به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، باز هم کرونا و باز هم اخبار و اطلاعات جدید. در این روزها که همه‌چیز درحال تغییر است، از نظم  جهانی تا تمام وجوه زندگی انسانی؛ از اقتصاد و فرهنگ تا سیاست و اجتماع و... تنها نکته ثابت همان عامل این تغییرات پیاپی و عجیب است؛ شیوع کرونا. رسانه‌ها هر لحظه اخبار جدیدی از میزان ابتلای مردم در کشورهای مختلف جهان منتشر می‌کنند، هر روز اخباری مبنی بر تست واکسن‌ها و داروهایی برای مقابله با این ویروس همه‌گیر منتشر می‌کنند و بیم و امید همچنان درحال نوسان است. تعداد کشته‌ها لحظه‌ به‌ لحظه بیشتر می‌شود و کشورهای مختلف درصدد بهره‌برداری از راهکارهایی هستند تا هم میزان اپیدمی و هم میزان مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به کرونا را کاهش دهند. به تجربیات یکدیگر رجوع می‌کنند و سناریوهای مختلفی را که غالبا بر مدار آزمون و خطاست، تست می‌کنند تا شاید درنهایت موفق به کنترل زنجیره شیوع کرونا شوند. نظامات بهداشت و درمان کشورها همه خسته شده‌اند، فیلم‌ها و تصاویری از اظهار عجز و خستگی آنها دست‌به‌دست می‌شود ولی انگار واقعا کاری از دست کسی بر نمی‌آید، نه دارویی وجود دارد و نه پادزهری برای این ویروس مرموز و باهوش کشف و تولید شده است. تمام مدعیان تسلیم این ویروس پنج‌ گرمی شده‌اند.

از زمان شیوع و اطلاع از ورود این ویروس به ایران، یعنی اواخر بهمن و اوایل اسفند 98 ایران هم به‌سرعت تسلیم اپیدمی و فشار این بیماری شد تا جایی که در همان روزهای نخست بعد از چین به عنوان اولین کشور درگیر با کرونا بیشترین تعداد جانباختگان را به خود اختصاص داده بود. رفته‌رفته و با همه‌گیری بیشتر کرونا و ورود این ویروس به اروپا و آمریکا وضعیت وخیم کشورهای این مناطق کمی نابسامانی موجود در وضعیت سلامت و درمان ایران را پوشش داد و البته نظام سلامت کشور هم با همکاری مردم و سیاست‌های اتخاذشده تا حدی از شوک اولیه خارج شد و حالا حداقل در زمان فعلی به اذعان مسئولان وزارت بهداشت وضعیت مطلوبی دارد. یکی از اصلی‌ترین مسائل از همان ابتدای راه همه‌گیری کرونا در جهان و ایران مساله اعلام آمار قطعی تعداد مبتلایان به این ویروس بود، همان روزهایی که کشورها یکدیگر را به عدم اعلام آمار واقعی تعداد مبتلایان متهم می‌کردند و البته این ویروس آنقدر قدرتمند بود که پیش از سرپوش گذاشتن خیلی از کشورها بر تعداد آمارهای مبتلایان و کشته‌شده‌ها دست‌شان را تا حدی رو کند. این مساله تا همین امروز ادامه پیدا کرده است اما درحال حاضر مهم‌تر از مساله آمار فعلی تعداد مبتلایان و جان‌باختگان، چشم‌اندازها و پیش‌بینی‌های آینده و همچنین راهکارهایی است که کشورها از این به بعد برای پیشبرد حکمرانی خود و سلامت مردم اتخاذ می‌کنند.

آنقدر راهکارهای مقابله‌ای برای مواجهه با کرونا متنوع و مختلف بوده‌اند که امکان بازگو کردن تمام آنها نیست، اما برخی اخبار و گزارش‌ها دریچه‌های جدیدی را باز و اطلاعات به‌روزشده‌ای را بیان می‌کنند که با توجه به آنها حجم بیم و امید به آینده بیش از پیش سینوسی و متغیر نشان می‌دهد. یکی از همین گزارش‌ها که در ارتباط با وضعیت شیوع کرونا در ایران و پیش‌بینی در ارتباط با آینده این ویروس در جغرافیای کشور ماست، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تحت‌عنوان «وضعیت کنترل همه‌گیری کووید-19 در کشور، پیش‌بینی موج دوم شیوع بیماری و اقدامات لازم برای آمادگی» است. در ایران گزارش اطلاعات و آمار و اخباری آمده است که دانسته‌ها و اخبار قبلی اعلام‌شده از سوی مسئولان نظام سلامت کشور و همچنین سیاست‌های اتخاذشده از سوی ستاد ملی مبارزه با کرونا را به چالش می‌کشد و زنگ خطری را نسبت به آغاز موج دوم شیوع این بیماری در کشور به صدا درمی‌آورد.

چکیده گزارش پرسروصدای مرکز پژوهش‌های مجلس درباره کرونا

نوپدید بودن، ناشناخته بودن، تکیه بر آمار نادرست ابتدایی و اعلام شده از سوی برخی کشورها و البته متغیر بودن ویروس و یافته‌های جدید علمی باعث شده است بسیاری از راهکارها و اقدامات مقابله‌ای برای کنترل کرونا راه به جایی نبرد و هزینه‌های ناشی از این ویروس برای کشورهای مختلف بیش‌ازحد تصور باشد. تنها اصلی که امیدوارانه می‌توان در ارتباط با آن سخن گفت، این است که بالاخره با تمام فرازوفرود‌ها این ویروس بالاخره از بین خواهد رفت و ما دوباره در جهان بدون کرونا زندگی خواهیم کرد ولی در همین گزاره هم این مساله اهمیت دارد که چطور این بحران را پشت‌سر می‌گذاریم و تا چه حد می‌توان با کمترین هزینه از شرایط کرونایی خارج شویم. کمی از وضعیت کرونا در دنیا فاصله بگیریم و روی ایران متمرکز شویم.

 براساس آخرین اطلاعات و آمار منتشرشده از سوی وزارت بهداشت و تحلیل‌های صورت‌گرفته، بعد از شیب تند و صعودی کرونا در روزهای ابتدایی شیوع این بیماری در کشور درحال حاضر منحنی ابتلا و مرگ‌ومیر بر اثر این ویروس به حالت نسبتا باثبات و مسطحی رسیده است و با یک ضریب تغییر نسبتا ثابت درحال پیشروی است. اطلاع‌رسانی و ایجاد آگاهی در مردم و همراهی آنها با مسئولان خصوصا در ایام تعطیلات نوروز 99، تعطیلی اجتماعات و فعالیت‌هایی که منجر به اجتماعات گوناگون در کشور می‌شد؛ اعم از مدارس، مراکز آموزشی، ورزشگاه‌ها و سینماها و... ، اجرای طرح غربالگری با سامانه وزارت بهداشت، ممنوعیت در مسافرت‌ها و اجرای حدی از قرنطینه شهری در برخی استان‌ها، اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و تعطیلی کسب‌وکارها و... همه اقدامات و اتفاقاتی بود که بر نزولی شدن روند ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از کرونا و رسیدن به شرایط شبه‌ باثبات در کشور اثر گذاشت. بعد از عبور از این‌ گذار و لزوم آغاز فعالیت‌های اقتصادی برای جلوگیری از ضرر و زیان بیشتر اقتصادی در کشور اما نگرانی‌های جدی حول ایجاد موج دیگری از شیوع در کشور و بین مسئولان نظام سلامت به وجود آمد. تغییر طرح فاصله‌گذاری اجتماعی به فاصله‌گذاری هوشمند اجتماعی، حضور دوسوم کارکنان در ادارات و آغاز به کار کارخانه‌ها و بنگاه‌های اقتصادی، فعالیت پرازدحام حمل‌ونقل عمومی و فروشگاه‌ها و... همه قطعاتی از پازل سیاست‌های جدید دولت بودند و هستند که بیم پنبه شدن هر آنچه تا امروز برای مقابله با کرونا انجام شده را ایجاد کرده است. در این‌ گذار اما سوای بیم برآمده از سیاست‌های اخیر، آن ماجرای اعلام آمارهای رسمی و... تعداد افراد مبتلا و جان‌باخته بر اثر کرونا همچنان وجود دارد. البته این‌بار با اتکا به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و با تکیه بر اصل نمونه‌گیری و امکان انجام آزمایش‌های متعدد برای فهم میزان تعداد واقعی مبتلایان قطعی به کرونا در کشور می‌توان به اعداد و ارقام جدید رسید.

در این گزارش با اعلام آمار رسمی اعلام‌شده از سوی وزارت بهداشت آمده است: «از آغاز بروز بیماری ناشی از کووید-1۹ در کشور، در پروتکل اعلام مبتلایان به 19-COVID، براساس موارد مثبت قطعی که با تست PCR-RT اثبات‌شده باشد، تعیین شد. این تست تاکنون در بیمارانی انجام می‌شود که به‌دلیل علائم شدید در بیمارستان بستری می‌شوند. یعنی افرادی که به ویروس آلوده می‌شوند، ولی به‌دلیل عدم علامت یا به‌خاطر خفیف بودن علائم نیاز به بستری ندارند یا اصلا به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند و براساس تجربه کشور چین، حدود 80 درصد مبتلایان را شامل می‌شوند، در این آمار محاسبه نمی‌شوند .از طرفی براساس نتایج مطالعه‌ای، حساسیت تست PCR-RT در چین حدود 67 درصد بوده است. حساسیت تست PCR-RT بستگی به محل نمونه‌برداری (از حلق، بینی و ریه، زمان انجام تست و نحوه نمونه‌گیری) متغیر بوده و براساس مطالعات متفاوت بین حدود ۳5 تا 88 درصد متغیر است، یعنی در حدود ۳0،40 درصد از مبتلایان علی‌رغم علائم قطعی در اسکن ریه، تست منفی گزارش می‌شود. بنابراین می‌توان تخمین زد که آمار واقعی مرگ‌ومیر که نتوانسته شمارش شود حدود 8/0 برابر آمار به دست‌ آمده از پروتکل اعلام مبتلایان و آمار مبتلایان بین 8 تا 10 برابر آمار پروتکل است. برای انطباق هرچه بیشتر آمار پروتکل با آمار تخمینی، لازم است توان آزمایشگاهی و انجام تست در کشور افزایش یابد؛ شایان ذکر است، با افزایش توان آزمایشگاهی و انجام تست در کشور تشخیص بیشتر موارد بیماری امکان‌پذیرتر شده و انتشار بیماری محدودتر می‌شود.» 

با تکیه بر این اطلاعات و یک حساب سرانگشتی مجموع تعداد فوتی‌ها در ایران باید حدود هشت‌هزار و 420 باشد. همچنین براساس همین اطلاعات تعداد کل مبتلایان بر اساس تخمین عجیب مرکز پژوهش‌های مجلس، حدود ۶۰۰ تا ۷۵۰ هزار نفر است. این تخمین و بررسی به خوبی اهمیت بالای انجام تست‌های زیاد و شناسایی افراد مبتلاشده را نشان می‌دهد. مضاف بر این وجود این شکاف آماری فقط متوجه کشور ایران نیست و تقریبا تمام کشورها با آن روبه‌رو هستند و راهکار کاستن از این شکاف هم افزایش تعداد تست‌های کرونا برای شناسایی تعداد بیشتری از افراد مبتلا به این ویروس است. به‌صورت کلی می‌توان گفت مدل آمارگیری و تشخیص ابتلای افراد به کرونا در ایران مطابق بر سیستم شناسایی چینی است که در آن تعداد افراد مبتلایی که علائم خفیفی دارند و بستری نمی‌شوند یا حتی عده‌ای به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند (چیزی حدود 80 درصد مبتلایان این‌طور هستند) در آمار نهایی محاسبه نمی‌شود.

ایران کمترین میزان تست‌های کرونایی را بین کشورهای اصلی درگیر با این بیماری دارد

دولت با سعی در عادی‌سازی شرایط، حفظ حیات اقتصادی کشور و البته مدیریت فشار ناشی از کرونا بر زندگی و روان مردم راهکارهای نسبتا سختگیرانه‌ای را که در ابتدای شیوع کرونا در پیش گرفته بود، رفته‌رفته تعدیل کرده است؛ اقدامی که موجبات نگرانی از اوج‌گیری دوباره شیوع کرونا در کشور را فراهم آورده و مخالفان زیادی را هم به نقد از سیاست‌های دولت واداشته است. در تحلیل راهکارهای کشورهای مختلف دنیا (که قبل‌تر در همین روزنامه منتشر شده) گفتیم که روش ایران برای مواجهه با کرونا تقریبا راهی سوای آن چیزی است که سایر کشورهای دنیا دنبال می‌کنند. این مساله را رئیس‌جمهور هم گفته بود که ما نه به روش چینی‌ها و نه به روش اروپایی‌ها و با اتخاذ یک راهکار میانه به جنگ با کرونا رفته‌ایم، سیاستی که هنوز خروجی آن به‌طور کامل مشخص نشده است و معلوم نیست چه میزان از مزیت‌های آن دو روش شرقی و غربی و آسیب‌های آن دو را متحمل شده است. با وجود این، نکته دیگری که بالاتر به آن اشاره کردیم مساله مواجهه جدی‌تر با ویروس کرونا آن هم از مسیر انجام و افزایش تست‌های کروناست، چراکه برای مقابله جدی‌تر و موثرتر با روند شیوع نیازمند پر کردن خلأ بین تعداد افراد شناسایی‌شده و تعداد واقعی افراد مبتلا هستیم. با نگاهی به جدول کشورهای دارای بیشترین تعداد مبتلایان به کرونا در جهان و با بررسی میزان تست‌های انجام‌شده برای شناسایی افرد مبتلا به این ویروس، متاسفانه ایران در بین 10کشور اول دارای بیشترین تعداد مبتلا بعد از بلژیک بوده و کمترین میزان تست‌ها را انجام داده است. تا‌به‌حال در ایران بیش از 275هزار تست کرونا انجام شده که این رقم در آمریکا نزدیک به سه میلیون تست و در کشورهایی نظیر ایتالیا و آلمان بیش از یک میلیون و یک میلیون و 300هزار تست بوده است. قبل‌تر و در بررسی تجربه نسبتا موفق آلمان در مبارزه با شیوع کرونا همین ماجرای تعداد تست‌های انجام‌شده به‌عنوان برگ برنده این کشور عنوان و اعلام شده بود. باید به این هم اشاره کرد که مساله تحریم‌ها و عدم دسترسی ایران به تعداد بیشتری از کیت‌های آزمایشگاهی تشخیص کرونا یکی از دلایل کمتر بودن میزان تست‌های انجام‌شده است که با استفاده از دانش‌ بومی و ابزار ساخته‌شده توسط دانشمندان ایرانی امید می‌رود زودتر به نقطه مطلوبی در این حوزه برسیم.

مواجهه با موج دوم کرونا احتمالا در پاییز 99

در ادامه بررسی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به چند نکته قابل‌تامل دیگر نیز برمی‌خوریم. این مرکز براساس مدل‌سازی کارگروه اپیدمیولوژی وزارت بهداشت اعلام کرده است که میزان تعداد مبتلایان به کرونا درصورت عدم مداخله دولت در روند مقابله با کرونا در ایران به 60میلیون نفر می‌رسد و همچنین کرونا تا حدود 400روز در کشور باقی می‌ماند و در آبان99 به نقطه اوج خود می‌رسد. اما اگر در 4سطح شاهد مداخله دولت در روند شیوع کرونا باشیم اتفاقات دیگری به این ترتیب می‌افتد؛ اگر میزان مداخله دولت در روند مقابله‌ای 10درصد باشد تعداد مبتلایان به کرونا در ایران به 2میلیون و 400هزار نفر با 30هزار و 700 کشته می‌رسد. اگر میزان مداخله 25درصد باشد، یک‌میلیون و 160هزار نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند و 13هزار و 450نفر جان‌شان را از دست خواهند داد.

اگر میزان مداخله و ایزولاسیون دولتی به 32درصد برسد تعداد مبتلایان 951هزار نفر و تعداد جان‌باختگان 8هزار و 630نفر خواهد بود و اگر میزان مداخله 40درصدی باشد، 811هزار نفر از مردم ایران به کرونا مبتلا و 6هزار و 30نفر کشته خواهند شد. البته در این گزارش هیچ‌ اشاره‌ای به میزان مداخله فعلی دولت نشده است تا بتوان تحلیلی از وضعیت فعلی ارائه داد. براساس شواهد علمی موجود در جهان، مداخله و ایزولاسیون زیر 70درصد، احتمال موفقیت استراتژی فاصله‌گذاری فیزیکی برای هر مدتی را بعید و رعایت جامعه در سطح 80 تا 90درصد احتمالا این بیماری را در 13 تا 14هفته کنترل می‌کند. در ایران گزارش براساس شبیه‌سازی‌های انجام‌شده و درصورت عدم تولید دارو و واکسن و همچنین اختلاط زمانی شیوع آنفلوآنزا و کرونا در فصل پاییز، پیش‌بینی می‌شود که در این فصل شاهد بروز موج دوم شیوع کرونا در کشور باشیم.

آرام کردن یا کاهش آسیب

جداکردن داوطلبانه افراد بیمار علامت‌دار و کند کردن روند اپیدمی به‌منظور ایجاد فرصت کافی برای سیستم‌های درمانی به‌جهت امکان پذیرش بیماران و فرصت دادن برای تولید دارو یا واکسن؛ در این روش فرض بر ابتلای 60 تا 70درصد مردم است تا به‌نوعی با ایمنی جمعی اپیدمی کنترل شود. آلمان و انگلیس ابتدا این روش را انتخاب کردند، ولی بعد از دو هفته آن را تغییر دادند. ایران نیز برای مدت کوتاهی چنین سناریویی را درسر داشت.

کنترل فعال (استراتژی مهار)

در این روش دولت‌ها با تکیه بر آزمایش‌های گسترده افراد آلوده را شناسایی و با رهگیری آنها تعداد موارد سرایت را کاهش می‌دهند. تمام افرادی که طی دو هفته با فرد آلوده در تماس بوده‌اند ملزم به انجام تست هستند. این روش-که به نظر بهترین مدل مواجهه با کروناست- نیازمند کیت تشخیصی کافی و صرف هزینه برای تست تمام مردم است. کره جنوبی سرآمد استفاده از این روش مواجهه است و بعد از آن آلمان چنین سناریویی را پیش گرفته است.

سرکوب قاطع

تعطیلی کامل تمامی کسب‌وکارها و الزام به در خانه ماندن همه مردم است (قرنطینه نظامی) این روش فعالیت‌های اقتصادی را به‌طور کامل جز در موارد ضروری تعطیل می‌کند و با اجرای آن امید می‌رود طی 8هفته نرخ رشد شیوع و ابتلا به بیماری کنترل شود و به صفر برسد. چین و ایتالیا البته با تفاوت‌هایی در نحوه اجرا، زمان و میزان سخت‌گیری‌ها از این روش برای مواجهه با کرونا استفاده کرده‌اند و نتایج آن وجود دارد.

سناریوهای مختلف مواجهه با کرونا در دنیا

سنگــاپــــور

نظام سلامت عالی، برنامه‌های سرسخت تست‌گیری، ردیابی و مهار ویروس، جمعیت کم، اعتماد شهروندان به دولت، ترویج شست‌وشوی دست و حفظ فاصله ایمن مردم با یکدیگر و اعتماد‌به‌نفس بالا بعد از مواجهه موفق با ویروس سارس.

کـــره‌جنوبی

غربالگری سرسختانه با تست‌گیری از بیش از 200هزار نفر، انجام تست‌های سریع و رایگان و راه‌اندازی مرکز تست‌گیری از رانندگان، تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی، تعطیلی فروشگاه‌ها و سختگیری در آمدوشد‌ها.

استرالیــــا

فعال شدن سریع پاسخ‌های اضطراری به شرایط کرونایی حتی زودتر از کشورهای پیشرفته دیگر، تامین منابع مالی اضطراری و ایجاد معافیت‌های مالیاتی، آمادگی سریع بیمارستان‌ها و قرنطینه 14روزه تمام مسافران این کشور.

آمریکا و انگلیس

ضعیف‌ترین کشورها در مواجهه با کرونا، ساده‌انگاری در مواجهه با شیوع بیماری، عدم به‌کارگیری سرعت لازم در انجام تست‌های فراگیر، عدم تجهیز کادر درمان به ملزومات بهداشتی مناسب و فلج کردن سیستم بهداشتی سایر کشورها با اعمال تحریم.

آلمان

انجام تست‌های فراگیر و گسترده و سریع، تعطیلی تمام مشاغل، مدارس و مراکز آموزشی و تمام اجتماعات، بهره‌مندی از سیستم بهداشتی و درمانی عالی در سطح بین‌المللی، آمادگی مواجهه با بیماری و ....

راهکارهایی برای ادامه روند مواجهه با شیوع کرونا در ایران

مرکز پژوهش‌های مجلس با توجه به راهکارهای موجود در کشورهای مختلف دنیا و تحلیل وضعیت موجود شیوع کرونا در ایران برای ادامه مسیر مقابله با این ویروس راهکارهایی را پیشنهاد کرده است تا ایران با اتخاذ این راهکارها هزینه کمتری را در مواجهه با کرونا بپردازد؛ تقویت و ادامه استراتژی کاهش آسیب، توجه جدی‌تر به استراتژی کنترل فعال یا مهار (افزایش تعداد تست‌ها و شناسایی بیشتر افراد مبتلا به کرونا)، تقویت نظام مراقبت بیماری به منظور پیشگیری از بروز موج دوم گسترده، تقویت جلب مشارکت جامعه در رعایت مسائل بهداشتی و همکاری در اجرای مؤثر 4سیاست ستاد اعم از طرح‌های ایزولاسیون و افزایش فاصله اجتماعی، تقویت و استمرار گفتمان و همکاری بین بخشی تا زمان سرکوب بیماری در دنیا، تدوین و پیگیری سیاست تولید واکسن، رزرو واکسن، تقویت نقش دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی در تصمیم‌سازی، تعهد برای تامین عادلانه و بهینه نیازهای درمانی و مراقبتی برای همه شهروندان، تدوین بسته سیاستی برای شرایط بعد از کنترل اپیدمی اول، تقویت نقش ساختارهای قانونی موجود در ادامه مسیر مبارزه با بیماری کرونا، تدوین و ابلاغ دستورالعمل سطوح مختلف فاصله‌گذاری فیزیکی.

راهی جز مواجهه فعال با کرونا نداریم!

درنهایت با جمع‌بندی آنچه گفته شد و با توجه به وضع موجود ما راهی نداریم جز مواجهه و مقابله فعال با این بیماری چراکه مدل کاهش آسیب با توجه به ظرفیت سخت‌افزاری نظام بهداشت ما و همچنین سبک زندگی مردم کشور نه‌تنها هزینه زیادی را به حکومت تحمیل می‌کند، بلکه قادر به پوشش تمامی مبتلایان نیستیم و کشورهایی هم که طرفدار پروپاقرص این مدل مواجهه بودند بعد از مدت کوتاهی استفاده، از آن روش روی‌گردان شدند و روش دیگری را اتخاذ کردند. مدل سرکوب قاطع هم در کشوری شبیه به ایران با این وضعیت اقتصادی و معیشتی امکان اجرایی شدن ندارد، کما اینکه پیش از این نیز مسئولان عالی کشور علاوه‌بر کهنه خواندن این روش از عدم امکان آن با توجه به شرایط اقتصادی و تحریمی ایران گفته بودند. پس مواجهه فعال، انجام تست‌های بیشتر و شناسایی افراد مبتلا و لایه‌های دوم و سوم و چندم افراد در تماس با آنها برای انجام تست کرونا روشی است که می‌تواند بیش از هر راهکار دیگری البته درکنار همراهی و توجه مردم کارگشا باشد و به لطف خدا همچنان که چشم انتظار تولید دارو یا واکسن این ویروس هستیم، به شرایط با ثبات و غیربحرانی در مواجهه با کرونا برسیم.

* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه