به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی یکی از مراکز مهم حمایت از نخبگان کشور، در سال 1377 با هدف شناسایی، جذب، پرورش، حمایت و اعتلای سطح علمی پژوهشگران خاص تاسیس شد. 10 سال پس از آن هم باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان سازمان سما در سال 86 با هدف شناسایی، جذب و حمایت از پژوهشگران دانشآموز و دانشجویان کاردانی مراکز سما تاسیس شد که در بیش از 80 واحد در سراسر کشور به حمایت از پژوهشگران میپردازد. این باشگاه در تغییرات ساختاری و رویکرد جدید دانشگاه آزاد اسلامی، ماموریتهای ویژهای یافته است. دکتر طهرانچی از ابتدای بهمن سال گذشته مسئولیت این باشگاه را به بابک نگاهداری سپرد. نگاهداری که خود عضو بنیاد ملی نخبگان است، کارنامه پرباری از فعالیتهای علمی و پژوهشی دارد. «فرهیختگان» در روزهای پایانی سال 98 با او به گفتوگو پرداخته تا روند تغییر و تحول این مجموعه را در یکسالگی حضور نگاهداری بهویژه در ماههای اخیر بررسی کند.
از نظر شما مهمترین فعالیت باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان در سال جاری چه بوده و چه تغییرات مهمی در روند فعالیتهای این باشگاه در سال 98 اتفاق افتاد؟
باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان در ابتدا با هدف شناسایی، جذب، حمایت و هدایت دانشآموزان و دانشجویان مستعد در سال 1377 پایهگذاری شد. این باشگاه در طول بیش از 20 سال فعالیت، موفقیتهای متعددی درزمینه طرحهای پژوهشی، مسابقات و جشنوارههای علمی معتبر کسب کرده است. این باشگاه با برگزاری کارگاههای علمی زمینه توانمندسازی پژوهشی اعضای خود را فراهم کرده و از ابتدای فعالیت تاکنون در بیش از 400دفتر در واحدها و مراکز دانشگاهی و آموزشکدههای سما از فعالیتهای برجسته اعضای باشگاه حمایت بهعمل آمده و در چارچوب مقررات، تسهیلات ارائه شده است. اما سطح انتظارات از دانشگاه آزاد اسلامی و یک نهاد صرفا آموزشی به یک دانشگاه اسلامی با کارکردهای نسل سوم و چهارم تغییر کرده است. لذا اهداف و چشمانداز باشگاه نیز نیازمند بازنگری و بازسازی بوده است. در یکسال گذشته با نگاهی آسیبشناسانه، محدودیتها و معضلات باشگاه بهعنوان یک نهاد مکمل آموزش کلاسیک بررسی شد و جایگاه سازمانی آن در دانشگاه آزاد اسلامی مجددا تعریف شد تا ضمن عدم تداخل با فعالیتهای دیگر بخشهای سازمانی دانشگاه، با تعریف نقشی منحصربهفرد، وظیفه خود را در توسعه یک دانشگاه پیشرو، کارآفرین و با مسئولیت اجتماعی، بهدرستی ایفا کند.
بازتعریف فعالیتهای باشگاه پژوهشگران در رویکرد جدید دانشگاه آزاد اسلامی
در بازتعریف انجامشده، باشگاه بیشتر از آنکه دستاوردهای پژوهشی را خروجی خود بداند، وظیفه توسعه انسانی را از دیدگاه پژوهشی برعهده دارد. به همین دلیل انجمنهای علمی و کلیه امور مسابقات به باشگاه واگذار شد و مسئولیت باشگاه بیش از گذشته شده است. در این جایگاه وظیفه باشگاه، پرورش افرادی خلاق، خودجوش، باانگیزه و مسئولیتپذیر برای ساختن آینده کشور است، لذا این تعریف و این نگاه، باید در کلیه ارکان، آییننامهها و دستورالعملهای باشگاه جاری میشد. این تغییرات با محوریت اصلی تغییر رویکرد باشگاه از تسهیلاتمحوری به فعالیتمحوری صورت گرفته است.
کمی جزئیتر درباره این تغییر رویکرد صحبت کنید.
مطابق اساسنامه باشگاه، هیات امنای باشگاه به ریاست رئیس عالی دانشگاه، بالاترین مرجع رسمی باشگاه است. در سال 98، شصتوچهارمین و شصتوپنجمین جلسه هیات امنای باشگاه تشکیل شد و آییننامهها و دستورالعملهای عضویت در باشگاه، حمایت و تسهیلات، تشکیل تیمهای پایه، تخصصی و حرفهای، برگزاری مسابقات و رویدادها و ارزیابی و رتبهبندی باشگاهها تدوین و ابلاغ شدهاند.
پرورش پژوهشگر اصلیترین رویکرد جدید باشگاه
همانطور که اشاره شد، در جایگاه جدید، باشگاه اگرچه ابعاد پژوهشی دارد، اما دستاورد آن بیشتر از خود پژوهش، پرورش پژوهشگر است. به همین صورت، اگرچه توانمندی آموزشی و فناوری اعضای باشگاه موردتوجه واقع میشود، اما اولا به زمینههایی متمرکز خواهد بود که جایگاه آموزش آکادمیک ندارند و از آن مهمتر، خروجی آن، پرورش افرادی بادانش و فناور خواهد بود، لذا ارکان رسمی دانشگاه و کل جامعه، از خروجیهای باشگاه بهعنوان سرمایه انسانی قابلاتکا برای ساختن کشور استفاده خواهند کرد و رویکرد باشگاه در تامین این هدف است. باشگاه، جایگاه یادگیری و رشد از راه چشیدن پژوهش در ابعاد کوچک است، لذا به فعالیتهای دانشجومحور استوار است و در کلیه فعالیتهای باشگاهی، اعضا با مشق پژوهش، پژوهشگر میشوند و نه با آموزش دیدن شیوه پژوهش. پیش از این، باشگاه به نتیجه پژوهش، تسهیلاتی اعطا میکرد یا پژوهشگران را عضو باشگاه میکرد. در نگاه جدید، باشگاه، محل فعالیت است. اعضای پژوهشگر باشگاه نیز افرادی هستند که بهصورت بالقوه مستعد و مشتاق پژوهش هستند، نه پژوهشگرانی که در جای دیگری پرورش یافتهاند.
در روند این تغییر رویکرد، طرحهای پژوهشی باشگاه چه تغییراتی داشتهاند؟
راه اصلی پرورش پژوهشگر، تمرین و مشق پژوهش است، لذا طرحهای پژوهشی دانشجویی یکی از ارکان فعالیت باشگاه است. در رویکرد جدید، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان بهمنظور شناسایی، حمایت و هدایت ایدههای نوآورانه دانشجویان و افزایش مشارکت آنها در حل مشکلات و معضلات کشور و در راستای توسعه و ترویج فرهنگ تفکر مسالهمحور در بازههای زمانی مشخص، محورهایی را برای ارائه پیشنهاد طرحهای پژوهشی دانشجویی فراخوان میکند. به همین منظور، از کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی دعوت میشود ایدههای پژوهشی خود را بهعنوان طرح پژوهشی به باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان محل تحصیل خود ارائه کنند. علاوهبر طرحهای مبتنیبر فراخوان، برندگان بسیاری از مسابقات و رویدادها ازطریق اعطای طرحهای پژوهشی به سوی تکمیل ایده مطرحشده خود هدایت میشوند. علاوهبر آن باشگاه همیشه آماده دریافت پیشنهاد طرحهای نوآورانه پژوهشی اعضای باشگاه است. قابلتوجه است که پیشنهادات طرحهای دریافتشده ازسوی اعضای باشگاه، پس از داوری اولیه و در صورت تایید و تکمیل فرمهای مربوط، بهصورت طرح پژوهشی مصوب باشگاه و در قالب قراردادی پژوهشی بین باشگاه با مجریان طرح پیشنهادی در طول حداکثر یک سال اجرا خواهد شد. رویکرد حاکم بر اجرای طرحهای پیشنهادی باید شامل ارکان آسیبشناسی مشکلات کشوری/ منطقهای، ارائه راهحلی نو برای مشکل شناساییشده و ارزیابی، آزمون و صحتسنجی علمی راهحل پیشنهادی در مقیاسی محدود باشد. روش انجام طرحهای پیشنهادی میتواند به صورتهای متنوعی نظیر تولید نرمافزار، تولید نمونه دستسازه، تولید اثر هنری یا پژوهش و ارزیابی در مطالعات موردی باشد.
تمرکز فعالیتهای باشگاه در چه زمینههایی است؟
فعالیتهای عملیاتی باشگاه، عمدتا به هدایت و برنامهریزی در چهار شاخه متمرکز است: مسابقات علمی دانشجویی، طرحهای پژوهشی دانشجویی و برنامهریزی دورههای توانمندسازی مکمل آموزش کلاسیک. علاوهبر آن، برنامهریزی و نظارت بر فعالیتهای انجمنهای علمی دانشجویی دانشگاه نیز به باشگاه سپرده شده است. درحقیقت هریک از این فعالیتها بهعنوان یک جایگاه ارتقای عضو مستعد، میتواند بهعنوان تسهیلات ارائهشده باشگاه در نظر گرفته شود. همچنین بهمنظور شناسایی و ایجاد هیجان و شور و نشاط در پیشبرد امور علمی دستورالعمل مربوط به مسابقات، رویدادها و المپیادهای علمی دانشگاه به همراه آییننامه تشکیل و فعالیتهای تیمهای پایه، تخصصی و حرفهای ابلاغ شدهاند.
رتبهبندی دفاتر باشگاه پژوهشگران جوان برای اولین بار
دستورالعمل ارزیابی عملکرد و رتبهبندی دفاتر باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان برای اولین بار تدوین و ابلاغ شد. تدوین این دستورالعمل جهت بهرهمندی حداکثری از ظرفیتهای ساختاری و عملیاتی دفاتر باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان بود. همچنین با توجه به بخشنامه شماره 10.26770 مورخ 1398.5.12 مبنیبر ارتقای جایگاه روسای باشگاه معادل مدیران گروههای آموزشی در واحدهای دانشگاهی، تعیین حق مدیریت روسای باشگاه متناسب با عالیتهای صورتگرفته، مطابق با این دستورالعمل صورت میگیرد. همچنین باشگاههای ممتاز مطابق با این دستورالعمل تعیین و مورد تشویق قرار خواهند گرفت.
در صحبتها اشاره کردید که برگزاری مسابقات علمی هم اخیرا به باشگاه واگذار شده، در این حوزه باشگاه پژوهشگران چه فعالیتهایی تاکنون داشته است؟
در جهت پیشبرد این اهداف، باشگاه اقدام به برنامهریزی برگزاری مسابقات و رویدادها در سطح ملی (با رویکرد هر استان متولی حداقل یک مسابقه یا رویداد) با محوریت طرح پایش هر استان کرده و تاکنون 32 عنوان مسابقه یا رویداد ملی برنامهریزی و راهبری شده است. شایان ذکر است، از زمان واگذاری مسابقات به باشگاه تاکنون چهار مسابقه و رویداد ملی با موفقیت برگزار شده و در حال حاضر بیش از 15 مسابقه و رویداد در سطح ملی تا پایان سال در حال برگزاری است. همچنین بیش از 60 مسابقه و رویداد در سطح درون واحدی و استانی اجرا یا در حال برگزاری است. همچنین جهت راهبری و با توجه به لزوم راهنمایی روسای باشگاههای واحدها جهت برگزاری مسابقات موفق، ضمن تهیه کتابچه راهنمایی برگزاری مسابقات موفق و شیوه برنامهریزی و برگزاری آن، جلسات آموزشی و راهبری بهصورت حضوری و ویدئوکنفرانس برای کلیه روسای مراکز استانی و واحدهای مستقل برگزار شده است.با انتقال انجمنهای علمی دانشجویی به باشگاه، زمینهای جهت فعالیتهای خودجوش دانشجویی و بستری مناسب برای استعدادپروری و عضوسازی مهیا شد.
در رویکرد جدید، به صورت ویژهای به انجمنهای بینرشتهای (Interdisciplinary)، تخصصی درونرشتهای (Intradisciplinary) و همچنین علوم انسانی توجه شده است. فعالیتهای دانشجویی در قالب انجمنهای علمی، بستر مناسبی برای پرورش استعدادها و توانمندسازی نسل آینده کشور بهشمار میرود. چاپ نشریههای علمی دانشجویی (متناسب با علوم روز و در جهت آشنایی و ترویج مرزهای دانش) عمدتا بهصورت الکترونیکی و تولید محتوای چندرسانهای متناسب با نیاز جامعه توسط انجمنهای علمی از دیگر رویکردهای مهم در مدیریت انجمنها است. همچنین تهیه بستر مناسب برای مهارتمحور شدن فعالیتهای علمی دانشجویان و توجه به ارتباط دانشجویان با صنایع محلی و نیازهای جامعه و صنعت از دیگر رویکردهای مورد توجه است. اهتمام ویژه به فعالیتهای گروهی و داوطلبانه دانشجویان، فراهم کردن امکان فعالیتهای علمی- اجتماعی خیریهای و اردوهای جهادی علمی تخصصی نیز از دیگر رویکرهای مهم فرهنگی انجمنهای علمی است. توجه به ایجاد شبکه تعاملی انجمنها و عضویت انجمنها در نهادها و انجمنهای بالادستی و عقد تفاهمنامه در راستای فراهم کردن فرصتهای جدید برای اعضای انجمن از دیگر محورهای موردتوجه است. برای راهبری و تقویت جایگاه انجمنها در باشگاه، چندین جلسه توجیهی از طریق ویدئوکنفرانس در سراسر ایران تشکیل و رویکردهای جدید برای انجمنها تشریح شد.
اساسنامه و آییننامه جدید برای انجمنهای علمی در حال تدوین است تا فرآیندهای اداری و بروکراسی اداری آنها به حداقل و مشکلات سابق فعالیتهای آنها را مرتفع کند. همچنین بهدنبال آن هستیم تا امتیاز مشخصی در بند فعالیتهای اجرایی آییننامه ارتقا برای آن دسته از اساتید فعال و همکار با انجمنهای دانشجویی را منظور کنیم. در این مدت کمیسیون صدور مجوز انجمنهای علمی، ادبی و هنری با ترکیب تخصصی و جدید تشکیل شده و هر دو ماه یکبار جلسات آن بهطور منظم برگزار و درخواستهای تاسیس انجمنهای دانشجویی بررسی شده است. در سالجاری 39 درخواست تاسیس انجمن دریافت شده، با 36 درخواست موافقت، مجوز آنها صادر و برای واحدها ارسال شد. برای حمایت و گسترش فعالیتهای دانشجویی، برنامههای حمایتی از انجمنهای علمی در دو گروه و هشت محور مشتمل بر گروه الف (شامل فعالیتهای بنیادی مانند: توانمندسازی، نشر علم، فعالیتهای علمی- اجتماعی) و گروه ب (شامل فعالیتهای تکمیلی مانند: ارتباطات و تعاملات علمی، رویدادهای علمی، فعالیتهای پژوهشی، فعالیتهای آموزشی و انعکاس فعالیت و اخبار انجمن) مدون و برنامهریزی شده است. ضمنا در راستای تامین زیرساخت مناسب برای فعالیت و حمایت از فعالیت انجمنها و اعضای باشگاه، تفاهمنامههای مختلفی در دستور کار قرار دارد. در این راستا اولین تفاهمنامه منعقدشده با ستاد فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری بوده و گام عملیاتی تفاهمنامه منعقدشده نیز شرکت دادن چندین انجمن علمی دانشگاه در هشتمین دوره توانافزایی مروجین فناوری نانو بوده است.
از نشستهای راهبری باشگاه بگویید. چند نشست تاکنون برگزار شده و این نشستها بهطور کلی با چه هدفی برنامهریزی شدهاند؟
ستاد مرکزی باشگاه جهت ایجاد همافزایی و هماهنگی در میان دفاتر مستقر در واحدها، شروع به برگزاری نشستهای راهبری منطقهای کرده است. تاکنون پنج نشست در مجموع 12 استان کرمانشاه، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، ایلام، کردستان، اردبیل، قزوین، مرکزی، خوزستان، فارس، کهگیلویهوبویراحمد و بوشهر برگزار شده است. در این نشستها که با حضور کلیه روسای باشگاههای هر استان، معاون پژوهشی و ریاست محترم استان، مدیران انجمنها، اعضای برگزیده باشگاه و همچنین معاونان و مدیران کل ستاد مرکزی باشگاه برگزار شدهاند، شورای باشگاه استان تشکیل میشود و گزارش وضعیت فعالیتهای انجامشده در واحد، بررسی معضلات موجود، تبادلنظر میان شرکتکنندگان در نشست و تمدید و صدور حکم روسای باشگاه واحد صورت میگیرد. همچنین کارگاههای تخصصی با موضوعات عضویت، تسهیلات، مسابقات، مدارس تابستانه، انجمنها و طرحهای پژوهشی در حاشیه این نشستها برگزار شده است.
راهاندازی شبکه نخبگان جهان اسلام در بخش بینالملل
به نظر میرسد براساس آنچه در خبرها هم آمده و پیشتر اشاره کردید، باشگاه پژوهشگران و نخبگان فعالیتش را محدود به مرزهای جغرافیایی نکرده و گامهای بینالمللی هم برداشته است.
بله، در راستای عمل به منویات مقام معظم رهبری و فرمایشات ایشان در دیدار با نخبگان که 150تن از اعضای باشگاه پژوهشگران و نخبگان نیز در آن شرکت داشتند و بهمنظور توسعه فعالیتهای برونمرزی و بینالمللی، با همکاری جامعهالمصطفی در حال راهاندازی شبکه نخبگان جهان اسلام و محور مقاومت با محوریت بخش بینالملل باشگاه هستیم.
چه تسهیلاتی برای نخبگان جوان درنظر گرفتهاید؟
در مورد عضویت در باشگاه، با توجه به نگاه فعالیتمحور باشگاه و نظر به اینکه بودجه این نهاد عمدتا از بخشی از شهریه تحصیلات تکمیلی دانشگاه تامینمیشود، عضویت اصلی در باشگاه روی جوانان دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی و دانشآموزان مدارس سما متمرکز شد. البته افرادی که پیش از این عضو باشگاه بودهاند و در زمان تمدید عضویت، دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی یا دانشآموز مدارس سما نباشند، میتوانند تا 35سالگی بهعنوان عضو وابسته از مزایای عضویتی که مستقیما از بودجه دانشگاه استفاده نمیکنند، بهرهمند شوند. نمونه این تسهیلات، تسهیلاتی است که از تفاهمنامههای باشگاه با ارگانهای خارج از دانشگاه حاصل میشود و شامل مزایای اشتغال، اولویت در استخدام، طرحهای سربازی، طرحهای توانمندسازی و نظایر آن است. همچنین آییننامه تسهیلات بهصورتی سادهسازی شد که هر دانشجو یا دانشآموزی که مستعد رشد پژوهشی است و در این زمینه حداقل جلوهای دارد، دارای شرایط عضویت باشد.
باشگاه پژوهشگران چندی قبل با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تفاهمنامهای امضا کرد. این تفاهمنامه چه امتیازاتی برای اعضای باشگاه خواهد داشت؟
عقد این تفاهمنامه یک قدم در راستای توانمندسازی اعضای باشگاه و ارائه تسهیلات فعالیتمحور انجام شده است. طبق این تفاهمنامه، دانشگاه آزاد اسلامی با محوریت باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان متعهد شد که تعریف کد شناسایی برای واحدهای تابعه، فارغالتحصیلان شغلاولی را شناسایی و جهت کارورزی معرفی کند. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در مقابل متعهد شد با پرداخت سهم بیمه کارفرما مجموعا تا حداکثر 24ماه برای هر کارورز، پوشش بیمه مسئولیت و حوادث برای کارورزان در دورههای مقدماتی و پرداخت کمکهزینه آموزشی و ایجاد دسترسیهای مدیریتی لازم برای دانشگاه آزاد اسلامی در سامانه کارورزی، اشتغال اعضای دانشآموخته باشگاه پژوهشگران و نخبگان را تسهیل بخشد.
بخشی از فعالیتهای باشگاه پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی معطوف به دانشآموزان طراحی و اجرا میشود. درخصوص شاخه دانشآموزی و هدفگذاری این حوزه توضیح دهید.
هدف معاونت دانشآموزی باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، شناسایی دانشآموزان مستعد و ایجاد بستری برای توانمندسازی آنان است. از اینرو همانطور که گفته شد، آییننامههای عضویت و تسهیلات بازنگری و ابلاغ شد. در حوزه فناوری جشنواره ملی اسباببازی دانشآموزی با رویکرد دستورزی طراحی شد و پس از بررسی و هماهنگی با واحدهای مختلف، واحد یزد بهعنوان میزبان اولین جشنواره ملی اسباببازی دانشآموزی انتخاب شد. در این خصوص برگزیدگان دانشآموزی کلیه استانها در مرحله نهایی شرکت خواهند کرد. در مرحله نهایی این جشنواره شرکتکنندگان بهصورت تیمی و با استفاده از کارگاههای مختلف روی ایدهها و محصولات برگزیده کار خواهند کرد. ضمنا با توجه به ارتباط موضوعی، درخصوص شناسایی دانشآموزان مستعد، هماهنگی لازم با برگزارکنندگان مسابقات رباتیک انجام شده است. برای شناسایی اعضای مستعد در موضوعات اندیشهورزی نیز جشنواره ملی اندیشهورزی با رویکرد سیاستگذاری طراحی شد که واحد تهران مرکزی بهعنوان میزبان اولین دوره این جشنواره انتخاب شد. برای شناسایی دانشآموزان مستعد در حوزه علوم پایه نیز هماهنگی کامل با برگزارکنندگان جشنواره دانشآموزی سینا که در واحد علوموتحقیقات برگزار خواهد شد، به عمل آمده است. شایان ذکر است که برگزیدگان کلیه مسابقات و جشنوارههای فوق در مدارس تابستانی مرتبط شرکت خواهند کرد و تسهیلاتی از قبیل ادامه تحصیل برگزیدگان در مقاطع بالاتر در نظر گرفته شده است.
در پایان اگر نکتهای باقیمانده، از زبان شما میشنویم.
امیدواریم باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان با فعالیتهایانگیزشی، توانمندسازی و ترویج جو علمی، زمینه پرورش دانشجویان و دانشآموزان دانشگاه آزاد اسلامی را بهصورتی مهیا کند که نهتنها نیروی متخصص تاثیرگذار در آینده کشور را تامین کند، بلکه الگوی موفقی برای توسعه روحیه تحقیق و پرسشگری، فعالیتهای خلاقیتمحور و خودجوش درراستای تحقق دانشگاه اسلامی با کارکردهای نسلسوم و چهارم دانشگاههای کشور باشد.