری با شرکت آلمانی BioNTech، درحال کار روی توسعه واکسنی برای کووید-۱۹ است.
4 تولید واکسن کرونا تا پاییز امسال از پرتکرارترین و محتمل‌ترین ادعا‌ها در این رابطه است. شرکت‌‌های چینی و انگلیسی پیشتاز این ادعا‌ها هستند. برای مثال متخصصان علوم پزشکی انگلیس مدعی شده‌اند که به احتمال ۸۰ درصد تا ماه سپتامبر (پاییز امسال) واکسن بیماری کووید-۱۹ تولید می‌شود. سارا گیلبرت یکی از متخصصان ارشد دانشگاه آکسفورد در این رابطه گفت: «درصورتی‌که شرایط طبق برنامه‌ریزی‌‌های مشخص‌شده پیش برود، احتمال آماده شدن واکسن بیماری کووید-۱۹ تا پاییز سال جاری وجود دارد. این واکسن در چند روز اخیر به دو داوطلب در بریتانیا تزریق شد. مضاف‌بر این، رئیس مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری چین تایید کرد، نخستین واکسن ضدکرونا سپتامبر (شهریور) امسال می‌آید.
5 گروهی از محققان دانشگاه واترلو کانادا هم دست به تولید واکسنی برای مواجهه با ویروس کرونا زده‌اند. آنها درحال تهیه یک واکسن غیرتهاجمی مبتنی‌بر دی‌ان‌ای هستند که از طریق اسپری بینی قابل جذب است. این واکسن با باکتریوفاژ کار می‌کند؛ فرآیندی که به واکسن اجازه می‌دهد در باکتری‌‌هایی که در بدن موجود هستند، تکثیر شود و برای هدف قرار دادن بافت‌‌ها در حفره بینی و دستگاه تنفسی تحتانی طراحی شده است. محققان می‌گویند طراحی قطعات اضافی موردنیاز و آزمایشهای بعدی اواخر امسال انجام خواهد شد.
6 چند روز پیش موسسه تحقیقاتی پائول ارلیخ آلمان که زیرمجموعه وزارت بهداشت این کشور برای تایید واکسن‌‌هاست، از انجام اولین آزمایش بالینی برای واکسن کووید-۱۹ خبر داد. این واکسن RNA با همکاری شرکت BioNTech و شرکت آمریکایی Pfizer ساخته شده و BNT162 نام دارد. در آزمایش بالینی این واکسن در آلمان، ۲۰۰ فرد سالم که سن آنها بین ۱۸ تا ۵۵ است، واکسن‌‌هایRNA مختلف را دریافت خواهند کرد. در مرحله دوم هم گروه‌‌های پرخطر مورد آزمایش قرار خواهند گرفت.
7 خبر موفقیت‌آمیز آزمایش یکی از واکسنها روی حیوانات، شاید امیدوارکننده‌ترین خروجی از فعالیت‌‌های کشور‌های مختلف در زمینه تولید واکسن کرونا بود. چینی‌‌ها ادعا کرده‌اند این واکسن چند میمون رزوس را از ابتلا به ویروس کرونا محافظت کرده است. بنابر گزارش‌‌ها پس از آزمایش این واکسن روی این میمون‌‌ها محققان هیچ‌گونه عوارض جانبی در این حیوانات مشاهده نکرده‌اند و بنابر گفته آنها آزمایش فاز انسانی این واکسن از ۱۶ آوریل آغاز شده است.
8 محققان ام‌آی‌تی آمریکا هم بیکار ننشسته‌اند. این محققان درحال تولید واکسن هستند. این واکسنها اغلب با استفاده از آنتی‌بادی‌‌هایی که می‌توانند ویروس را به هم متصل کرده و خنثی کنند، کار می‌کنند و به بدن فرصت مبارزه برای از بین بردن ویروس را می‌دهند. از مزایای تولید واکسن زیر واحد این است که ساختن آن آسان و ایمن است. درحال‌حاضر، مطالعات ایمن‌زایی و فرمول‌بندی برای اولین کاندیدای واکسینه آنها درحال انجام است.
علائم جدید به‌خاطر مطالعات بیشتر است وگرنه کرونا هیچ تغییری نکرده است
تا اینجا مشخص شد یافته‌های جدید دانشمندان و محققان درارتباط با ویروس کرونا آن‌هم بعد از شیوع گسترده این ویروس در جهان و تعداد بالای مبتلایان به این بیماری ناشناخته و نوظهور و همچنین گمانه‌زنی‌ها درارتباط با تولید واکسن به‌عنوان تنها راه مقابله با شیوع این بیماری در جهان اصلی‌ترین مسائلی است که پیش‌روی دانشمندان و محققان و البته مردم جهان قرار دارد؛ مسائلی‌که هرکدام به‌نوبه خود چالش‌هایی جدی پیش‌روی ملت‌ها قرار داده‌اند و هنوز هم توفیق چشمگیری در این مسیر به‌دست نیامده است.
مینو محرز، عضو کمیته کشوری بیماری‌های عفونی وزارت بهداشت درارتباط با همین مسائل با «فرهیختگان» به گفت‌وگو پرداخت و ابتدا با اشاره به اینکه آیا ویروس کرونا از اساس تغییری کرده است یا خیر و منشأ این تغییرات رفتاری در بدن افراد مختلف چیست، گفت: «این ویروس عوض نشده، بلکه هرچه تعداد بیمارانی که شناسایی شده و تحت درمان قرار گرفتند بیشتر شده، علائم جدیدی که قبلا شایع نبوده، بیشتر دیده می‌شوند، وگرنه همه اینها علائم بالینی این بیماری است و از ابتدا هم بوده، اما به شدت و دقت الان موردتوجه و البته شناخت قرار نگرفته بودند و ما با ویروس جدیدتری مواجه نیستیم. برای مثال، عوارض گوارشی از همان ابتدا وجود داشت، راش‌های پوستی هم همین‌طور و حتی در برخی مبتلایان بعد از بهبودی خودش را نشان داد. تنگی نفس، سرفه و... علائمی بودند که در چین شایع‌تر بود و برای همین روی آن بیشتر مانور داده شد. این ویروس می‌تواند روی هر بخشی از بدن اثر بگذارد و سکته مغزی و... هم عجیب نیست و این یافته‌ها به‌خاطر شناسایی‌های بیشتر و مواجهه با مبتلایان جدید است.»
تولید واکسن برای این مدل ویروسها ممکن است، اما زمان می‌برد
محرز در ادامه به مساله تولید واکسن این بیماری و پروسه‌ای که اساسا برای تولید واکسن طی می‌شود، اشاره کرد و گفت: «تکنولوژی و امکان تولید واکسن را تقریبا همه کشورها دارند؛ یعنی هر کشوری که امکان کشت ویروس را داشته باشد، حتما امکان تولید واکسن آن را هم دارد. خیلی جاها هم هستند که در تولید واکسن شناخته‌شده و متبحر هستند، خصوصا در آمریکا و اروپا، اما پروسه و روند تولید واکسن و آزمایشهای مختلفی که باید صورت بگیرد و اینکه بفهمند این واکسن اثر پیش‌گیرنده دارد و عوارض جانبی ندارد، زمان‌بر است و خیلی زود اتفاق نمی‌افتد. حداقل یک سال تا یک‌سال‌ونیم طول خواهد کشید تا واکسن مفیدی تولید شود. مثلا درمورد ایدز هم در ابتدای راه شیوع این بیماری چندین سری واکسن تولید شد، اما از یک‌جایی به‌بعد همه این واکسنها و تولید آنها متوقف ماند، چرا؟ چون در کارآزمایی بالینی و تست در انسان‌ها و... مشکل پیش آمد و متوجه شدند آن‌طور که باید، اثرگذار نبوده است. اما با این اوصاف تجربه نشان می‌دهد کلا برای این مدل ویروسها و بیماری‌های تنفسی شبیه به آنفلوآنزا می‌توان واکسن تولید کرد، ولی پروسه واکسن‌سازی مقداری طولانی است و باید منتظر بود.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه