به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، اخبار و اطلاعات حول محور کرونا همچنان و به همان سرعت شیوع این بیماری درحال تولید و انتشار است. هر روز اطلاعات جدیدی پیرامون این هیولای همه‌گیر در رسانه‌‌ها و از سوی مراجع مختلف اعلام می‌شود و وجه مشترک تمام آنها هم ناشناخته بودن و تغییرات پیاپی این ویروس است. وجوهی که همینها باعث عدم دسترسی به درمان قطعی و واکنش‌‌های مناسب نسبت به جلوگیری از شیوع کرونا می‌شود. برای مثال روز گذشته سازمان بهداشت جهانی در ارتباط با میزان کشندگی کرونا اعلام کرد که این ویروس 10 برابر بیشتر از آنفلوآنزای خوکی خطرناک است و جان انسان‌‌ها را می‌گیرد، درحالی‌که از همان ابتدای شیوع کرونا در جهان تا همین اواخر میزان کشندگی این ویروس درمقابل ویروس‌‌های دیگر نظیر همین آنفلوآنزای خوکی بسیار ناچیز اعلام شده بود. البته از این دست اعلام نظرات و بررسی‌‌ها پیش از این نیز در ارتباط با سایر وجوه اثرگذار کرونا انجام و اعلام شده بود که تحقیقات و توصیه‌‌های قبل‌تر را به چالش کشید و بسیاری از آنها را نقض کرد؛ عدم استفاده از ماسک برای افراد سالم، عدم ماندگاری ویروس در هوا و...، بخشی از توصیه‌‌ها و اطلاعاتی بود که کمی بعدتر و با همه‌گیری کرونا به چالش کشیده و نقض شدند. پیرو همین مساله و تغییرات پیاپی این ویروس سرکش، کشورها سازوکار‌های مختلف و گوناگونی را در جهت مقابله با آن پیش گرفتند و از آنجا که صرفا این سلامتی مردم نبود که با این ویروس تهدید می‌شد و کرونا بر اقتصاد، سیاست، فرهنگ و سایر وجوه دیگر حیات آدمی اثرگذار بود، راهکار‌ها و سیاستهای مقابله‌ای در کشورهای مختلف متغیر بوده و البته همچنان درحال تغییر و ترمیم است.
براساس آخرین اطلاعات و آمار، چیزی نمانده تا تعداد مبتلایان به کرونا در دنیا وارد کانال دو میلیون نفر شود. تا اینجا متاسفانه نزدیک 120 هزار نفر از مردم دنیا جان خود را بر اثر ابتلا به کرونا از دست داده و درمقابل نیز بیش از 450 هزار نفر بهبودی خود را به دست آورده و از شر این ویروس ر‌ها شده‌اند. این اعداد و ارقام در کنار تغییرپذیری ویروس در شرایط و بازه‌‌های زمانی خاص و البته لزوم اطلاع از این تغییرات و اتخاذ سیاستهای مقابله‌ای باعث شده است تحقیقات گوناگونی در عرصه فعالیت و شیوع کرونا در دنیا صورت گیرد. ایران هم از این قاعده مستثنی نبوده و ستاد ملی مبارزه با کرونا به‌منظور اطلاع از میزان اثرگذاری فعالیت‌‌ها و عوامل اثرگذار بر شیوع کرونا خصوصا در ایامی که حیات اقتصادی کشور منوط به آغاز مجدد فعالیتهای اقتصادی شده، طی تحقیقاتی آمار و ارقامی را منتشر کرده که براساس آن مثلا مشخص شده است که استفاده از حمل‌ونقل عمومی، بازگشایی فروشگاه‌‌ها و مغازه‌ها، بازگشایی مدارس و مراکز آموزشی، زیارتگاه‌‌ها و مساجد، برپایی نمازجمعه و... چه میزان بر شیوع کرونا در کشور اثرگذار خواهند بود. برمبنای همین اطلاعات می‌توان تا حدی دورنمایی از سیاستهای فعلی دولت و رفتار مردم ارائه کرد و در بخش‌‌هایی بیشتر از گذشته نگران آینده مبارزه با کرونا در ایران بود.
سهم اجتماعات و فعالیتهای مختلف بر روند شیوع کرونا در ایران
شهرام یزدانی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در جریان جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا و در حضور رئیس‌جمهور آمار و اطلاعات مهمی را در ارتباط با سهم فعالیت‌‌ها و اجتماعات مختلف در روند شیوع کرونا اعلام کرد که به گفته خودش در ابتدا متوجه چنین اثرگذاری‌‌هایی نبوده‌اند، اما حالا و بعد از گذشت مدتی از شیوع کرونا در کشور و انجام تحقیقات مختلف به تحلیلی رسیده‌اند که براساس آن می‌توان سهم هرکدام از اجتماعات بر شیوع کرونا را تخمین زد.
باید ببینیم دستورالعمل‌های ما چه اشکالاتی داشته است که بخشی از مردم آن را رعایت نمی‌کنند
برای تبیین وضعیت موجود شنیدن تحلیل برخی از مسئولان و صاحب‌نظران نظام سلامت کشور هم خالی از لطف نیست. خصوصا حالا که هم سیاستهای دولت برای ادامه روند مقابله با ویروس کرونا در کشور مشخص شده است و هم سهم اجتماعات مختلف در شیوع این بیماری اعلام شده است.
فرشید رضایی، متخصص بیماری‌های عفونی و کارشناس بیماری‌های نوپدید که البته در پروسه مقابله با کرونا در وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا هم حضور دارد با تاکید بر اهمیت رفتارهای مردمی در کنترل شیوع کرونا به «فرهیختگان» گفت: «در همه دنیا با ابزار رفتارهای مردمی به مبارزه با کرونا رفته‌اند چراکه این بیماری نه درمان مشخصی تا به امروز دارد و نه واکسنی برای آن ساخته شده است. رفتار مردمی هم دو سطح دارد؛ یا خود مردم آن را پی می‌گیرند و یا قوای قهریه نظامات مختلف کشورها مردم را مجبور به رعایت مسائل مختلف در این پروسه می‌کنند. ایران تا به حال تمایل به استفاده از قوه قهریه شدید نداشته و به عهده مردم گذاشته است. مردم هم باید خودشان انتخاب کنند که چطور رفتار کنند. در ارتباط با ادامه رویه قرنطینه و... باید گفت قرنطینه بالاخره تمام می‌شود، سه هفته، چهار هفته قرنطینه می‌کنیم و بیشتر از این اقتصاد کشورها را نابود می‌کند. باید زندگی‌ها به روال کنترل‌شده‌ای برگردد. باید سیاستهای مختلفی برای فعالیتهای پرخطر، کم‌خطر و... اتخاذ شود و جلو برویم. این نشان‌دهنده یک رابطه نزدیک بین مردم و مسئولان است. تعطیلی حمل‌ونقل عمومی هم در شرایط فعلی تقریبا امکان‌پذیر نیست، بههرحال افرادی که باید به سرکار بیایند با یک وسیله‌ای خودشان را به محل کارشان می‌رسانند.
تمرکز بر دورکاری، کاهش تعداد حاضران و تنظیم ساعات کاری می‌تواند کمک‌کننده باشد تا تراکم کمتری داشته باشیم. اینکه ممکن باشد به مرحله‌ای برسیم که قوه قهریه نظام جدی ورود کند هم محتمل است خصوصا وقتی که سلامت مردم و امنیت کشور به خطر بیفتد و تهدید شود. در همه کشورها هم همین‌طور است، معمولا 80،90 درصد مردم رعایت می‌کنند، 10 درصد ضعیف هستند و حدود یکی دو درصد از مردم نیاز است که باید با قوه قهریه سامان‌دهی شوند. برای تمام اینها هم ابتدا باید ببینیم دستورالعمل‌های ما چه اشکالاتی داشته است که بخشی از مردم آن را رعایت نمی‌کنند. برنامه‌ای که ما به مردم می‌دهیم باید قابلیت اجرایی شدن داشته باشد. من نمی‌توانم در ارتباط با سیاست ثبت‌نام در سامانه سلامت و... صحبت کنم چون من در آن دخل و تصرفی نداشتم اما وقتی مردم خیلی به آن اقبالی نشان نمی‌دهند باید ببینیم مشکل کار کجاست.»
نظر مجموعه وزارت بهداشت بر استمرار تعطیلیها بود؛ متاسفانه همه منتظر موج دوم شیوع کرونا هستیم!
در ادامه مینو محرز، عضو کمیته کشوری مبارزه با بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت هم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به تبیین وضعیت موجود و سیاستهای اتخاذ شده برای مقابله با کرونا اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر به خاطر رعایت مردم و تعطیلات نوروزی مراجعین به بیمارستان‌ها فوق‌العاده کم شده است. مثلا روز گذشته بیمارستان امام خمینی(ره) فقط 5 یا 6 بیمار داشت. سیاستهای اخیر هم که برای آغاز به کار فعالیتهای اقتصادی تعیین شده، نیازمند زیرساخت‌هایی است که در شرایط فعلی اجرای آنها بسیار مشکل است؛ خصوصا در زمینه حمل‌ونقل عمومی، ولی اگر مردم رعایت بکنند شاید شرایط بهتر شود. خروجی و بازتاب سیاستهای اخیر را هم تا یک هفته، 10روز دیگر خواهیم دید. سیاستهای آغاز سال جدید و اسفندماه گذشته تا اینجا اثرگذار بوده است، اما این اقدامات اخیر را نمی‌دانم، باید منتظر باشیم ببینیم آیا دوباره مشکلی ایجاد می‌شود و روی موج دوم خواهیم رفت یا نه؟ ولی همه متاسفانه منتظر این مساله هستیم! در ارتباط با فعالیت حمل‌ونقل عمومی هم کاری نمی‌شود کرد، همه مردم ماشین ندارند و از مترو استفاده می‌کنند، خصوصا آنهایی که از اطراف پایتخت به تهران می‌آیند و با این وصف تصاویری که از مترو می‌بینیم وحشتناک است. اعتقاد ما یعنی مجموعه وزارت بهداشت بر این بود که همچنان آن روند ابتدای سال و اسفند 99 ادامه پیدا بکند و طرح فاصله‌گذاری فیزیکی بیشتر ادامه می‌یافت که متاسفانه این‌طور نشد و باید ببینیم چه می‌شود. در‌کل الان نمی‌توان اظهارنظر قطعی کرد، فعلا مراجعات به بیمارستان‌ها خیلی کم است.»
وضعیت فعلی جامعه نگران‌کننده است
ایرج فاضل از روسای سابق سازمان نظام پزشکی نیز در تشریح وضعیت موجود با تاکید بر اینکه مجموعه نظام بهداشت و سلامت کشور متفق‌القول بر ادامه روند تعطیلیها اصرار داشتند به «فرهیختگان» گفت: «نظر مجموعه نظام پزشکی و درمانی کشور بر این بود که در این مساله مقابله با کرونا و ازسرگیری فعالیتهای اقتصادی بیشتر احتیاط شود و عجله نکنیم چراکه آمادگی خیلی زیادی برای شرایط پیش‌رو نداریم و نگرانی جامعه پزشکی این است که ما دوباره یک موج شیوع و همه‌گیری از این بیماری را در جامعه ببینیم. علاوه‌بر این فعلا فاصله‌گذاری‌ها و وضعیتی که در شهر ایجاد شده، نگران‌کننده است. بههرحال خواست مطلوب ما این بود که روند گذشته ادامه پیدا کند و چاره دیگری هم نداریم ولی خب مسئولان نگران مسائل اقتصادی هم هستند و مجموعا تصمیم بر این چیزی شد که می‌بینیم و من معتقدم مهم جان مردم است و بعد مسائل اقتصادی، چراکه آسیب‌های ناشی از این ماجرا بر اقتصاد بیشتر از هر چیز دیگر است.»
تناقض‌های مدیریتی بیشتر از کرونا مردم را آزار می‌دهد
همان‌طور که نوشتیم، استفاده از حمل‌ونقل عمومی توسط مردم یکی از اصلی‌ترین منابع شیوع کرونا در کشور است. از آنجا که مدیریت شهری تصمیم‌گیر اصلی و نهایی در این حوزه است، با الهام فخاری، عضو شورای شهر تهران گفت‌وگو کردیم و او در پاسخ به این سوال که آیا بهتر نبود حمل‌ونقل عمومی در تهران تعطیل یا به‌گونه دیگری مدیریت شود، به «فرهیختگان» گفت: «در این موضوع من جزء کسانی هستم که بنا به نظر کارشناسی متخصصان ستاد ملی کرونا و ستاد کرونای تهران پیگیر ماجرا بودم؛. هم تذکر دادم و هم طرحی آماده کردم که البته برخی همکاران امضا کردند و برخی امضا نکردند. بههرحال با توجه به زیرساخت، شرایط و تاسیسات مترو من معتقدم باید مصوب می‌کردیم مترو تعطیل شود. نامه‌ای که ریاست شورا، مهندس هاشمی، به ستاد کرونا فرستادند و مبنی‌بر ضرورت تعطیلی مترو بود، در نشست شورا در سال 99 بنا به ضرورت و فوریت ارسال شده بود که در ستاد ملی کرونا این تصمیم اتخاذ نشد و با تعطیلی مترو موافقت نکردند. ما در این ماجرا با تناقضی روبه‌رو هستیم. به‌رغم تمام زحمات و تلاش‌ها و همه کارهایی که دلسوزانه در کشور انجام می‌شود، این شرایط خاصی است که با آن روبه‌رو هستیم؛ آن تناقض این است که اگر به افراد بگوییم روز کاری است و باید سر کار بیایند، چطور بگوییم سیستم حمل‌ونقل شهری کار نکند؟ استدلال دوستانی که مخالف بودند یا امضا نکردند هم همین بود. می‌گفتند تعداد زیادی از کارمندان یا کارگران کسانی هستند که خودروی شخصی ندارند. اگر حمل‌ونقل عمومی موجود را هم تعطیل کنیم، این همه فشار به این افراد تحمیل می‌شود. پیشنهاد این بود که بی آر تی تعطیل نشود و تغییری در فعالیت آنها ایجاد شود، ولی مترو تعطیل شود و خود شبکه اتوبوسرانی درحالی‌که کلیت شهر خلوت‌تر و وضع ترافیک سبک‌تر است، بتواند این سرویس و خدمت‌رسانی را گسترده‌تر انجام دهد. همچنان متن طرح آماده است و با چند امضایی که موجود است، پیگیر بحث هستیم، ولی استدلال مخالفان این نکته این است که عده‌ای باید سر کار بیایند و این مساله ایجاد می‌کند.»
فخاری در ادامه به هماهنگی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران در ارتباط با عدم لغو طرح ترافیک در روز شنبه اشاره کرد و گفت: «درباره طرح ترافیک هم معاونت حمل‌ونقل ترافیکی، به‌هنگام و متناسب با شرایط شهر تکلیف را مشخص نکرد، ولی خوشبختانه ستاد ملی کرونا شنبه موضوع را مصوب کردند و از یکشنبه طرح ترافیک در کلانشهرها ملغی شد. این تناقض‌ها بیشتر برای مردم مشکل ایجاد می‌کند که بگوییم بیرون نیایید و حمل‌ونقل عمومی را استفاده نکنید و بعد بگویید پول هم بابت این بدهید و اگر وارد طرح شوید جریمه هم می‌شوید. من فکر می‌کنم در شرایطی که کشورهای دیگر انواعی از بسته‌های حمایتی و معافیت‌ها و تخفیفات و تعطیلات رایگان را فراهم می‌کنند، ما هم موظف هستیم در این شرایط در یک‌سری موضوعات به مردم سهل‌تر بگیریم و فشار را از روی مردم کم کنیم. این شامل خود کادر درمانی و حوزه‌های مرتبط با خط اول میدان هم می‌شود.»
کارشناسان بر ادامه تعطیلیها اصرار داشتند
این عضو شورای شهر تهران در واکنش به این مساله که با افزایش تعداد واگن‌ها می‌شد از حجم مسافران در یک قطار تا حدی جلوگیری کرد، اما این اتفاق نیفتاد هم گفت: «قبل از کرونا به‌عنوان پایتخت، با یک مساله‌ای روبه‌رو بوده و هستیم و آن تحریم‌ها است. تحریم‌ها به زیرساخت‌های شهری لطمه وارد می‌کند. مردم را دربرابر بیماری آسیب‌پذیرتر و بی‌پناه‌تر می‌کند. به‌خاطر تحریم‌ها مذاکرات و بحث‌هایی که برای افزایش واگن‌ها و زیرساخت‌ها و تاسیسات انجام شده بود، به بن‌بست خورده و متوقف شده است. تهران ظرفیت در انبار مانده‌ای ندارد که به میدان نیاورده باشد و با توجه به ویژگی‌های فنی و مهندسی مترو تاکید مهندس هاشمی و ما هم بر این موضوع بود که با توجه به سیستم تهویه و سیستم‌های فنی مترو و اینکه در هر صورت بخواهید یا نخواهید جمعیت قابل‌توجهی سوار وسیله حمل‌ونقل عمومی می‌شوند که دست‌کم 15 دقیقه در فضاهای مشترک بسیار نزدیک به هم تنفس می‌کنند و به سطوح فلزی که انتقال‌دهنده‌های جدی این ویروس شناخته می‌شوند، دست می‌زنند، همینها شدت خطر را بیشتر می‌کند. طبق بررسی‌ای که کمیسیون حمل‌ونقل و هاشمی ارائه کردند، بحث این بود که الان در شبکه اتوبوسرانی پنجره‌ها هم می‌تواند باز باشد و گردش هوا اتفاق بیفتد و حداقل‌ها رعایت شود و ضمن اینکه سیستم تهویه بسته ندارد، با همان سیستم خدمات ارائه شود. منتها مصوبه نداریم و در ستاد ملی کرونا هم تصمیمی بر توقف مترو نگرفتند. البته در حوزه بهداشت و درمان، مسئولان مختلفی مدام به این موضوع اشاره می‌کنند که حمل‌ونقل عمومی خطر انتشار را بسیار بیشتر می‌کند. من فکر می‌کنم اینکه چنین شرایطی داشته باشیم و مدام به مردم توصیه کنیم رعایت کنید، چطور می‌توانند در تهران 10 میلیونی سوار اتوبوس شوند و بخواهند سرکار بروند و بیمار نشوند؟ در حال حاضر عدد قابل‌توجهی سر کار می‌روند. چطور می‌توانید به این عده بگویید فاصله اجتماعی را رعایت کنید؟ این امر تقریبا محال است. حتی بین ایستادن افراد فاصله یک‌ونیم متری باید باشد که این امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل برخی از متخصصان و افراد دست‌اندرکار تاکید داشتند تعطیلی ادامه یابد، چون تاکید بر شرایط خاص جمعیت فشرده تهران بود. بههرحال ما با یک عامل کشنده دیگر پیش از کرونا به نام تحریم روبه‌رو بودیم و هستیم که امیدواریم جامعه جهانی کمک کنند و این موضوع یعنی فشار تحریم برداشته شود.»
سناریو‌های پیشگیرانه در حمل‌ونقل عمومی و فعالیت کسبه خرد و فروشگاه‌‌ها شکست خورده‌اند؟
با نگاهی به آمار اعلام‌شده از سهم اجتماعات گوناگون بر روند شیوع کرونا می‌توان تحلیل‌‌های مختلفی را ارائه کرد. برای مثال یکی از نکات قابل‌تامل در این آمار‌ها سهم بسیار اندک و ناچیز برگزاری نمازجمعه و باز بودن زیارتگاه‌‌ها با چیزی کمتر از 0.5 درصد اثرگذاری بر شیوع کروناست. اماکنی که در همان آغاز شیوع کرونا در کشور تعطیل شدند و از حضور مردم در این‌گونه از اجتماعات جلوگیری شد. درمقابل اما سهم بالای حمل‌ونقل عمومی (همان‌طور که قابل پیش‌بینی هم بود) در کنار فعالیت کسبه خرد و فروشگاه‌‌ها زنگ خطر جدی را پیرامون ادامه فعالیت آنها به صدا درآورده است. مدارس و دانشگاه‌‌ها هم که سهم نسبتا قابل‌توجهی در شیوع کرونا در کشور دارند، از همان ابتدای ورود کرونا در کشور همچون سایر کشورها تعطیل شدند و این تعطیلیها همچنان ادامه دارد. اما برگردیم به دو فعالیت اثرگذار با بیشترین سهم بر شیوع کرونا یعنی حمل‌ونقل عمومی و فروشگاه‌‌ها و کسبه خرد، برای مورد اول یعنی حمل‌ونقل عمومی سناریو‌های مختلفی پیش‌بینی شد و به اجرا درآمد؛ جز تعطیلی آنها که از قضا مدافعان زیادی هم دارد.
اعلام پروتکل‌‌های مختلف، لغو اجرای طرح ترافیک به‌منظور استفاده کمتر مردم از حمل‌ونقل عمومی و اهتمام بیشتر آنها به استفاده از وسایل خودروی شخصی، طرح فاصله‌گذاری هوشمند با چسباندن برچسب روی صندلی‌‌های مترو و اتوبوس، منع تاکسی‌‌ها از سوار کردن بیش از سه مسافر و...، همه بخشی از سیاست‌‌هایی بوده است که با تصمیم ستاد ملی مبارزه با کرونا برای فعالیت حمل‌ونقل عمومی خصوصا در پایتخت اجرایی شدند، اما متاسفانه تا اینجای کار عایدی این تصمیمات جز حرکت بر همان ریل قبلی و بی‌توجهی مردم به توصیه‌‌ها نبوده است. البته غرض مقصر جلوه دادن مردم نیست و علت این وضع را باید با نگاهی به گذشته جست‌وجو کرد. وقتی علی‌رغم مخالفت مسئولان نظام سلامت کشور با بازگشایی فعالیتهای اقتصادی و شروع به‌کار بنگاه‌‌های اقتصادی این امر به دستور دولت انجام شد، نمی‌توان از مردمی که راهی جز حضور در محل کار خود ندارند و تعداد قابل‌توجهی از آنها هم وسیله نقلیه شخصی ندارند، انتظار داشت از حمل‌ونقل عمومی استفاده نکنند. البته این خربز‌ه‌ای است که خیلی دوست نداریم به خاطر خوردنش پای لرز آن هم بنشینیم! مضاف‌بر این در ارتباط با فعالیت فروشگاه‌‌ها و کسبه خرد هم پروتکل‌‌ها و سامانه‌ای برای ثبت‌نام و آغاز فعالیت‌‌ها تعبیه شد که با یک جست‌وجوی میدانی و پرسش و پاسخ از صاحبان مشاغل می‌توان فهمید که این سناریو هم مورد توجه مردم قرار نگرفته است و تعداد قابل‌توجهی از کسبه نه‌تنها در این سامانه ثبت‌نام نکرده‌اند بلکه حتی از وجود آن اطلاعی هم ندارند و جمع همه اینها نشان می‌دهد بیش از نگرانی برای برگزاری تجمعات در مراسمی نظیر نمازجمعه و حضور مردم در زیارتگاه‌‌ها باید نگران فعالیت کسبه و استفاده مردم از حمل‌ونقل عمومی بود.
روز گذشته در ارتباط با همین مساله استفاده از حمل‌ونقل عمومی، محمود ترفع، مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران با بیان اینکه در دو روز گذشته نسبت به اعزام اتوبوس‌‌های کمکی به ایستگاه‌‌های پرتقاضا اقدام کرده‌ایم، خاطرنشان کرد: «با لغو طرح ترافیک نه‌تنها مسافران اتوبوس کم نشده بلکه در شرایط موجود که از هر سه کارمند دولتی در تهران، دو نفر در شهر تردد می‌کنند و ادارات خصوصی و مراکز فروش اقلام ضروری باز هستند، افزایش مسافران اتوبوس دور از انتظار نیست.» این مساله هم نشان می‌دهد سناریوی ستاد ملی مبارزه با کرونا در بحث اجرای طرح فاصله‌گذاری اجتماعی در حمل‌ونقل عمومی هم با شکست جدی مواجه شده است.