به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، هر روز در دانش و علم و همچنین تولید در کشور پیش می‌رویم، به‌طوری که بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان برای تولید و ساخت کیت تشخیص کرونا با هم به رقابت پرداخته‌اند. چراکه تولید کیت تشخیص بیماری می‌تواند در خودکفایی در امر تهیه تجهیزات پزشکی و در کمک به بیماران کرونایی مفید باشد. ساخت کیت می‌تواند یکی از دستاوردهای علمی در زمینه پزشکی باشد که دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد هم از آن مستثنی نیست و پژوهشگران و محققان این دانشگاه برآن شدند تا با تولید و ساخت کیت مولکولی گام موفق دیگری در زمینه پزشکی بردارند. عباس دوستی عضو هیات‌علمی واحد شهرکرد مسئول پروژه تولید کیت تشخیص بیماری کروناست که با او به گفت‌وگو می‌نشینیم.
عباس دوستی عضو هیات‌علمی و دانشیار ژنتیک مولکولی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد که مجری طرح تولید کیت تشخیص مولکولی کووید-19 به روش TaqMan RT real time PCR است و آن را در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد به اجرا درآورده، درباره روند ساخت آن به «فرهیختگان» اظهار کرد: «نظر به اینکه هر موجود زنده یا میکروارگانیسم، ژنوم منحصر به فرد خود را دارد، لذا بهترین راه شناسایی شامل روش‌هایی است که مبتنی بر مولکول‌های تشکیل‌دهنده ژنوم DNA یا RNA باشد.»
وی افزود: «امروزه با پیشرفت تکنیک‌های مولکولی، اغلب عوامل عفونت‌زا شامل باکتری‌ها و ویروس‌ها را با استفاده از روش‌های مولکولی تشخیص می‌دهند. کیت تشخیص ویروس کرونای جدید یا کووید- 19 که در مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد طراحی شده است، براساس توالی ژنوم ویروس SARS- cov2 است. در طراحی این کیت برای سه ناحیه ژنی RdRp، nucleocapsid و envelope از آغازگرهای اختصاصی و پروب فلورسنت بهره گرفته شده است.»
دانشیار ژنتیک مولکولی دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد عنوان کرد: «یکی از دقیق‌ترین روش‌های تشخیص مولکولی، استفاده از سیستم پروب فلورسانس همراه با تکنیک real time PCR است. از بین روش‌های مختلف بر پایه پروب، روش TaqMan از دقت و حساسیت بالایی جهت تشخیص عوامل عفونی برخوردار است. از آنجا که ژنوم ویروس کووید-19، از جنس RNA است، لذا تکنیک نهایی که از دقت و سرعت بالایی برخوردار است و امر تشخیص ویروس مد‌نظر را 100 درصد با موفقیت همراه می‌کند، روش TaqMan RT real time PCR است.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: «ممکن است روش‌های مختلفی برای تشخیص این ویروس معرفی شده باشد، اما هم‌اکنون پروتکل پذیرفته شده و مورد تایید سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت کشور، روش RT real time PCR است.» عباس دوستی گفت: «مراحل پیشرفت این طرح تاکنون شامل طراحی و انتخاب دقیق و علمی پرایمر و پروب‌های TaqMan لازم از روی بخش‌های اختصاصی ژنوم ویروس کووید-19 بوده، سپس مقایسه آنها انجام (BLAST) با توالی‌های ویروس کووید-19 و ویروس‌های کرونای هم‌خانواده این ویروس در بانک جهانی ژن جهت اطمینان از صحت طراحی و انتخاب اختصاصی و دقیق نواحی ژنی انجام شد. نتایج BLAST نشان‌دهنده اختصاص داشتن 100 درصد پرایمرها و پروب‌های طراحی شده جهت تشخیص این ویروس است.»
وی افزود: «از طرف دیگر سیستم کنترل مثبت دقیقی برای این کیت در نظر گرفته شده که از آن می‌توان به عنوان استاندارد قابل شمارش استفاده کرد و حتی تعداد ذرات ویروسی موجود در نمونه را به روش absolute quantification qPCR شمارش کرد. این امر در روند پایش درمان بسیار موثر و کاربردی خواهد بود. در واقع یکی از مزایای کیت طراحی‌شده در این طرح این است که علاوه بر تشخیص دقیق و سریع ویروس کووید-19، امکان تعیین تعداد ویروس در نمونه (Viral load) را نیز فراهم می‌آورد.»
دوستی ادامه داد: «نمونه‌های بالینی افراد شامل سواب گلو و بینی، ترشحات تنفسی، خلط و... می‌تواند باشد. ابتدا از نمونه‌های اخذ شده از بیماران، RNA ویروس تخلیص می‌شود، سپس با کاربرد کیت مولکولی حاضر، نسبت به تشخیص حضور ویروس در نمونه‌ها اقدام می‌شود. کل روند آزمایش‌های تشخیصی در 3 ساعت انجام می‌پذیرد. نکته قابل‌توجه برای اخذ نتایج هرچه دقیق‌تر، دقت در نمونه‌گیری و شرایط نگهداری آن است.»
وی اضافه کرد: «درواقع ویروس کووید- 19 دارای ژنومی از جنس RNA است. درصورتی که ژنوم اغلب موجودات از نوع DNA است. مولکول RNA برخلاف DNA، بسیار ناپایدار است. یکی از عوامل ناپایدار‌کننده و تخریب‌کننده مولکول RNAگرماست. به همین علت، درصورتی که برای نمونه‌های اخذ شده از بیماران شرایط دمایی پایین رعایت نشود، ویروس‌های موجود در نمونه تخریب می‌شوند و شانس تشخیص مولکولی آنها بسیار پایین می‌آید. بنابراین اگر انجام آزمایش‌ها بلافاصله پس از نمونه‌گیری انجام شود، نتایج بهتر و دقیق‌تری را در پی خواهد داشت. درصورتی که به هر دلیل نیاز به نگهداری طولانی مدت نمونه است، لازم است نمونه‌ها در دمای منفی 20 درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند. از طرفی سرد و گرم کردن چندین باره نمونه‌ها نیز سبب تخریب RNA ویروسی شده و آزمایش‌های مولکولی تشخیص ویروس را با شکست مواجه خواهند کرد.»
دوستی ادامه داد: «تولید چنین کیت‌های دقیق و تخصصی که بر پایه دانش روز و آخرین اطلاعات علمی انجام می‌شود، سبب بومی‌سازی دانش فنی تولید کیت‌های مولکولی از این دست می‌شود. بدیهی است با تولید این کیت، کمک شایانی به جلوگیری از خروج ارز از کشور و نیل به هدف خودکفایی می‌شود.»
وی گفت: «تولید این کیت در حال حاضر در مرحله آزمایشگاهی بوده و موفق به اخذ مجوز از شورای اقتصاد دانش‌بنیان دانشگاه آزاد اسلامی استان چهارمحال‌وبختیاری شده است. بدیهی است جهت تولید انبوه، نیازمند اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذیصلاح است.»
این استاد دانشگاه عنوان کرد: «خوشبختانه دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد با دارا بودن نیروهای علمی متخصص و توانمند، همچنین وجود مجموعه آزمایشگاهی مجهز که دارای فضا و امکانات دستگاهی پیشرفته‌ای است، از پتانسیل بالایی جهت تولید و انبوه‌سازی کیت تشخیص کووید- 19 برخوردار است. به‌گونه‌ای که در حال حاضر جهت تولید این کیت بسیار پیشرفته و تخصصی، نیاز به خریداری تجهیزات دستگاهی جدید نبوده و امکانات موجود کفایت می‌کند. لذا با توجه به نیاز مبرم کشور به این کیت تخصصی ارزشمند، فرصت مناسبی است که ضمن تبدیل پتانسیل موجود در واحد شهرکرد به عمل، در راستای نیاز کشور گام موثر و ارزشمندی برداشته شود.»
وی گفت: «مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی این واحد دانشگاهی در سال‌های قبل نیز تجربه تولید کیت‌های تشخیصی بر پایه روش‌های مولکولی برای تشخیص عوامل متعدد ویروسی و باکتریایی را داشته است.» عباس دوستی در پایان به هزینه تولید این کیت اشاره کرد و گفت: «هزینه تولید این کیت در داخل کشور یک سوم مشابه خارجی است.»