به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، برنامه شوکیس و بازار تئاتر ایران با حضور شخصیت‌های تئاتری سراسر جهان در حوزه کارگردانی و تولید تئاتر آغاز شده است. مهرداد رایانی‌مخصوص، مدیر بخش بین‌الملل و بازار تئاتر ایران است. او در بیش از ۳۰ کار نمایشی به‌عنوان بازیگر یا نویسنده و کارگردان حاضر بوده و تاکنون بیش از ۴۰ کتاب و نمایشنامه و مجموعه مقاله منتشر کرده و داوری جشنواره‌های مختلفی را هم برعهده داشته است. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی «فرهیختگان» با مهرداد رایانی‌مخصوص درباره بازار تئاتر ایران در جشنواره تئاتر فجر است.
چرا در چنین وضعیت مالی و اقتصادی‌‌ای باید ریسک برگزاری یک بازار تئاتر را پذیرفت؟
بحث بازار هنرهای نمایشی را باید از نظر هدف بررسی و سپس ریسک‌های آن را نگاه کرد. ما از ۱۰ ماه پیش آغاز کردیم و آقای نادر برهانی‌برند هم تاکید داشت این بازار باید باشد. ما تعداد افراد بسیار بیشتری را پیش‌بینی کرده بودیم تا در این بازار باشند ولی مشکلاتی پیش آمد و فضایی ضدایرانی شکل گرفت. تعداد افراد دعوت‌شده بالای ۳۵ تا ۴۰ نفر بود. متاسفانه یک خطای انسانی رخ داد و سانحه هواپیمایی شکل گرفت و بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی پروازهای خود را لغو کردند. یکسری از افرادی که دعوت شده بودند هم پیام‌هایی دریافت کردند و در ادامه شروع به کنسل‌کردن کردند. خیلی از این افراد به وزارت امور خارجه گفتند که نمی‌آیند ولی ما برنامه‌های خود را به خاطر این افراد متوقف نمی‌کنیم. مدیران بالادستی و خود ما اهالی جشنواره یک اجماعی تشکیل دادیم و به این نتیجه رسیدیم که فعالیت‌های بازار تئاتر باید ادامه پیدا کند و انقطاعی هم نباید در آن رخ بدهد. ما شرایط بحرانی نداشتیم پس جلو رفتیم و ادامه دادیم و بالاخره هم با اقبال خوبی مواجه شدیم. امیدواریم ارتباط‌های خوبی شکل بگیرد تا برای تئاتر ایران دستاوردهای مفیدی داشته باشد.
آیا پیش‌بینی خاصی درباره میزان ارزش مالی و فرهنگی در تبادل آثار وجود دارد؟ آیا مطالعاتی در این‌باره شده است؟
خود من به عنوان فردی که به این فضا علاقه‌مند هستم و مدت‌ها در این زمینه کار کردم به این نتیجه رسیدم که وجه اقتصادی خیلی مهم است. یعنی چه؟ یعنی اینکه گروه‌ها با حضور در کشورهای دیگر می‌توانند درآمدهای مالی خوبی داشته باشند. حضور اهالی تئاتر در کشورهای دیگر علاوه‌بر دستاورد مالی منتج به دستاوردهای فرهنگی هم خواهد شد. اینکه چه میزان سود مالی خواهد داشت و این سود چگونه خواهد بود، روشن نیست. ما در این سال‌ها تلاش کردیم شرایطی مناسب مهیا شود تا هنرمندان تئاتر بتوانند با تهیه‌کنندگان، کمپانی‌های مختلف، نمایندگان گوناگون و «کیوریتورها» (نمایشگاه‌گردانان) آشنا بشوند. هدف نهایی و اصلی ما این بوده است که میهمانان حاضر در جشنواره با هنرمندان ارتباط بگیرند و این ارتباط درنهایت به جایی برسد که بدون حضور ما پیش برود. هنرمندان باید خود بتوانند رایزنی‌ها را پیش ببرند و مسائل خود را حل کنند. ما امسال اتاقی را مهیا کردیم و ویدئوپروجکشن هم گذاشتیم تا هنرمندان خود کارهایشان را معرفی کنند و راحت باشند. گروه‌ها از این طریق می‌توانند ارتباطات خود را به راحتی شکل بدهند ولی هنگامی می‌توانیم جنبه‌های اقتصادی را تخمین بزنیم که دریابیم چند نفر موفق شدند به کشورهای دیگر بروند. ما گروه‌ها را رصد نمی‌کنیم که آیا رفتند یا نرفتند و اگر بروند خیلی خوشحال می‌شویم. به نظرم، دولت هر چقدر تصدی کمتری در این زمینه داشته باشد خیلی بهتر است. ما موظف بودیم براساس نظرات شورای نظارت و ارزشیابی و مدیرکل هنرهای نمایشی به گروه‌هایی توجه کنیم که مجوزهای لازم برای اجرای عموم را دریافت کرده باشند. خیلی از هنرمندانی که به بازار تئاتر می‌آیند باید مجوزها را اخذ کرده باشند. من امیدوارم تا آنجا که می‌شد پاسخ شما درباره مسائل اقتصادی را داده باشم.
با توجه به شناخت‌تان از وضعیت تئاتر جهان، آیا کشورهای مختلف از ایران محصولات مضمون‌گرا طلب می‌کنند یا فرم‌گرا؟
درحقیقت، کشورهای دیگر به هر دو توجه دارند. بگذارید مثالی بزنم که برآیند همین بازار و ارتباط هنرمندان با کشورهای دیگر است. نخستین فردی که مورد‌توجه کشورهای دیگر قرار گرفت، آتیلا پسیانی بود. اولین کاری که از او مورد توجه قرار گرفت و اجراهای فراوانی داشت و مطمئن هم هستم که دستاوردهای اقتصادی فراوانی داشت نمایشی به نام «گنگ خواب‌دیده» بود. این نمایش در جشنواره تئاتر فجر بود و از این جشنواره به کشورهای دیگر رفت و تا آنجا که می‌دانم سفرهای بسیار زیادی داشت. امیررضا کوهستانی هم دومین فردی است که با نمایش «رقص روی لیوان‌ها» مورد توجه کشورهای دیگر قرار گرفت. نمایش قبلی از نظر فرم مهم بود و این نمایش هم از نظر محتوایی نظر آنها را جلب کرد و توانست در جشنواره‌های متعدد و کشورهای گوناگون اجرا برود. این دو عزیز به‌عنوان دو نمونه مهم مورد توجه هستند اما با توجه به تجربه‌هایی که کسب کردم شما باید چیزی داشته باشید که به دیگران نشان بدهید و اصلا مهم نیست محتوامحور باشد یا شکل‌گرا. باید چیزی با کیفیت باشد که برق نگاه‌ها را بدزدد و مورد توجه قرار گیرد.
به نظر شما این گزاره که عموما غربی‌ها دوست دارند تصویری منفی از ایران در آثار هنری بازتاب یابد، درمورد تئاتر هم صادق است؟ مدت‌هاست شنیده می‌شود فیلم‌های منفی‌گرا درباره ایران در جشنواره‌های اروپایی موفق می‌شوند و جوایزی هم کسب می‌کنند.
والله... این قضیه غالب نیست و من با این موضوع موافق نیستم. البته نمی‌شود کتمان کرد برخی جشنواره‌ها دنبال مسائل انتقادی و اینجور چیزها هستند اما واقعیت این است که نگاه حاکم در فضای تئاتر اصلا این‌گونه نیست. من به‌طور صددرصدی این موضوع را رد می‌کنم چون خیلی کم چنین چیزهایی را دیدم.
اشاره کردید امیررضا کوهستانی در مراودات فجر دیده شد و به جشنواره‌های معتبر غربی رفت، پس چرا این تبادل نیروی خلاقه هنری ادامه نیافت؟
کوهستانی پیش از نمایش «رقص روی لیوان‌ها» کاری دیگر هم داشت ولی این نمایش خیلی دیده شد. او از شهرستان آمده بود و باعث انفجار توجه‌ها به تئاتر ایران در تئاتر بین‌الملل شد. به نظرم، شما باید به ابزار فضای بین‌الملل تجهیز شوید. شما باید زبان انگلیسی را بلد باشید و زبان بین‌المللی تئاتر و هنر را دریابید. دومین نکته این است که باید وب‌سایت رسمی دوزبانه داشته باشید. اگر خودتان توانایی این کار را ندارید باید افرادی را استخدام کنید. کوهستانی خیلی به‌روز است و تمام مسائل را شناخته است و به خوبی هم پیش می‌رود. او به درستی با کیوریتورها ارتباط دارد و برنامه سالانه خود را می‌چیند و با این کار درآمد خوبی هم دارد. متاسفانه بخشی از هنرمندان ما هنوز تفکر درستی در این زمینه ندارند. برخی هنرمندان می‌گویند دست ما را بگیرید و به خارج ببرید! این تفکر باید از بین برود. هنرمندان باید بتوانند کارهای خود را معرفی کنند و ارتباط خوبی بگیرند و ما هم شرایط را مهیا و تسهیل می‌کنیم. اگر می‌خواهیم در فضای بین‌الملل موفق باشیم باید ابزار آن را داشته باشیم. حتی باید فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف را بشناسیم. باید آدم‌های تاثیرگذار را بشناسیم و با آنها ارتباط بگیریم. حتی باید کمپانی‌های مختلف را بشناسیم و با آنها ارتباط بگیریم. هنرمندانی هستند که با کمپانی‌های غربی قرارداد دارند ولی تعداد خیلی اندکی هستند. مهدی مشهور و علی‌اکبر علیزاد و... در این زمینه خوب کار کردند. البته نقطه‌ضعف‌هایی هم داریم ولی باید کمک بشود تا حل شود. مهم‌ترین نکته پس از مسائلی که گفتم جریان مستمر فعالیت هنرمندان است. شما باید به‌طور مستمر کار کرده و خود را معرفی کنید. البته استمرار در مدیریت هم مهم است. فکر می‌کنم باید بازار تئاتر ادامه داشته باشد تا بتوانیم در تئاتر بین‌الملل نفوذ داشته باشیم و خود را به خوبی معرفی کنیم.
* نویسنده: احسان زیورعالم، روزنامه‌نگار