به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، روزهای نخست شیوع کرونا بود که بزرگ‌ترها به ما کوچک‌ترها می‌گفتند شرایط از این بدتر هم داشته‌ایم. می‌گفتند کرونا بدتر از جنگ و قحطی و فلان بیماری و ... نیست و این هم می‌گذرد. روزهای نخست شیوع کرونا بود که برخی منابع، برخی کشورها و برخی کارشناسان و دانشمندان با ارائه اطلاعات و آماری به قیاس کرونا با سایر بیماری‌ها می‌پرداختند و می‌گفتند فلان بیماری خیلی بدتر از کروناست و کشندگی‌اش بیشتر است و... .

روزهای نخست شیوع کرونا بود که از سازمان بهداشت جهانی تا متخصصان کشورهای مختلف می‌گفتند با رعایت بهداشت فردی، بدون استفاده از ماسک و... می‌توان به کرونا مبتلا نشد و مثلا ویروس در هوا نمی‌ماند و... . اما همه اینها روزهای نخست تا حالا که معلوم نیست دقیقا کجای زمان مواجهه با کرونا ایستاده‌ایم و تا کی قرار است به این حیات بااحتیاط و محدود ادامه دهیم با تغییرات عجیب و چشمگیری مواجه شده‌اند و تنها چیزی که از ابتدا تا همین حالا که دنیا جولانگاه کرونا شده، باقی مانده‌ همان رعایت بهداشت فردی و این مساله  است که بالاخره روزی کرونا هم بار خود را خواهد بست و شرش را کم می‌کند. بزرگ‌ترها حالا متقاعد شده‌اند شرایطی بدتر از کرونا را پشت‌سر نگذاشته‌ایم، دانشمندان و اندیشمندان جهانی متقاعد شده‌اند که کرونا از خیلی از بیماری‌های دیگر خطرناک‌تر است و سازمان بهداشت جهانی و... هم متقاعد شده‌اند که ویروس کرونا هم در هوا می‌ماند و هم استفاده از ماسک برای همه لازم است! اگر قائل به سوختن اخبار باشیم و اصلی‌ترین خبر این روزها را هم آمار ابتلا به یروس کرونا در جهان بدانیم، اعلام این آمار برای هر لحظه هم حتی یک خبر سوخته است، چراکه در تمام این لحظات تغییرات عجیب و تکان‌دهنده‌ای در تعداد مبتلایان و جان‌باختگان بر اثر کرونا ایجاد می‌شود. تا حالا که من می‌نویسم بیش از یک میلیون و 270 هزار نفر از مردم دنیا در تقریبا تمام کشورهای جهان به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند و حدود 70 هزار نفر از این تعداد جان خود را از دست داده و بیش از 260 هزار نفر هم بهبودی کامل یافته‌اند. اما تا بعد که شما این خطوط را می‌خوانید حتما این آمار تغییرات زیادی را از سر گذرانده و صعود چشمگیری داشته است. کرونا مساله اول دنیاست، از شرق تا غرب، در نظامات سرمایه‌داری و... هیچ‌کس فعلا جلودارش نیست و این ویروس به‌تاخت تمام مرزها را درمی‌نوردد و قربانی می‌گیرد. بعد از عبور چین از اپیدمی وحشتناک کرونا در این کشور، آمریکا مدتی است صدرنشین جدول کشورهای دارای بیشترین ابتلا به کرونا شده است و بعد از آن، اسپانیا، ایتالیا، آلمان و فرانسه قرار دارند.

وضعیت عجیب و غریبی است؛ شبیه مسابقات ورزشی، انگار کشورها برای اعلام آمار جدید ابتلا و تلفات با یکدیگر رقابت دارند و هر روز رکورد جدیدی ثبت می‌کنند. در این دوئل اما برعکس مسابقات ورزشی تعداد بالای ابتلا و جان‌باخته نشان برتری نیست که برعکس آن وجه تمایز کشورهای موفق در مبارزه با کروناست. ناشناختگی، رفتارهای متغیر و نوظهور بودن ویروس کرونا باعث شده راهکار واحدی برای مواجهه و مبارزه با کرونا توسط کشورها در پیش گرفته نشود و هر کشور مسیر متفاوتی را برای شکستن زنجیره انتقال و رفع اپیدمی کرونا در پیش بگیرد. همین مساله، گمانه‌هایی را ایجاد کرده است که چرا کشورهایی نظیر ایتالیا با چنین حجم بالایی از تلفات مواجهند و در مقابل کشوری مثل آلمان علی‌رغم تعداد بالایی از مبتلایان به کرونا تلفات بسیار کمتری نسبت به دیگر کشور اروپایی و حتی سایر کشورهای جهان دارد؟ آلمانی‌ها، سنگاپوری‌ها و کره‌ای‌ها چه کرده‌اند؟

وضعیت بد ایران در تعداد تست‌های تشخیص کرونا

برای ورود به راهکارهای شاخص کشورهای مختلف در مواجهه و کنترل شیوع کرونا نگاهی به نسبت مبتلایان و جان‌باختگان براثر این ویروس سرکش کمک‌کننده است. به‌هرحال اطلاع از راهکارهای عمومی اعم از رعایت بهداشت فردی، فاصله‌گذاری اجتماعی، تعطیلی تجمعات، تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی، لغو مسابقات ورزشی، قرنطینه شهرها و ممنوعیت مسافرت‌ها و... پیش از این حاصل شد و بارها در ارتباط با آنها گفته‌ایم و نوشته‌ایم و خوانده‌ایم. اما سوای این راهکارها که اغلب فراگیر و مورد استفاده کشورهای مختلف بوده‌اند و با اندک تغییراتی در شمایل اجرای آن همگی آنها را به کار بسته‌اند، موارد تعیین‌کننده دیگری هم وجود داشته که باعث پیستازی برخی کشورها در مبارزه با کرونا و موفقیت نسبی آنها در کنترل آن بوده است. جدول کشورهای دارای بیشترین تعداد مبتلا به کرونا نسبت تعداد تلفات به تعداد مبتلایان به این صورت است:

با نگاهی به جدول پایین بهتر مشخص می‌شود که سوای راهکارهای همگانی مواجهه با کرونا، سوای محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها، مساله تعداد تست‌های انجام‌شده نیز در شناسایی و کاهش تعداد تلفات افراد مبتلا به کرونا و ایضا تلاش برای قطع زنجیره شیوع موثر بوده است. با تحلیل جدول موجود و براساس تعداد تست‌های انجام‌شده تا اینجا می‌توان ادعا کرد وضعیت کشورهایی نظیر ایتالیا، انگلستان و ایران نسبت به سایر کشورها وخیم‌تر است. خصوصا ایران و انگلستان در احصای افراد مبتلا و اعلام آمار قطعی همچنان دچار چالش جدی هستند و ایتالیا و اسپانیا هم تعداد کشته‌های بالایی دارند که البته این مساله جدای از تست، از سایر متغیرها از جمله سن و شرایط افراد مبتلاشده هم تاثیر می‌پذیرد.

آلمانی‌ها پیشتاز مقابله با کرونا

شاید یکی از اصلی‌ترین سوالات پیرامون آمار جهانی کرونا و وضعیتی که کرونا بر جهان حاکم کرده است اعداد و ارقام اعلام‌شده از سوی برخی کشورها و تعداد پایین تلفات ناشی از کرونا در این کشورها باشد. به‌هرحال همانطور که گفتیم بسیاری از کشورها، خصوصا کشورهای صدرنشین در جدول کشورهای دارای بیشترین تعداد مبتلا راه‌های نسبتا مشابهی را برای کنترل کرونا پیموده‌اند. برای مثال در آلمان با اینکه بیش از 100 هزار مبتلا به کرونا دارد، تنها هزار و 584 نفر از آنان جان خود را از دست داده‌اند، درمقابل ایران با نزدیک به 60 هزار مبتلا بیش از 3هزارو600 جان‌باخته ناشی از کرونا تا به حال داشته است. با مروری بر اخبار و اطلاعات منتشرشده از سوی مقامات کشور آلمان و اندیشمندان بین‌المللی چند مساله به‌عنوان راهکار موفق آلمان برای مواجهه با شیوع و مبارزه با کرونا عنوان شده است.

ظرفیت چشمگیر در حوزه مراقبت‌های ویژه

یکی از مسائلی که باعث می‌شود آلمان در پروسه مواجهه با کرونا نسبت به سایر کشورها دست برتر را داشته باشد و تا این جای کار تلفات کمتری را به نسبت تعداد مبتلایان تجربه کرده باشد، ظرفیت خوب این کشور در تعداد تخت‌های بیمارستانی خصوصا تخت‌های بخش مراقبت‌های ویژه است. براساس اطلاعات منتشرشده آلمان چیزی حدود 28 هزار تخت مراقبت‌های ویژه دارد که با اعلام مسئولان این کشور این ظرفیت در حال دوبرابر شدن است. (سرانه تخت‌های بیمارستانی در آلمان 1.6 تخت  مراقبت‌های ویژه به ازای هزار نفر و 1.8 تخت بیمارستانی به ازای هر هزار نفر است.) اما همین عدد 28 هزار تخت در مقابل 7 هزار تخت مراقبت‌های ویژه در فرانسه و 5 هزار تخت مراقبت‌های ویژه در هرکدام از کشورهای ایتالیا و انگلستان برتری محسوس آلمانی‌ها را نسبت به سایر کشورهای اروپایی نشان می‌دهد. در ارتباط با این آمار ایران هم در قیاس با کشور آلمان حرفی برای گفتن ندارد و تعداد کل تخت‌های بخش مراقبت‌های ویژه در کشورمان براساس آمار سال 96 کمی بیشتر از 8 هزار تخت است که از این تعداد هم بیش از 2هزار و400 تخت در تهران قرار دارد.

سن پایین مبتلایان به کرونا در آلمان

مساله دیگری که می‌تواند بر تعداد پایین آمار تلفات بر اثر کرونا در آلمان اثرگذار باشد سن پایین مبتلایان به این ویروس در این کشور است. به‌هرحال از ابتدای شیوع کرونا بارها و بارها اعلام شده که افراد مسن و دارای بیماری‌های زمینه‌ای بیش از سایرین در خطر ابتلا و البته جان‌باختن بر اثر ویروس کرونا هستند. حتی یکی از دلایل میزان بالای تلفات ایتالیا هم دقیقا همین نکته بود که تعداد بالایی از مبتلایان به کرونا در این کشور و حتی بسیاری از کشورهای جهان سن بالای افراد بیمار بوده است. به گفته کارشناسان آلمانی اما حدود 70 درصد مبتلایان به کرونا در این کشور در بازه سنی 20 تا 50 سال قرار دارند و کرونا خیلی گریبانگیر افراد مسن در این کشور نبوده است. البته نگرانی‌هایی مبنی‌بر شیوع بیشتر کرونا در آلمان و ابتلای افراد مسن که حدود یک‌چهارم جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند هم وجود دارد که در این صورت تغییراتی در تعداد مرگ‌ومیرها ایجاد خواهد شد.

تست‌های زیاد و به‌موقع تشخیص کرونا

از دو مساله اول یعنی ظرفیت تخت‌های بیمارستانی و سن بیماران که عبور کنیم، شاید بتوان گفت یکی از اصلی‌ترین علل موفقیت نسبی آلمانی‌ها در مواجهه با کرونا انجام تست‌های زیاد کرونا و البته انجام به‌موقع این تست‌ها در این کشور بوده است. براساس اطلاعات موجود آلمان تا به امروز بیش از 918 هزار تست تشخیص کرونا انجام داده‌ و به گفته کارشناسان این کشور دارای یک شبکه بزرگ آزمایشگاه‌های مستقل است که از مدت‌ها پیش کار تست گرفتن از مردم این کشور را آغاز کرده‌ است. آلمانی‌ها تمام افرادی را که مشکوک به کرونا باشند و تمام افرادی را که با این فرد در ارتباط بوده به‌صورت زنجیره‌ای مورد تست و آزمایش قرار می‌دهند و در صورت لزوم آنها را قرنطینه می‌کنند. براساس اخبار و اطلاعات موجود بین 300 تا 500 هزار تست در هفته توسط آلمانی ها انجام می‌شود. سوای آلمان، کره جنوبی با بیش از 460 هزار تست و روسیه با بیش از 750 هزار تست شرایط نسبتا متعادلی را در جریان مبارزه با کرونا ایجاد کرده‌اند که می‌تواند الگوی سایر کشورهای دنیا هم باشد.

افزایش میزان تست‌های تشخیصی؛ راه‌حلی برای کاهش خطرات تصمیمات دولتی!

حالا بعد از اعلام آمار و عوامل اثرگذار بر رشد، کاهش و یا کنترل تعداد مبتلایان و جان‌باختگان کرونایی در جهان بهتر است کمی دقیق‌تر درباره وضعیت کشورمان صحبت کنیم. همان‌طور که مشخص شد به‌رغم اخبار یکی دو روز گذشته مبنی بر نزولی بودن روند ابتلا به کرونا در کشور، خیلی وضعیت خوبی در تعداد تست‌های انجام‌شده و آمار مرگ‌ومیر ناشی از ابتلا به کرونا نداریم. این مساله در کنار تصمیمات عجیب دولت برای آغاز به کار واحدهای تولیدی و شروع فرآیندهای کاری و اقتصادی و همچنین اذعان برخی از مسئولان وزارت بهداشت کشور حول جدی‌تر بودن خطر کرونا از پیش‌بینی‌ها و تصورات و نقد به چین برای ساده‌انگاری در ارتباط با شیوع کرونا در جهان تشدید هم می‌شود و اگر راهکار صحیحی برای مقابله برای شیوع کرونا اتخاذ نشود، خیلی زود اندک دلخوشی‌های این روزها در کاهشی بودن روند ابتلا به کرونا در کشور به یک تلخی فراموش‌نشدنی تبدیل خواهد شد. براساس آنچه تا به اینجا کشورهای مختلف در پیش گرفته‌اند و با توجه به اینکه چندماه از آغاز اپیدمی کرونا در دنیا گذشته است، شاید بتوان با تحلیل اقدامات مختلف به یک مدل صحیح برای کنترل شیوع کرونا دست یافت. یکی از راهکارها که بالاتر درباره آن صحبت کردیم و از وضعیت بد ایران هم در آن گفتیم ماجرای افزایش تست‌های تشخیص کرونا در کشور است. به‌هرحال حالا که قرار شده خیابان‌ها هر روز شلوغ‌تر شوند، کارمندان به سر کار بیایند و کارگران به کارخانه‌ها و تولیدی‌ها بروند و رئیس‌جمهور خوش‌بینانه حرف از چرخش چرخ اقتصاد می‌زند، شاید تنها راهکار عملی و البته کمک‌کننده به پروسه کنترل زنجیره شیوع کرونا همین بیشتر کردن میزان تست‌های تشخیصی باشد. مساله‌ای که از روز اول اخبار متفاوتی حول آن منتشر شد، از بومی‌سازی و ساخت کیت تشخیص داخلی تا امکان ارسال کیت‌های تشخیصی به سایر کشورها و...، اما اعداد و ارقام نشان می‌دهد آن‌طور که باید و انتظار می‌رفت تعداد آزمایش‌های انجام‌شده ارقام بالایی را خصوصا در قیاس با سایر کشورها نشان نمی‌دهد. علت اصلی آن هم با فاکتور گرفتن هیاهوهای خبری ساخت کیت داخلی و... مساله تحریم‌ها و عدم دستیابی ایران به کیت‌های تشخیصی بیشتر برای انجام آزمایش‌های فراگیر و با تعداد بالاتر بوده است. (البته یکی از عوامل پایین بودن تعداد آزمایش‌های تشخیصی نبود کیت‌ها و مشکلاتی در دسترسی به آنهاست.)

مینو محرز، عضو کمیته کشوری مبارزه با بیماری‌های واگیردار وزارت بهداشت هم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با تایید اثرگذاری تحریم‌ها در ناتوانی ایران به دسترسی به کیت‌های تشخیصی و به تبع آن پایین‌تر بودن تعداد آزمایش‌ها به نسبت سایر کشورهای دنیا خاطرنشان کرد: «ما امکان افزایش تست‌های تشخیصی را بیش از این تعداد که انجام می‌شود نداریم و یکی از دلایل هم مساله تحریم‌ها و عدم دسترسی ما به تعداد کیت‌های بیشتری است. البته کشورهایی نظیر چین کیت‌هایی را برای ما ارسال می‌کنند و نخبگان و دانشمندان ما هم در حال ساخت آن هستند، اما خب در وضعیت فعلی توان ما بیشتر از این مقدار موجود، نیست. ضمنا برای انجام آزمایش‌های فراگیر هم ما نیازمند روش‌های تست آسان‌تر و سریع‌تری هستیم که تست‌های رپید یکی از آن راه‌هاست که در بخش‌هایی از کشور هم در حال انجام است و مطالعاتی هم که روی آن صورت گرفته نشان می‌دهد این روش مطلوبی است. به‌هرحال روش‌های سی‌تی‌اسکن و... بیشتر برای شناسایی افرادی که علائم ابتلا را دارند و... مورد استفاده قرار می‌گیرد و در آن شرایط پاسخگوست، اما می‌دانیم که تعداد بالایی از افراد هیچ علائمی ندارند و باید از روش‌های دیگری استفاده کرد. تست‌های رپید نشان می‌دهد که آیا کسی تا‌به‌حال مبتلا شده است یا نه و سابقه او چه بوده است. برای شرایط فعلی هم که خیلی‌ها به سر کار بازگشتند این روش می‌تواند مطلوب باشد تا افرادی که در محل کار حاضر می‌شوند را این‌گونه تست کند، برای دولت هم هزینه کمتری دارد و تکنولوژی آن را هم در ایران داریم. با همه اینها ما در حال حاضر شرایط رسیدن به سطح خیلی بالاتری از انجام تست تشخیص را نداریم و اساسا اینکه همه افراد را هم تست کنیم نه ما، بلکه بقیه کشورهای دنیا هم امکانش را ندارند.»

سامانه تشخیص به کمک هوش مصنوعی راهی برای افزایش میزان تست‌های تشخیصی کرونا

به‌هرحال «نمی‌توانیم» و «نمی‌شود» جز اینکه بیش از این در وضعیت نابسامان فرو برویم و درگیری‌های بیشتری با شیوع کرونا داشته باشیم و جان مردم کشور بیش از این به خطر بیفتد عایدی دیگری نخواهد داشت. یا باید در خانه می‌ماندیم و مدل اواخر اسفند و نوروز 99 را برای مدت طولانی‌تری ادامه می‌دادیم و پی می‌گرفتیم که با تصمیم عجیب و پرحاشیه دولت در آغاز به کار دوباره واحدهای تولیدی و شروع به کار کسب‌وکارها عملا غیرممکن شد. یا باید روش‌های موفق سایر کشورها را الگو قرار دهیم و با عمل به آنها تا حدی خودمان را از منجلاب کرونایی خارج کنیم. راه‌حل و راهکاری هم که تا به این لحظه و براساس اطلاعات و آمار موجود پیشنهاد می‌شود همان راهی است که کشورهایی نظیر آلمان و کره‌جنوبی و... پیش گرفتند؛ افزایش میزان تست‌های تشخیص کرونا، خصوصا روی افرادی که با کرونایی‌ها ارتباط داشتند، یا افرادی که به جبر، محکوم به حاضر شدن در محل کارشان هستند. حتی دوباره زنده کردن سناریویی که همان ابتدای شیوع کرونا در کشور مطرح شد؛ یعنی بسیج ملی کرونا به شیوه انجام تست فراگیر.

یکی دیگر از راهکارهایی هم که دو روز پیش از آن رونمایی شد استفاده از دستاورد دانشمندان ایرانی و متخصصان دانشگاه صنعتی‌شریف با استفاده از هوش مصنوعی است. دو روز پیش طی برگزاری مراسمی در معاونت علمی ریاست‌جمهوری، سامانه تشخیص پونومی کووید-۱۹ با استفاده از الگوی ریتم هوش مصنوعی از طریق تصاویر سی‌تی‌اسکن قفسه سینه توسط تیم محققان دانشگاه صنعتی شریف رونمایی شد. همان‌طور که قبلا گفته شد راهکارهای مختلفی برای تشخیص ابتلا به کرونا وجود دارد، اما یکی از روش‌هایی که امتحانش را به خوبی پس داده و راه اثبات‌شده‌ای است و انجمن رادیولوژی آمریکا نیز آن را تایید کرده است، اسکن قفسه سینه است. این راهکار به‌عنوان بهترین و یکی از سریع‌ترین راهکارهای تشخیصی مطرح شده است. دستگاه ساخته‌شده توسط محققان دانشگاه صنعتی‌شریف نیز با دقت 97 درصدی طراحی شده و تا هفته آینده از طریق وب در اختیار بیمارستان‌ها و مراکز درمانی قرار خواهد گرفت.

حمیدرضا ربیعی، عضو کمیته هوش مصنوعی سازمان بهداشت جهانی و استاد هوش مصنوعی دانشگاه صنعتی‌شریف و مجری طرح سامانه تشخیص «پونومی کووید-۱۹ از طریق تصاویر سی‌تی‌اسکن» در مراسم رونمایی از این سامانه گفت: «این سامانه در کوتاه‌ترین زمان ممکن، ویروس کرونا را در بدن افراد تشخیص می‌دهد. روش‌های مختلفی برای تشخیص ویروس کرونا وجود دارد، اما آنچه که در انجمن رادیولوژی آمریکای شمالی به اثبات رسیده، استفاده از تصاویر سی‌تی‌اسکن قفسه سینه است. این کار تیمی در کمتر از یک ماه در دانشگاه شریف با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی به نتیجه رسیده که اکنون در حال اجرایی است. ما طی این یک ماه تصاویر قفسه سینه افراد سالم، افراد مبتلا به کووید-۱۹ و افرادی که سالم نبودند اما مبتلا به ویروس کرونا هم نبودند را مورد بررسی قرار دادیم و به نتایج قابل قبولی برای بهره‌برداری از این روش برای تشخیص مبتلایان به این ویروس رسیدیم. بر اساس نتایج مثبتی که به دست آوردیم می‌توانیم در کمتر از دو دقیقه افراد آلوده به ویروس کرونا را تشخیص دهیم. نتایج بررسی‌های ما نشان داد که حتی در مواردی که بیماری توسط پزشک قابل تشخیص نبوده، به واسطه این سامانه قابل تشخیص بوده است. با توجه به اینکه رادیولوژیست در کشور کم است و در بسیاری از مناطق در شهرهای کوچک رادیولوژیست وجود ندارد، می‌توان از این سامانه به خوبی بهره برد.»

* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه