به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، رعایت مسائل بهداشتی و اهمیت دادن به بهداشت فردی برای جلوگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها موضوعی است که وقت و زمان خاصی ندارد و هر فرد با هر میزان توانایی جسمی باید همواره برای حفظ سلامت فردی خود نکات بهداشتی را رعایت کند. کارشناسان و متخصصان حوزه سلامت، شست‌وشوی دست را به‌عنوان مهم‌ترین اقدام در رعایت بهداشت فردی عنوان و بر استفاده مکرر از انواع شوینده‌ها و مواد ضدعفونی‌کننده در طول روز تاکید می‌کنند. اهمیت بهداشت و پاکیزه نگه‌داشتن دست‌‌ها به‌حدی است که پزشکان منشأ انتقال بسیاری از ویروس‌ها را از طریق دست می‌دانند، لذا به بیماران توصیه می‌کنند که برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران، از دست‌ دادن با افراد امتناع کنند. بدیهی است در شرایطی معمولی که ضرورت رعایت بهداشت و شست‌وشوی مداوم دست‌ها از سوی پزشکان توصیه می‌شود، ضرورت افزایش تعداد دفعات شست‌وشوی دست در شرایط انتشار یک ویروس در میان مردم، بیش از پیش اهمیت دارد. این ضرورت طی یک هفته اخیر که سلامت عمومی جامعه در معرض خطر ویروس کرونا قرار گرفته است، طبیعتا باید با دسترسی آسان مردم به مواد ضدعفونی‌کننده و شوینده‌های بهداشتی همراه باشد و این در حالی است که کمبود ماسک و ماده ضدعفونی‌کننده یکی از چالش‌های اساسی این روزهای کشور است. شاید کسی باور نمی‌کرد که یک روز، در بازار کشور ماسک تنفسی و ماده ضدعفونی کننده حکم کیمیا را پیدا کنند.

 چرا ماده ضدعفونی‌کننده کمیاب شد؟

شاید بیان این موضوع اندکی غیرعلمی باشد که فرهنگ استفاده از ماده ضدعفونی‌کننده در جامعه ایران چندان نهادینه نیست، چراکه آماری از میزان مصرف این ماده در کشور وجود ندارد، اما برآوردی ساده و پرس‌وجویی عادی از دوستان و اطرافیان نشان می‌دهد که از هر 20نفر، تنها یک نفر یا نهایتا دونفر همواره ماده ضدعفونی‌کننده همراه خود دارند و به صورت مداوم از آن استفاده می‌کنند. سوال از چند داروخانه در مورد میزان تقاضا و فروش ماده ضدعفونی‌کننده نیز این آمار غیررسمی را تایید می‌کند. مضاف بر اینکه داروخانه‌ها تا پیش از شیوع کرونا در ایران، متقاضیان ماده ضدعفونی‌کننده را فقط بیماران و مراکز درمانی یا مطب پزشکان عنوان می‌کردند. این امر نشان‌ می‌دهد که در فرهنگ عمومی جامعه، ضدعفونی کردن دست‌ها و استفاده از ماده ضدعفونی‌کننده در شرایط عادی، اقدامی غیرضروری است.اما متاسفانه از هفته گذشته که کرونا وارد ایران و به توصیه پزشکان، استفاده از ماسک و ماده ضدعفونی‌کننده یک ضرورت اعلام شد، بازار این دو کالا با حجم غیرقابل پیش‌بینی تقاضا روبه‌رو شد. طبق قانون عرضه و تقاضا، افزایش تقاضا موجب کاهش عرضه و در نتیجه کمبود و افزایش قیمت آن می‌شود. هجوم عجیب مردم برای تهیه ماسک و ماده ضدعفونی‌کننده از یک‌سو و احتکار این دو کالا از سوی سودجویان، بازار کشور را غافلگیر کرد. این اتفاق به ظاهر، علت کمیاب شدن ماسک و ژل ضدعفونی‌کننده بوده است. اما این سوال مطرح می‌‌شود که به‌رغم هشدار سازمان‌‌های جهانی مبنی‌بر ورود ویروس کرونا به بسیاری از کشورهای دنیا، چرا مسئولان حوزه بهداشت و سلامت کشور، پیش از بروز این اتفاق، تدابیر لازم را برای پاسخگویی به نیاز جامعه پیش‌بینی نکردند؟ آیا ماسک و ماده ضدعفونی‌کننده در داخل کشور تولید یا نیاز بازار از طریق واردات تامین می‌شود؟ آیا شرکت‌های تولید‌کننده توان تامین نیاز بازار کشور را دارند؟ نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید این مواد ضدعفونی‌کننده در کشور چه میزان است و آیا در حال حاضر، از توان شرکت‌های دانش‌بنیان برای تولید این ماده استفاده می‌شود؟ در گزارش پیشین، سراغ شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدکننده ماسک رفتیم و گزارشی از وضعیت تولید این محصول در کشور در شرایط کنونی جویا شدیم. در این گزارش موضوع تولید ماده ضدعفونی‌کننده را که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان تولید و به بازار عرضه می‌شود، مورد بررسی قرار داده‌ایم.

  دستیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به فناوری نانوذرات در تولید ماده ضدعفونی‌کننده

در حال حاضر بسیاری از شرکت‌هایی که در حوزه تولید مواد بهداشتی فعالیت می‌کنند، ماده ضدعفونی‌کننده را نیز در فهرست تولیدات خود قرار داده‌اند. اما تعدادی از شرکت‌های تولید‌کننده این محصول با دستیابی به فناوری نانو توانسته‌اند ماده ضدعفونی‌کننده نانو تولید کنند. تفاوت ضدعفونی‌کننده نانو با ماده ضدعفونی‌کننده ساده در این است که استفاده از نانوذرات در ترکیب آن به‌دلیل اندازه نانومقیاس خود فعالیت آنتی‌باکتریال ماده ضدعفونی‌کننده را با فراهم کردن خواص جذب گوناگون از طریق غشاهای بیولوژیکی(پوست)، فراهم می‌کنند. در ترکیب مواد ضدعفونی‌کننده علاوه‌بر الکل اتانول ماده دیگری به نام ایزوپروپیل‌الکل مورد استفاده قرار می‌گیرد. ایزوپروپیل الکل ماده‌ای است که به‌سرعت تبخیر می‌شود و نسبت به حلال‌های جایگزین، تقریبا غیرسمی است. بنابراین، به‌طور گسترده به‌عنوان یک حلال تمیز در لوازم آرایشی و بهداشتی، ضدیخ، رنگ‌ها و رزین‌ها، داروها، مواد غذایی، جوهر و چسب وجود دارد. در حال حاضر این ماده برای استفاده در تولید محصولات ضدعفونی کننده، از طریق واردات از کشورهایی مانند آلمان، هلند، کره جنوبی و چین تامین می‌شود.تا پیش از شیوع کرونا در ایران، این ماده الکلی برای استفاده از صنایع مختلف و از جمله تولید مواد ضدعفونی‌کننده به میزان مشخصی وارد می‌شد، اما اکنون و با توجه به افزایش تقاضا برای استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده دست و افزایش تولید این ماده در کشور از یک‌سو و کمبود ایزوپروپیل‌الکل برای تولید ماده ضدعفونی‌کننده از سوی دیگر، این سوال مطرح است که در چنین شرایطی آیا واردات این ماده برای تامین خط تولید کارخانه‌‌ها انجام می‌شود؟

 تولید نانو ماده ضدعفونی‌کننده وابسته به واردات ماده اولیه

حسن کرجالیان، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان به‌بان شیمی که در زمینه تولید انواع ضدعفونی‌کننده‌ها فعالیت می‌کند در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به افزایش شیفت خط تولید این شرکت گفت: «در حال حاضر و بنابر ضرورت پیش‌آمده، شیفت دوم خط تولید کارخانه را راه‌اندازی کرده‌ایم. اما چند چالش اساسی در مسیر تولیدات این شرکت وجود دارد؛ برخی از مواد اولیه مورد نیاز تولید مواد ضدعفونی‌کننده که در داخل کشور تامین می‌‌شود باید به صورت پیش‌پرداخت خریداری شود. در واقع ابتدا باید هزینه مواد اولیه پرداخت شود تا شرکت توزیع‌کننده، مواد اولیه را پس از دو یا سه روز در اختیار ما بگذارد. این در حالی است که در شرایط کنونی که خط تولید باید به صورت مداوم فعال باشد، رسیدن مواد اولیه به خط تولید، آن هم پس از دو یا سه روز روند تولید را کند می‌کند.»

وی با اشاره به میزان تولید ماده ضدعفونی‌کننده در این شرکت، افزود: «تا پیش از ورود ویروس کرونا به ایران، در خط تولید این شرکت، ماهانه یک‌میلیون واحد ماده ضدعفونی‌کننده تولید می‌شد، اما در حال حاضر تلاش می‌کنیم که تا پایان سال، میزان تولید را به دو میلیون واحد در ماه برسانیم.» به گفته وی الکل‌اتانول در حال حاضر در کشور تولید می‌شود، اما بیش از 40سال است که ایزوپروپیل برای استفاده در صنایع مختلف از طریق واردات تامین می‌شود، در حالی که هنوز پتروشیمی‌های کشور نتوانسته‌اند این ماده را تولید و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند. تا علاوه‌بر صرفه‌جویی ارزی در شرایط بحرانی، این ماده اولیه به‌راحتی در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد.

کرجالیان گفت: «متاسفانه در شرایط فعلی که نیاز به این ماده در صنایع تولید مواد ضدعفونی‌کننده بیش از پیش احساس می‌شود، شرکت‌های وارد‌کننده نیز با مشکل تامین ارز برای تامین این ماده مواجه شد‌ه‌اند و همین موضوع زنجیره تولید مواد ضدعفونی را با مشکل مواجه کرده است. در واقع می‌توان گفت که یکی از دلایل کمبود ماده ضدعفونی‌کننده در کشور، نرسیدن به موقع مواد اولیه وارداتی به خط تولید است.»

 ماده ضدعفونی‌کننده هست؛ ظرف نیست!

رضا کرزنگو، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان‌اکسون‌شیمی‌ جنوب که درزمینه تولید مواد‌ضدعفونی‌کننده فعالیت می‌کند در گفت‌وگو با «فرهیختگان» مشکل اصلی کمبود ماده ضدعفونی‌کننده را در بخش توزیع دانست و گفت: «متاسفانه به‌رغم اینکه خطوط تولید بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده ماده ضدعفونی‌کننده افزایش یافته است، اما مدیریت واحدی وجود ندارد که کالای تولیدشده را با قیمت مناسب به دست مصرف‌کننده برساند. منظور از مدیریت، تنها در بخش مدیریت کالای تمام‌شده نیست، بلکه در کل زنجیره تولید مدیریتی برای تامین مواد مورد نیاز کارخانه‌ها وجود ندارد. مصداق بارز این سوء مدیریت، افزایش قیمت و کمبود ظروف بسته‌بندی ماده ضدعفونی‌کننده است.»

وی با اشاره به مشکل تامین ایزوپروپیل‌الکل به‌عنوان یک ماده اولیه در تولید ماده ضدعفونی‌کننده گفت: «در حال حاضر و با افزایش شیفت‌کاری و حتی تامین ایزوپروپیل‌الکل، امکان بسته‌بندی و توزیع ماده ضدعفونی‌کننده تولیدشده، به دلیل افزایش بسیار زیاد قیمت ظروف بسته‌بندی وجود ندارد. در واقع تولیدکنندگان یا توزیع‌کنندگانی که ظروف مخصوص بسته‌بندی ماده ضدعفونی‌کننده را تامین می‌کنند، قیمت‌‌های خود را به شکلی باورنکردنی افزایش داده‌اند. در این صورت، ما به‌عنوان تولیدکننده ماده ضدعفونی‌کننده، یا باید این ظروف را با قیمت بسیار زیاد خریداری و پس از پر کردن آن، در بازار توزیع کنیم یا باید به صورت لیتری در اختیار داروخانه‌ها قرار دهیم. طبیعتا در صورت خرید ظروف با قیمت بالا، قیمت تمام‌شده کالا بسیار افزایش می‌یابد و معلوم نیست در مرحله توزیع، با همان قیمت به دست مصرف‌کننده می‌رسد یا باز هم گران‌تر می‌شود. داروخانه‌ها نیز از خرید ماده ضدعفونی‌کننده به صورت لیتری امتناع می‌کنند، چراکه آنها نیز با مشکل تامین ظروف و قیمت آن مواجه هستند.»

به گفته وی همه این موارد نشان می‌دهد که سوءمدیریت در بخش توزیع از ابتدای زنجیره دچار مشکل است و تا زمانی که دولت نتواند بخش توزیع را ساماندهی کند، امکان کنترل سایر بخش‌ها وجود ندارد.

 تولید 324 مترمکعب ماده ضدعفونی‌کننده در یک روز

کرزنگو ظرفیت تولید کارخانه خود را 27مترمکعب ماده ضدعفونی‌کننده در طول دوساعت فعالیت خطوط تولید عنوان کرد و گفت: «اگرچه آمار دقیقی از میزان تولید و مصرف ماده ضدعفونی‌کننده در کشور وجود ندارد، اما تنها در کارخانه ما با این میزان تولید، می‌توان 324 مترمکعب ماده ضدعفونی‌کننده در طول 24ساعت تولید و بخش قابل‌توجهی از نیاز بازار را تامین کرد. اما متاسفانه حتی در صورت تولید 324 مترمکعب ماده ضدعفونی کننده، اگر نتوان آن را به دست مصرف‌کننده رساند، عملا تلاشی برای رفع کمبود این ماده در کشور انجام نشده است.»

وی افزود: «به نظر می‌رسد وقت آن رسیده که استفاده از ماده ضدعفونی‌کننده به‌عنوان یک ضرورت روزانه در همه خانواده‌‌های ایرانی مورد توجه قرار گیرد. با توجه به این ضرورت می‌توان شیوه استفاده از ماده ضدعفونی‌کننده را تغییر داد و در این راستا تولیدکنندگان نیز می‌توانند نحوه بسته‌بندی تولیدات خود را تغییر دهند. برای مثال در صورت عرضه ماده ضدعفونی‌کننده در ظروف لیتری، هر خانواری می‌‌تواند با تهیه چند لیتر از آن و اختصاص یک ظرف مخصوص برای پر کردن و استفاده کردن از ماده ضدعفونی‌کننده به صورت روزانه از آن استفاده کند.»

وی به قیمت تمام‌شده ماده ضدعفونی‌کننده نانو که در حال حاضر در کارخانه اکسون‌شیمی‌جنوب تولید می‌شود، اشاره کرد و گفت: «قیمت تمام‌شده 2.5لیتر از ماده ضدعفونی‌کننده حدود پنج‌هزار تومان تمام می‌شود، این در حالی است که اکنون پنج‌لیتر از این ماده به قیمت 250هزار تومان در بازار عرضه می‌شود. این موضوع باعث سردرگمی تولیدکنندگان می‌شود، چراکه اگر ماده تولیدشده را با همان قیمت تمام‌شده به بازار عرضه کنند، عده‌ای سودجو از فرصت استفاده می‌کنند و با احتکار یا عرضه قطره‌چکانی آن به بازار، قیمت‌ها را افزایش می‌دهند. فرض کنید در شرایط حال حاضر کشور و با احتساب ارز لازم برای واردات ماده اولیه، نبود ظروف بسته‌بندی و افزایش شیفت‌کاری کارکنان، قیمت تمام‌شده یک لیتر از ماده ضدعفونی‌کننده پنج‌هزار تومان باشد. بدیهی است که این ماده باید با همین قیمت به دست مصرف‌کننده برسد. حال اگر فرض کنیم که هزینه‌های حلقه توزیع نیز در این روند محاسبه شود، در نتیجه قیمت مصرف‌کننده به 10هزار تومان می‌رسد. در این صورت پنج‌لیتر از ماده ضدعفونی‌کننده به قیمت 50 هزار تومان باید در بازار عرضه شود، پس چرا اکنون قیمت عرضه پنج‌لیتر ماده ضدعفونی‌کننده 250 هزار تومان است؟ این امر نشان می‌دهد که مدیریت، در بخش‌هایی از توزیع دچار مشکل است.»

وی معتقد است در شرایطی که فناوری و تکنولوژی تولید نانومواد در کشور وجود دارد و خطوط تولید با بهترین و باکیفیت‌ترین تجهیزات در حال تولید ماده ضدعفونی‌کننده است، چرا باید این ماده به دلیل ناتوانی عده‌ای در مدیریت توزیع، دور از دسترس مردم باشد.

* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه نگار