به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، بیش از دو ماه از بروز و شیوع ویروس کرونا در دنیا می‌گذرد؛ شیوعی که از چین شروع شده و حالا حدود بیش از ۶۰ کشور جهان را با خود درگیر کرده است. نمودارهای ابتلا و مرگ‌ومیر و درمان، هر سه همچون شدت و میزان نگرانی اضطراب بین مردم روند صعودی دارند و براساس آخرین اطلاعات منتشرشده که باز هم باید گفت هر لحظه درحال به‌روز شدن و تغییر است، حدود 90هزار نفر در دنیا مبتلا به ویروس کرونا شده‌اند و از این تعداد بیش از سه‌هزار نفر جان خود را از دست داده و بیش از 45هزار نفر هم بهبود یافته‌اند.
همچون روزهای گذشته همچنان چین با حدود 80هزار مبتلا در صدر کشورهای دارای مبتلا به ویروس کرونا قرار دارد و کره‌جنوبی با حدود چهارهزار و 500، ایتالیا با حدود هزار و 700 و ایران با حدود هزار و 500 نفر مبتلا به کرونا در رتبه‌های بعدی کشورهای دارای بیشترین تعداد مبتلا قرار دارند. طبق آخرین اعلام وزارت بهداشت ایران، از حدود هزار و 500 نفر تا روز گذشته، 66 نفر جان خود را از دست داده و 291 نفر هم بهبود یافته‌اند. اما به دور از مرور آمارها، طی چند گزارش نوشتیم که کشورهای مختلف دنیا، خصوصا آنهایی که با این ویروس درگیر شده‌اند، راهکارهای مختلفی را انتخاب و امتحان کرده‌اند تا در حد وسع و توان‌شان جلوی پیشروی آن را در کشورهای خود بگیرند. البته ناشناخته‌بودن ویروس، تغییرات ناگهانی و مشاهدات جدید روند مواجهه و مقابله با کرونا را در بسیاری از کشورها تغییر داده است و احتمالا در آینده هم بیش از این تغییر خواهد داد. قرنطینه، ایجاد محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های گسترده، تعطیلی‌ها و لغو و تعویق برنامه‌های گوناگون، همه بخشی از راهکارهایی بوده است که تا امروز کشورهای مختلف آنها را برگزیده‌اند تا شاید بتوانند تا حدی در برابر کرونا بایستند و جلوی شیوع سریع و عجیب این ویروس را بگیرند.
میزان موفقیت راهکارهای اتخاذ‌شده هم بسته به میزان شیوع و کشور موردنظر و متغیرهای گوناگون دیگر متفاوت بوده و هست. ایران هم از این قواعد مستثنی نبوده است و به محض رویت اولین مورد ابتلا به ویروس کرونا راهکارهای مقابله‌ای با شیوع این ویروس در دستورکار قرار گرفته است. البته کاستی‌ها و ضعف‌هایی هم خصوصا در اوایل بروز این بیماری در کشور وجود داشت و تا حدی نیز همچنان وجود دارد، اما با این همه رفته‌رفته اوضاع رو به بهبودی رفت و اقدامات سرو‌شکل بهتر و کارآمدتری به خود گرفته است.
ایران هم همچون بسیاری از کشورها ابتدا با آگاه‌سازی‌های عمومی و درخواست از خود مردم و مطالبه همراهی از آنها به جنگ با کرونا رفت و در ادامه با تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی و لغو انواع و اقسام تجمعاتی که احتمال ابتلای کرونا را افزایش می‌داد، همچنین مراقبت‌ها و نظارت‌های شدیدتر مقابله با شیوع کرونا را ادامه داد. اما روش‌های مقابله‌ای در ایران محدود به همین موارد نماند تا جایی که براساس آخرین تصمیمات اتخاذ‌شده روز یکشنبه سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خبر از آغاز فاز جدید اقدامات علیه شیوع کرونا در کشور داد و گفت: «حرکت بزرگی را شروع کرده‌ایم و طرحی را در قالب بسیج ملی کرونا به‌عنوان یکی از پیشتازان کشورهای شرق مدیترانه آغاز می‌کنیم، برای اولین‌بار به جای اینکه بنشینیم تا ویروس سراغ ما بیاید برویم و ویروس را قلع و قمع کنیم. این طرح با 300هزار اکیپ از دو روز آینده آغاز می‌شود. بنا داریم یک طرح جدید در این رابطه اجرا کنیم، به‌طوری که به تک‌تک خانه‌های مردم رفته و موارد پراکنده را شناسایی کنیم تا افراد به مراکز درمانی مراجعه کنند. با 300هزار اکیپ قدرتمند به جنگ کرونا رفتیم تا این موضوع را شکست دهیم.»
پس از این اعلام و اظهارنظر وزیر بهداشت سیلی از واکنش‌ها در رد و تایید این اقدام صورت گرفت. عده‌ای از مردم و کارشناسان با توضیحات و توجیهاتی این اقدام را رد کرده و در مقابل هم عده زیادی با استدلال‌های مختلف این کار را مثمرثمر دانسته و از آن حمایت کرده‌اند. اما حالا و برای بررسی بیشتر این اتفاق به بیان برخی واکنش‌ها حول این اقدام در شرف اجرای وزارت بهداشت در جهت مبارزه با شیوع کرونا در کشور می‌پردازیم تا شاید وجوه بیشتر و قابل‌تامل‌تری از این سیاست جدید روشن شود.
موافقان: مقابله فعال با ویروس، عدم انفعال نظام بهداشتی و بسیج عمومی
در مقابل اما دیدگاه دیگری هم وجود دارد که به جد از این اقدام وزارت بهداشت دفاع می‌کند و آن را کاری درخور توجه و اثر‌گذار می‌داند. این گروه که در قیاس با دسته اول جامعه گسترده‌تری را شامل می‌شود معتقدند در راستای استراتژی فعال در مواجهه با شیوع کرونا، این اقدام وزارت بهداشت می‌تواند تا حد قابل‌توجهی در جنگ با کرونا به ایران کمک کند و مردم نیز احساس وحدت و حس مثبتی را نسبت به حاکمیت با اجرای این اقدام خواهند داشت. به هرحال جو منفی سنگین و مدیریت نامطلوب روزهای نخست شیوع کرونا در ایران باعث شد بخشی از بدنه اجتماعی کشور دیدگاه منفی نسبت به سیاستگذاران و سیاست‌های اتخاذ‌شده توسط آنها در این حوزه داشته باشد و این اقدام اخیر احتمالا می‌تواند تا حد قابل‌قبولی البته در صورت اجرای مطلوب و نتیجه‌بخشی قابل‌توجه این شکاف اجتماعی و بدبینی را ترمیم کند. اتفاقی که به‌شدت برای غلبه بر شیوع بیماری و بهبودیافتن مبتلایان و تزریق امید به جامعه در این شرایط به آن نیازمند هستیم.
حمیدرضا جلایی‌پور، جامعه‌شناس و از فعالان سیاسی، در تایید این اقدام وزارت بهداشت گفته است: «این کار وزارت بهداشت یک کار راهبردی است. حتی اگر این طرح کامل اجرا نشود، یک طرح راهبردی در مبارزه با کروناست. هنگ‌کنگ هم در مبارزه با کرونا موفق بود؛ زیرا اول برای پیدا کردن افراد حامل ویروس خود را سازمان داد، کاری که کره‌جنوبی نکرد. این بسیج امکانات دولت و حاکمیت برای مبارزه با کرونا در شرایطی درحال وقوع است که همزمان در ایران ما شاهد یک جنبش ملی و مردمی مبارزه با کرونا هم هستیم. این جنبش ملی به‌علاوه کار عظیم دولت نوید این را می‌دهد که بحران کرونا تا اوایل تابستان مهار بشود؛ ان‌شاءالله. اتفاق مبارکی که دارد در ایران می‌افتد، این است: تجمیع و اتحاد دوبال جنبش ملی مبارزه با کرونا به‌علاوه بسیج توانایی بهداشتی درمانی حاکمیت و دولت؛ گویی ایران دارد به‌صورت یکپارچه برای مهار کرونا وارد عمل می‌شود.»
منتقدان: اثر روانی منفی، سنتی بودن و عدم نتیجه‌بخشی مطلوب
در رد این اقدام اجرای وزارت بهداشت و اعزام 300 هزار اکیپ به در منازل جهت شناسایی و مقابله با ویروس کرونا اظهارات و واکنش‌های متعددی را در همین یکی، دو روز گذشته شاهد بودیم. اگر بخواهیم اهم ایرادات مخالفان با اجرای این سیاست را لیست کنیم می‌توانیم به شبهه نبود پیوست روانی در اجرای این طرح و اینکه این اقدام می‌تواند ترس و اضطراب بین مردم را افزایش دهد، امکان انتقال بیماری توسط افراد حاضر در این 300هزار اکیپ، حضور افراد با تخصص کم و همراهی آنها با این اکیپ‌ها، بی‌اثر بودن این روش به خاطر سنتی بودن آن و عدم امکان اجرای آن به همین خاطر، هزینه بالا و... اشاره کنیم.
مسعود جوزی از اعضای انجمن پزشکان عموم ایران در نقد این سیاست جدید وزارت بهداشت در مواجهه با شیوع کرونا گفته است: «مگر ما ستاد ملی مبارزه با کرونا با حضور برجسته‌ترین دانشمندان بیماری‌های عفونی کشور نداریم؟ این طرح در کدام نشست این ستاد و براساس کدام مستند علمی مصوب شده است؟ وجود یک میلیون بسیجی جان‌برکف و «پای‌کار» البته پتانسیل بسیار عظیمی است ولی اگر این پتانسیل را ارزان بپنداریم، نه‌تنها بیهوده و ارزان خرج خواهیم کرد، بلکه با انتقال خانه به خانه ویروس (آن هم در شرایطی که حتی یک ماسک ساده به سختی یافت می‌شود) به‌جای قلع و قمع کرونا، سبب گسترش آن خواهیم شد. این طرح آشکارا از طرح‌های موفق دهه ۶۰ الگوبرداری شده که با توجه به شرایط اجتماعی و تاریخی و امکانات آن زمان و به کمک بزرگ‌ترین صاحب‌نظران و مدیران بهداشتی کشور اجرا شده بود. اما «کنون زمانه دگر گشت» و نه این بیماری آن سرخک و فلج اطفال دهه ۶۰ است و نه روش‌ها و امکانات امروز را می‌شود با آن زمان مقایسه کرد. همین دیروز جوانان این مملکت تست آنلاینی برای خودتشخیصی خطر کرونا عرضه کردند که ظرف چند ساعت میلیون‌ها بار استفاده شد؛ بدون آنکه خطر سرایت ویروس از راه بیماریابی خانه به خانه داشته باشد.»
علاوه‌بر این پزشک، مسعود مردانی متخصص بیماری‌های عفونی هم در واکنش به این اقدام وزارت بهداشت که اجرایی خواهد شد، خاطرنشان کرد: «به نظر می‌رسد انگیزه‌های روانشناختی این طرح به درستی بررسی نشده است. آیا ابعاد این طرح در مشورت با روانپزشک یا مددکار اجتماعی به تایید رسیده است؟ این اکیپ‌ها در مراجعه منزل به منزل در صورتی که با بیمار مبتلا به کروناویروس مواجه شوند، امکان ابتلا به ویروس به آنها نیز به وجود می‌آید. از طرف دیگر به اعتقاد بنده این طرح باید در ابتدا به صورت پایلوت و نمونه در یک شهر یا استان انجام می‌شد و در صورتی که پاسخ‌دهی مناسبی داشت، در کل کشور اجرا می‌شد. مردم به‌شدت تحت‌تاثیر هراس اجتماعی از بیماری کروناویروس هستند که به نظرم سبب می‌شود طرح نتواند آینده خوبی داشته باشد.»
پروتکل‌های بهداشتی برای طرح لحاظ شده است
برای مقابله با کرونا ابتدا باید ابعاد مختلف آن را بشناسیم
در ادامه علی دباغ، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» تحلیل جالبی ارائه کرد که احتمالا تصویر مناسبی از لزوم یا عدم لزوم اجرای سیاست‌های اینچنینی به دست خواهد داد. دباغ گفت: «کرونا یک بیماری است که براساس تخمین اکثریت نهادهای علمی بیش از ۶۰ کشور را درگیر خود کرده است و احتمالا به بیش از این هم خواهد رسید. برخی پیش‌بینی کردند این بیماری ممکن است همه‌گیر هم بشود. کرونا یک ویروس است که به یک موضوع بهداشتی، اجتماعی، اقتصادی، رسانه‌ای، سیاسی و... تبدیل شده است. یعنی ابعاد مختلفی برای خود پیدا کرده و وقتی موضوعی توانسته این مقدار گسترده شود، ما هیچ راهی نداریم جز اینکه ابعاد مختلف آن را بشناسیم و بعد با آن مبارزه کنیم. یک بعد این بیماری پزشکی است که خودش ویروس‌شناسی دارد، ایمونولوژی دارد، مراقبت‌های ویژه دارد، عفونی دارد و... . سایر ابعاد هم چنین گستردگی‌‌ای دارند. اینکه فکر کنیم با هراس بیجا می‌توانیم دردی را دوا کنیم در اشتباه هستیم. این مشکلی است که پیش آمده و باید با دید عاقلانه با آن مواجه شویم. در عین حال که دقت می‌کنیم و احتیاط می‌کنیم، از ترس بیجا و هراس باید خودداری کنیم. این ترس‌ها جامعه را فلج کرده و فقط منجر به آسیب می‌شوند.»
مواجهه با کرونا در 3 سطح جامعه، مبتلایان و بیماران تعریف می‌شود
در ادامه این عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید بهشتی به تحلیل وضعیت موجود در مواجهه با کرونا پرداخت و گفت: «ما موظف هستیم در برابر ویروس کرونا فعالانه برخورد کنیم. این قانونی است که همه روی آن توافق داریم. حالا هرکسی می‌تواند این مساله را یک مدلی طبقه‌بندی کند. اما من برای این موضوع سه سطح قائل هستم؛ یک سطح جامعه است. دو سطح افرادی‌‌اند که مبتلا شده و سه سطح افرادی هستند که بیمار شده‌اند. در مورد جامعه همه ما موظفیم چند مساله خیلی مهم را رعایت کنیم. سه اصل خیلی ساده را بیان می‌کنم. همچنین قانونی را هم ابداع کرده و اسمش را هم گذاشته‌ایم کرونا 2020، یعنی هرکدام از ما 20 بار در روز و هر بار 20 ثانیه دست‌مان را با آب و صابون بشوییم. مساله دیگر اینکه به ناحیه صورت، چشم‌ها و بینی و دهن بدون اینکه دست‌ها شسته شده باشد دست نزنیم و مساله سوم اینکه حداقل یک‌و‌نیم تا دو متر از همه افراد جامعه فاصله داشته باشیم، چون نمی‌دانیم چه کسانی مبتلا هستند. البته چیزهای دیگر هم می‌توان اضافه کرد، ویروس که خودش پا ندارد جایی برود، من به مسافرت نروم که ویروس را به شهر دیگری ببرم یا از شهر دیگری به محل زندگی خودم بیاورم. وسیله نقلیه این ویروس انسان‌ها هستند. پس هرچقدر حرکت ما در سطح شهر کمتر شود، جابه‌جا کردن ویروس‌ها هم کمتر می‌شود. اینها همه مسائلی است که در سطح جامعه تعریف می‌شود. این مسائل را اگر ما به 20 نفر هم یاد بدهیم مثل یک موج در جامعه پخش می‌شود. اگر ما این آموزش را در جامعه اپیدمی کنیم، این موج اپیدمی از اپیدمی کرونا جلو می‌افتد.»
وزارت بهداشت حتما پروتکل‌های علمی و بهداشتی را برای اجرای این سیاست در نظر گرفته است
دباغ در تشریح سطوح بعدی مقابله با کرونا خاطرنشان کرد: «بعد از سطح جامعه، سطح کسانی است که به ویروس مبتلا شده‌اند. از اینهایی که مبتلا شده‌اند درصد زیادی بیمار نمی‌شوند اما اینها ناقل هستند و باید مراقبت کنند که به دیگران منتقل نکنند. فاصله ایمنی را رعایت کنند و... . سطح سوم هم کسانی هستند که بیمار شده‌اند. اینهایی که بیمار شده‌اند خودشان چند زیرسطح دارند؛ سطح اول آن افرادی هستند که علائم‌شان شدید نیست و با استراحت در منزل و جداسازی وسایل خود از بقیه بهبود پیدا می‌کنند. دسته دوم بیمارانی هستند که حال‌شان بد است که در بیمارستان قرار دارند. بین اینها هم گروهی هستند که با تمام مشکلات نسبتا سرحال هستند، وضعیت تنفسی‌شان مختل نشده و... وقتی از بیمارستان هم مرخص شوند در دسته دوم یعنی ناقل‌ها قرار می‌گیرند و تا چند روز همچنان ناقل هستند و باید از ماسک استفاده کنند تا به بقیه منتقل نکنند. زیر‌گروه سوم هم آنهایی هستند که جزء بیماران بدحالند و در icu هستند و تعداد کمی‌شان هم فوت می‌کنند. این طبقه‌بندی که گفتم مثل یک هرم می‌ماند که در آن از پایین به سمت بالا حرکت می‌کنیم. ما باید در این سه سطح مراقبت کنیم. آنهایی که در جامعه هستند، ناقلند و بیمار. سطح اول یعنی جامعه بزرگ‌تری سطح این هرم است.
کاری که وزارت بهداشت می‌خواهد انجام دهد و خانه به خانه ویزیت کند اگر به نیت سطح اول یعنی جامعه باشد و اینکه به آنها آموزش بهداشت دهد، می‌تواند خیلی موثر باشد. این کار را از طریق مدیا هم می‌توان انجام داد و به صورت حضوری هم اتفاق خوبی است. اگر در سطح ناقلان و مبتلایان است، نمی‌دانم تا چه حد موثر باشد، حتما مسئولان وزارت بهداشت برای این موضوع جواب‌های خوبی دارند. اما می‌دانم آنهایی که ناقلند اگر بیمار نشوند اینکه ناقل بودن‌شان منجر به گسترش ویروس شود، خیلی بعید است.
تا جایی که اطلاع دارم کسی که ناقل است و ناقل بودنش منجر به بیماری نشده است (نه آن ناقل‌هایی که بعد از درمان مرخص شده‌اند) قدرت انتقال ویروس از طریق او زیاد نیست. اینها خود اطلاع ندارند که ناقل هستند، آنهایی که اطلاع دارند کسانی هستند که از بیمارستان مرخص شده‌اند و باید به این گروه آموزش داده شود. سطح سوم که بیماران هستند هم که در بیمارستان هستند. این را می‌دانم که وزارت بهداشت یک کمیته علمی، یک کمیته اپیدمیولوژیک و یکی دو کمیته دیگر دارد که افراد صاحب‌نظری در آن کمیته‌ها فعال هستند و حرف‌هایشان پایه علمی دارد. اما اینکه واقعا در چه شرایطی این پروتکل را نوشته‌اند، اطلاعی ندارم ولی می‌توانم این را بگویم که اگر ما می‌خواهیم واقعا غربالگری کنیم، باید قوانین بهداشتی را به همه افراد آموزش دهیم، حتی آنهایی که می‌خواهند کار ویزیت انجام دهند. این افراد باید سرپا بمانند و مبتلا نشوند و حتما وزارت بهداشت به پروتکل‌های مختلف فکر کرده و برنامه‌ریزی‌ها انجام شده است.»
برنامه وزیر یک‌شبه عوض شد؟
درمجموع اما براساس آخرین اطلاعات به دست آمده و علی‌رغم اعلام صریح وزیر بهداشت مبنی‌بر مراجعه خانه به خانه برای انجام ویزیت مردم و شناسایی و ارجاع موارد پراکنده مبتلا به کرونا به مراکز بهداشتی، علیرضا وهاب‌زاده مشاور رسانه‌ای وزیر بهداشت در ارتباط با مدل اجرایی این سیاست خاطرنشان کرد: «این اکیپ‌هایی که قرار است سلامت مردم را پایش کنند به هیچ عنوان در منازل مراجعه نمی‌کنند و اگر کسی خودسرانه به‌عنوان این گروه‌ها به منزل شما آمد از طرف وزارت بهداشت نیست و پلیس را در جریان بگذارید. این اکیپ‌ها از طریق سامانه هوشمند و سوال و پرسش تلفنی درمورد سلامت، بیماران را شناسایی می‌کنند و همچنین با حضور در اماکن عمومی، ادارات دولتی و بخش‌های خصوصی هموطنان پایش سلامت می‌شوند. حلقه‌های ورودی و خروجی شهر‌ها تنگ‌تر می‌شود و روستا نیز با کمک بسیج در این طرح شرکت خواهند کرد. افرادی که در این پایش‌ها مشخص شوند که بیمارند با رعایت تمام نکات منتقل می‌شوند و تحت‌درمان قرار می‌گیرند و خانواده‌های آنها و افراد در تماس نیز آزمایش و بررسی می‌شوند، همچنین خانه‌ها و مکان‌هایی که حضور داشتند، ضدعفونی خواهد شد. اتباع خارجی هم با مراجعه به پایگاه‌های عمومی در سراسر شهر‌ها که اعلام و مستقر می‌شوند می‌توانند سلامت خود را بررسی کنند. به هرحال طرحی که هنوز اجرا نشده ایراداتش معلوم نیست.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه