به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، سال ۲۰۱۹ میلادی پرفروش‌ترین سال سینمای جهان در تاریخ بود. مجموع فروش سینما در سراسر جهان طی این سال 1.31 میلیارد دلار نسبت به سال قبل از خود بالاتر رفت و صنعت‌های وابسته به سینما هم 5.42 میلیارد دلار بیش از رقم سال قبل فروش داشتند. مقدار قابل‌توجهی از این صعود خیره‌کننده به گسترش بازار چین و پس از آن کره‌جنوبی برمی‌گشت؛ اما گسترش ویروس کرونا که کانون آن شهر ووهان چین بود و سپس تعداد قابل‌توجهی از کره‌ای‌ها را مبتلا کرد، ماه‌عسل سینمای جهان با رقم‌های نجومی گیشه‌ها را به هم زد. از شیوع و گسترش این ویروس مدت زیادی نمی‌گذرد، اما تا همین جای کار سینمای جهان پنج میلیارد دلار خسارت دیده است و مسیر به سمتی پیش می‌رود که این رقم را به‌طور تصاعدی بالاتر هم خواهد برد. قاره آسیا بیشترین تعداد مخاطبان سینما را دارد. بیشترین مخاطبان سینمای جهان به هندوستان و پس از آن به چین تعلق دارد. البته اگر قیمت بلیت سینما و درنتیجه مقدار عددی فروش به‌عنوان معیار مدنظر قرار بگیرد، مجموع فروش آمریکا و کانادا در رتبه اول جهان است و پس از آن کشورهای چین، ژاپن، انگلستان، کره‌جنوبی، هندوستان، فرانسه، آلمان، استرالیا و مکزیک رتبه‌های بعدی در جدول پرفروش‌ترین سالن‌های سینمای جهان را دارند. البته تمام این کشورها تولیدکننده عمده و صنعتی فیلم نیستند و بسیاری بیشتر مصرف‌کننده به‌حساب می‌آیند.
نگاهی به نقشه شیوع کرونا در جغرافیای جهان نشان می‌دهد کسر عمده‌ای از بزرگ‌ترین بازارهای بین‌المللی فیلم در کانون ابتلا به این ویروس قرار دارند. صرف‌نظر از پدیده‌ای مثل جامعه هندوستان که به‌رغم فقر توده‌ای، مخاطبان سینمایی فراوانی دارد و البته کشوری مثل مکزیک، در اغلب کشورهای دیگر میزان رفاه عمومی و سطح درآمدها با میزان رفتن به سالن سینما رابطه‌ای هم‌افزا دارد. استرالیا تنها ۲۵ میلیون نفر جمعیت دارد، اما فروش سینمای این کشور حدود یک میلیارد دلار در سال است و اروپا هم رقم قابل‌توجهی از مخاطبان سینما را با توجه به میزان جمعیتش به خود اختصاص داده است.
از این جهت می‌شود پیش‌بینی کرد اگر بحران‌های اقتصادی برآمده از شیوع کرونا تاثیرگذاری‌شان را بر تمام جنبه‌های اقتصاد جهان ادامه بدهند، حتی بدون منع حضور در اجتماعاتی مثل سالن‌های نمایش فیلم هم صنعت سینما به لحاظ اقبال مخاطبان صدمه‌ای جدی ببیند. چین با شیوع ویروس کرونا برخورد سختگیرانه‌ای کرد و تقریبا هیچ منفعتی را دارای اولویتی بالاتر از مهار گسترش این بیماری ارزیابی نکرد. روی همین حساب سینماهای چین به سرعت تعطیل شدند و روند تولید فیلم هم در این محدوده جغرافیایی به‌طور کامل متوقف شد.
اما کشورهای اروپایی و آمریکا برخورد دیگری با این ویروس داشتند. آلمان حاضر نشده جشنواره برلین را به دلیل شیوع کرونا تعطیل کند یا به تعویق بیندازد یا حتی برگزاری آن را تحت تدابیر بهداشتی انجام دهد. دبیرخانه فستیوال کن هم پس از فرورفتن جهان در وحشت کامل از این اپیدمی، به جای آنکه از تعطیل شدن مراسم بهاری‌اش سخن بگوید، از عمل به آن دستورات بهداشتی که مسئولان شهر کن فرانسه، طی آن بازه زمانی ارائه خواهند کرد، خبر داد. این درحالی است که نیس در نزدیکی کن، کانون شیوع کرونا در فرانسه است. ایتالیا اما آلوده‌ترین کشور اروپا در اپیدمی کروناست. قسمت شمال ایتالیا که ثروتمندتر است و رویدادهای فرهنگی متعددی در آن برگزار می‌شود، جزء کانون‌های اصلی و مهم در شیوع این ویروس به حساب می‌آید، اما دولت ایتالیا و سینماداران این کشور تا آخرین لحظه در برابر تعطیلی هر رویداد تفریحی و توریستی مقاومت کردند. احتمالا این مسائل به توریستی بودن بخش عمده‌ای از اقتصادهای ایتالیا و فرانسه، به‌خصوص توریسم فرهنگی برمی‌گردد.
دولت چین از همان ابتدا اعلام کرده بود برای شروع مجدد فعالیت‌های سینمایی، زمان مشخصی وجود ندارد و در عین حال پس از مدتی بخشنامه‌ای صادر شد که مشخص می‌کرد در آن زمان نامعلوم، اکران فیلم در سالن‌ها با چه تدابیری آغاز خواهد شد. مثلا افراد باید طبق طبقه‌بندی بهداشتی چین دارای کارت سبز (سالم) باشند تا بتوانند به سالن‌ها بیایند و بین صندلی‌ها باید خالی بماند. ایتالیا اما درحالی که این ویروس هنوز در آن گسترش می‌یابد، این بخشنامه را به‌طور ناقص اجرا می‌کند تا سالن‌های سینما باز باشند. دولت‌های انگلستان و آمریکا هم تا به حال هیچ محدودیتی برای حضور در اجتماعات ازجمله سالن‌های سینما وضع نکرده‌اند. این البته به معنای صدمه ندیدن سینمای آمریکا از وضعیت پیش‌آمده نیست. گسترش شیوع کرونا، هم به بازارهای فیلم صدمه زده و هم به روند تولید فیلم‌ها. چین و کره تنها مصرف‌کننده فیلم نیستند و شیوع کرونا به روند تولید آنها هم صدمه زده است که سینمای آمریکا هم به ناچار از همین ناحیه صدمه خورد و در غم رقبایش شریک شد. در ژاپن هم طی یک ماه گذشته ۱۰ درصد در فروش فیلم‌ها افت داشته و این روند در آینده بیشتر خواهد شد؛ چه اینکه بسیاری از ژاپنی‌ها درحال پس‌دادن بلیت‌های پیش‌خریدشده سینما هستند.
ویروس کرونا سینمای کشورهایی مثل آلمان و به‌خصوص فرانسه و ایتالیا را در یک آزمون اخلاقی مردود کرد. انگلستان هم تا به حال کارنامه‌ای بهتر از آنها نداشته است. از دولت ایالات‌متحده به دلیل اولویت داشتن مسائل تجاری بر هر چیز دیگر، توقع برخوردی مثل چین با قضیه نمی‌رفت و همین هم شد؛ اما بسیاری از کمپانی‌های بزرگ آمریکایی به‌طور داوطلبانه از اجرای مراسم یا تولید پروژه‌هایشان صرف‌نظر کردند. هندوستان مدتی پس از اتمام جشنواره برلین، جشن بزرگ سینمای این کشور را که به اسکار هندی معروف است، لغو کرد تا در کنار چین، کره و ژاپن، نیمه شرقی آسیا را روسفیدتر از نیمه غربی زمین کند. در کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس، حتی در جاهایی که یک مورد از ویروس کرونا گزارش نشده، مردم به‌شدت از حضور در اجتماعات اجتناب می‌کنند و با در نظر نگرفتن ایران، کشورهای حوزه خلیج‌فارس بدون دخالت دولت‌هایشان ۹۰ درصد در فروش گیشه افت کرده‌اند. در ایران، اکران و تولید فیلم تا اطلاع ثانوی ممنوع اعلام شده است.
آنچه در ادامه می‌آید، یک گزارش تقویمی از نوع برخورد سینمای جهان با مساله شیوع ویروس کرونا از ابتدای سال ۲۰۲۰ میلادی تا به حال است.
22 ژانویه: اکران عمده فیلم در چین لغو شد
مهم‌ترین فیلم‌های سال چین معمولا در ایام تعطیلات عید چینی‌ها اکران می‌شوند، اما افزایش ترس از کرونا و مهار عمومی حضور در فضاهای شلوغ، باعث شد توزیع‌کنندگان چینی به‌طور داوطلبانه اکران چندین نسخه فیلم را لغو کنند یا به تعویق بیندازند. کمپانی Huanxi که توزیع‌کننده فیلم‌های پرفروش چینی است، اعلام کرد که فیلم «گمشده در روسیه»، یعنی بزرگ‌ترین شانس تجاری سینمای چین در سال پیش‌رو را به صورت رایگان از اینترنت پخش می‌کند. حتی مواد تبلیغاتی، مخاطبان را تشویق می‌کردند که در خانه با خیال راحت بمانید و به تماشای «گمشده در روسیه» با مادر خود بپردازید! تمام این اتفاقات قبل از آن رخ داد که دولت چین به صورت قانونی تماشای فیلم در سالن‌ها را ممنوع اعلام کند.
23 ژانویه: سینماها تعطیل و تولید در کشمکش توقف
صنعت فیلمسازی چین که امیدوار بود به یک نیروی اصلی در سینمای جهان در رقابت با هالیوود تبدیل شود، برای جلوگیری از گسترش کرونا حاضر شد تا اطلاع ثانوی میدان را به رقیب کهنه‌کارش واگذار کند. درآمد حاصل از تعطیلات سال نو چینی که در آن سالن‌های سینما شاهد افزایش چشمگیر فروش بلیت هستند، به یک میلیارد دلار می‌رسید و چینی‌ها چنین ضرری را داوطلبانه پذیرفتند. این وضعیت البته کم‌کم دامن هالیوودی‌ها را هم گرفت. به قول شاعر ایرانی؛ من ارچه در نظر یار خاکسار شدم، رقیب نیز چنین محترم نخواهد ماند.
25 ژانویه: پارک شانگهای دیزنی‌لند تعطیل شد
این اولین شراره‌های کرونا بود که دامن هالیوود را می‌گرفت و وقتی ویروس از مرزهای چین بیرون رفت، شعاع ضررهای مالی سینمای آمریکا بیشتر هم شد. در اولین گام، پارک تفریحی-سینمایی دیزنی‌لند شانگهای به دلیل ترس از ویروس کرونا تعطیل شد. این پارک یک تولیدکننده بزرگ درآمد برای کمپانی دیزنی است و در سال 2018 میلادی، 12 میلیون میهمان داشت که 50 درصد آنها از خارج از منطقه شانگهای آمده بودند. این پارک سینمایی یک میلیارد دلار درآمد سالانه و 50 میلیون دلار سود عملیاتی دارد. یک روز بعد در 26 ژانویه، پارک دیزنی‌لند هنگ‌کنگ هم تعطیل شد و پس از آن نوبت به دیزنی‌لند ژاپن رسید تا کرکره‌ها را پایین بکشد.
31 ژانویه: دومین فیلم پرفروش چینی به صورت آنلاین ارائه شد
«اژدهای چاق وارد می‌شود» که دومین شانس بزرگ تجاری امسال در سینمای چین محسوب می‌شد، بعد از «گمشده در مسکو» به صورت آنلاین نمایش داده شد. این اتفاق به آن دلیل رخ داد که سالن‌های نمایش فیلم به دستور دولت تعطیل شده بود، اما نکته اینجا بود که سازندگان این فیلم ترجیح دادند عوض موکول کردن زمان نمایش آن به تاریخی امن‌تر، از پخش آنلاین این فیلم به‌عنوان ابزاری برای تشویق مردم به ماندن در خانه استفاده کنند.
4 فوریه: تاریخ انتشار فیلم «مولان» در چین به‌طور نامحدود به تعویق افتاد
فیلم اکشن «مولان» از تولیدات کمپانی دیزنی، در تاریخ 27 مارس برای اکران در سراسر جهان آماده بود، اما چهارم فوریه، باب ایگر، مدیرعامل دیزنی گفت که بعید است این فیلم آن روز در چین اکران شود، چون سالن‌های سینما همچنان بسته هستند. در این فیلم که محل فیلمبرداری‌اش چین بود، ستاره‌های بسیار مشهور سینمای رزمی شرق، مثل گونگ لی، جت لی و دانی یِن بازی کرده‌اند.
ماه ژانویه ۲۰۲۰ و کوران کرونا در کره
ورایتی گزارش داد که درآمد گیشه‌های کره‌جنوبی در ژانویه سال 2020 نسبت به مدت مشابه خود در سال‌های گذشته بین 30 تا 40 درصد کاهش پیدا کرده است. این آمار قبل از آن منتشر شد که موارد ثبت‌شده ابتلا به کرونا، کره‌جنوبی را یکی از نقاط خطرخیز جهان اعلام کنند. در ماه گذشته اعلام شد که فروش بلیت در سینماهای کره‌جنوبی به‌عنوان پنجمین بازار فیلم جهان، در کل 62 میلیارد وین (52 میلیون دلار) بوده است که در مقایسه با رقم 189 میلیارد وین (158 میلیون دلار) در مدت مشابه سال گذشته، رقم بسیار پایینی است.
28 فوریه: دبیرخانه جشنواره فیلم کن اعلام کرد وضعیت این جشنواره هنوز مشخص نیست
جشنواره کن، پس از تایید اولین مورد کروناویروس در نزدیکی نیس فرانسه، بیانیه‌ای صادر کرد که توسط شهردار این شهر تایید شد. (کن یک شهرک تفریحی ساحلی است که در ریوریای فرانسه، در فاصله 30 کیلومتری نیس واقع شده است.) جشنواره 2020 کن قرار است 12 تا 23 ماه مه برگزار شود و هر ساله هزاران نفر از اهالی صنعت سینما و مطبوعات، از سراسر جهان برای شرکت در این رویداد به فرانسه سفر می‌کنند. سخنگوی این جشنواره به ورایتی گفت: «امروز هنوز زود است که درباره چگونگی برگزاری این رویداد اعلام نظر قطعی شود، اما در موعد مقرر و بسته به اتفاقات پیش‌رو، جشنواره کن به‌طور طبیعی تمام اقدامات لازم را انجام می‌دهد.» او اضافه کرد: «با هدف حراست از کلیه شرکت‌کنندگان و حفظ سلامتی آنها حین برگزاری جشنواره، این جشنواره تحت مسئولیت مقامات دولتی به‌ویژه ایالت و شهر کن اقدام خواهد کرد.» ظاهرا فرانسوی‌ها هم مثل ایتالیایی‌ها یا آلمانی‌ها حاضر نشدند به این راحتی ضرر تجاری را برای جلوگیری از گسترش ویروس کرونا، چنانکه باید، بپذیرند.
4 مارس: تعویق انتشار جیمزباند، این‌بار در سراسر جهان
اعلام شد که تاریخ انتشار سری جدید جیمزباند با نام «فرصتی برای مرگ نیست» به 25 نوامبر موکول می‌شود. اگرچه پیش‌پرده و تبلیغات عمومی چینی فیلم در 16 فوریه به تعویق افتاده بود، اما خبری از لغو یا تاخیر اکران جهانی آن مطرح نشد تا اینکه استودیو در تاریخ چهارم مارس اعلام کرد اکران این فیلم تا 25 نوامبر در سراسر جهان به تعویق می‌افتد. طبق گزارش هالیوودریپورتر و حساب رسمی توئیتر این فیلم، چنین تصمیمی توسط تهیه‌کنندگان فیلم، باربارا بروکلی و مایکل جی‌ویلسون گرفته شد. این اولین لایه از هالیوود بود که به دلیل نگرانی درمورد ویروس کرونا، تغییر عمده‌ای در برنامه‌های انتشار فیلمش ایجاد کرد. جالب اینجاست که نویسنده سری جدید جیمز باند، نویسنده فیلم «شیوع» به کارگردانی استیون سودربرگ هم هست و به فیلم شیوع پس از گسترش کرونا توجه ویژه‌ای شد. این نویسنده حالا می‌تواند در واقعیت خود را قربانی چیزی ببیند که روزی تخیل کرده بود.
۳ تا ۵ مارس: شرکت‌های بزرگ سرگرمی در آمریکا برنامه جشنواره فیلم Southwest را لغو کردند
چهارم مارس، هر دو کمپانی نتفلیکس و اپل از کمپانی پخش‌کننده آمازون پیروی کردند و با بیرون کشیدن فیلم‌هایشان، عدم حضور خود را در برنامه استعدادهای درخشان جشنواره Southwest مستقر در تگزاس اعلام کردند. این فستیوال هر ساله صدها هزار نفر از گردشگران را جذب می‌کند. یک روز بعد، وارنر مدیا هم از این تصمیم پیروی کرد. آنها به تعدادی از شرکت‌های مشهور غیرسینمایی که قبلا از جشنواره کناره‌گیری کرده بودند، پیوستند؛ ازجمله توئیتر، فیسبوک، تیک‌توک، اینتل و Mashable.
نتفلیکس برنامه‌ریزی کرده بود از پنج فیلم در این رویداد رونمایی کند و اپل هم قصد داشت سه نسخه اورجینال از «AppleTV+» را در این جشنواره به نمایش بگذارد. پس از آن هم چند رویداد سینمایی دیگر توسط کمپانی‌های سینمایی آمریکا لغو شد، اما تا به حال دولت این کشور هیچ‌گونه ممنوعیتی را برای حضور در سالن‌های سینمایی اعلام نکرده است.
* نویسنده: میلاد جلیل‌زاده، روزنامه‌نگار