به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، پروژه «روز صفر» سعید ملکان در یک سکوت خبری ساخته شد حتی تا قبل از اکران این فیلم در پردیس ملت، هیچ‌کس نمی‌دانست عوامل این فیلم سینمایی چه‌کسانی هستند. سبک فیلمسازی سعید ملکان در تهیه‌کنندگی هم به این صورت بود. او در نشست خبری فیلمش در پردیس ملت به سوالات خبرنگاران پاسخ داد و در این گزارش چند نکته مهم از صحبت‌های او را منتشر کرده‌ایم.
1 ملکان درباره انتخاب این سوژه: «این فیلم اول، شاید فیلم آخر من باشد. این سوژه برای من بسیار جالب بود و خوشحالم که این فیلم را جلوی دوربین بردم.»
2 هزینه تولید فیلم: «بودجه تولید این فیلم ۸ میلیارد تومان بود، البته قرار بود بنیاد سینمایی فارابی بخشی از هزینه تولید را تامین کند، اما چند روز مانده به آغاز فیلمبرداری از این کار صرف‌نظر کردند و این فیلم را یک پروژه جذاب نمی‌دیدند، درچنین شرایطی از دوستانم کمک گرفتم.»
3 طراح اولیه فیلمنامه: «طرح اولیه فیلم را آقای اصفهانی نوشته بود که من به همراه بهرام توکلی فیلمنامه روز صفر را نوشتیم.»
4 حضور کمرنگ زنان در فیلم: «این فیلم دو بخش جاسوسی و عملیاتی دارد، بخش اول یک شخصیت مهم دارد و بخش دوم که عملیاتی است، اصولا بازیگران مرد حضور داشتند.»
5 موسیقی فیلم: «افشین عزیزی همچنان در‌حال ساخت موسیقی فیلم است و آنچه امروز در این فیلم شنیدید موسیقی انتخابی بود.»
6 نزدیک بودن شخصیت مأمور امنیتی به ابرقهرمان‌های سینمای هالیوود: «علاقه ما این بود که برای شخصیت مأمور از قالب کلیشه سینمای ایران خارج شویم، البته هیچ اغراقی برای این نقش وجود ندارد. این درحالی است که در هالیوود اغراق‌های بسیاری وجود دارد و همه آن را باور می‌کنند، اما چون تماشاچی عادت به چنین شخصیتی در سینمای ایران ندارد آن را اغراق شده می‌داند.»
7 انتخاب ساعد سهیلی: «بهترین انتخاب من برای نقش ریگی، ساعد سهیلی بود و او توانست نقش خود را به‌خوبی ایفا کند. قطعا ساعد، توانایی خوبی در بازیگری دارد و تجربه همکاری‌ای که با وی داشتم این را ثابت کرده است.»
8 واقعیت داشتن داستان فیلم: «داستان فیلم کاملا واقعیت دارد و انگیزه‌ام برای ساخت فیلم این بود که دوست داشتم برای آدم‌هایی که برای امنیت ما تلاش می‌کنند، فیلم بسازم و همچنین نشان دهم این افراد نباید طلبکار باشند چراکه این شغل را خودشان انتخاب کرده‌اند. این فیلم براساس واقعیت و نه تخیل ساخته شده است و شخصیت جدیدی نماینده یک تفکر است که برای دفاع از امنیت کشور تلاش می‌کنند.»
9 مکان حضور تروریست‌ها: «هیچ جایی از فیلم تروریست‌ها را در سیستان‌وبلوچستان نشان نداده است و بیشتر مدارس و محل اردوی تروریست‌ها در پاکستان است.»
10 انتخاب امیر جدیدی: «هرکدام جای من بودید برای این نقش گزینه دیگری جز جدیدی نداشتید و باید بگویم که اگر او قبول نمی‌کرد من این فیلم را نمی‌ساختم.»
11 جداشدن عوامل فیلم در آلمان: «آنچه در برلین رخ داد کاملا درست است و چیزهایی از ما دزدیده شد، اما نمی‌توانم با آبروی آنها بازی کنم و اسم آنها را بیاورم.»
12 سردار سلیمانی در روز صفر: «زمانی که شهید سلیمانی ترور شد ما در آلمان بودیم و نمی‌توانستیم سکانسی از این شهید بزرگوار در فیلم داشته باشیم.»
13 ساعد سهیلی: «خوشحالم که بعد از دو سال دوری از سینما با این فیلم بازگشتم. درواقع یکی از دلایلی که این نقش را بازی کردم تفاوت آن بود نقشی که برای آن کنجکاو بودم و به‌نوعی خود را وکیل این کاراکتر می‌دانم. درواقع برای من مهم بود که بدانم چه اتفاقی برای یک آدم ساده و دستفروش رخ می‌دهد که به چنین شخصیتی می‌رسد.»
14 امیر جدیدی: «در سینمای ما کم پیش می‌آید که چنین نقشی نوشته شود و بی‌شک بسیاری از بازیگران دوست دارند این نقش را بازی کنند و من خوشحالم این نقش را پذیرفتم. تجربه بازی در چنین کاراکتری را نداشتم و باید چیزهای بسیاری یاد می‌گرفتم و امیدوارم به‌خوبی نقش را بازی کرده باشم.»
15 سهیل دانش‌اشراقی، طراح صحنه: «بیشتر لوکیشن‌های فیلم در ایران ساخته شده است و ما تمام تلاش خود را کردیم که به خواسته ملکان که به‌خوبی می‌داند چه‌چیز می‌خواهد، نزدیک شویم. فیلمبرداری روز صفر بیشتر در ایران بود و ملکان به‌خوبی می‌دانست چه چیز می‌خواهد و ما تمام تلاش خود را کردیم تا به آنچه کارگردان می‌خواهد، نزدیک شویم.»
فعالیت‌های یک فیلمنامه‌نویس در سایه به بهانه حضورش در«روز صفر»
بهروز افخمی درباره همکاری‌اش با او در پروژه «روباه» می‌گوید: «یکی از اتفاقاتی که برای من افتاد، همین برخورد مجدد با مرتضی اصفهانی بود و رفاقتی که در طول ساختن فیلم «روباه» شکل گرفت که امیدوارم عمری باشد و ادامه پیدا کند. مرتضی شخصیت تاثیرگذاری است که هم در جنگ بوده و هم در جنگ سردی که طی ۲۵ سال بعد از جنگ به ایران تحمیل شد، حضور فعال داشته است. اما مهم‌تر اینکه این آدم بسیار بااستعداد و خوشفکر است و می‌تواند فیلمنامه‌نویس و فیلمساز توانایی شود. باعث خوشحالی است که اخیرا او در عرصه فیلمسازی بیشتر فعال شده است و به‌تدریج دارد در همان جایگاهی قرار می‌گیرد که پیش از این باید قرار می‌گرفت.»
مرتضی اصفهانی الان دیگر به یک شخصیت شناخته‌شده در حوزه فیلمسازی تبدیل شده است؛ کسی که به قول دوستانش همیشه در حال نوشتن است. او در سی‌وچهارمین و سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم‌های «امکان مینا» و «شبی که ماه کامل شد» توانست نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه شود. امسال مانند سال گذشته که او با پروژه شبی که ماه کامل شد همکاری داشت، با پروژه «روز صفر» همکاری دارد. عبدالمالک ریگی و چگونگی دستگیری‌اش این بار دستمایه سوژه‌ای برای سعید ملکان شده است. او در نشست خبری فیلمش در پردیس ملت گفت: «فیلمنامه اولیه را آقای اصفهانی نوشته است و بعد کاملش کردیم.» در این گزارش به فعالیت مرتضی اصفهانی در سینما پرداختیم.
چند ماه پیش بعد از ساخت سریال «گاندو» مطلبی را در مورد مرتضی اصفهانی منتشر کردیم و در مورد فعالیت‌های او توضیح دادیم و در آن گزارش اشاره‌ای داشتیم به زمانی که فیلم‌های امنیتی وارد سینمای ایران شد و نوشتیم: «داستان حضور نیروهای خاص ایران در سینما به دهه۷۰ و دوران پس از جنگ برمی‌گردد. دهه ۷۰ را از طرفی دهه عشق در سینمای ایران می‌دانند و از طرف دیگر بهترین فیلم‌های دفاع‌مقدس مربوط به همین دوره است. با این حال نکته‌ای که درمورد خصوصیات سینمایی این دهه کمتر به آن توجه شده، ورود قصه‌های امنیتی به فیلم‌های ایرانی است. اکثر این فیلم‌ها بین سال‌های ۷۲ تا ۷۶ و عمدتا توسط کارگردان‌هایی جلوی دوربین رفتند که در ابتدای راه فیلمسازی قرار داشتند.
در این دوران علی فلاحیان، وزیر اطلاعات بود و مصطفی میرسلیم، وزیر ارشاد. معاونت سینمایی وزارت ارشاد هم در دو سال اول تصدی‌گری میرسلیم برعهده مهدی فرید‌زاده بود و در دو سال انتهایی برعهده عزت‌الله ضرغامی. در آن دوران، علی فلاحیان تصمیم ویژه‌ای برای ساخت فیلم‌های سینمایی با موضوعات مرتبط به نیروهای امنیتی وزارت اطلاعات داشت و خود او سال‌ها بعد در مصاحبه‌ای با هفته‌نامه «پنجره»، در اسفندماه سال ۹۳، یعنی همان سالی که وزیر جدید اطلاعات محمود علوی، مجددا ایده فعالیت وزارت اطلاعات در سینما را طرح کرده بود، گفت: «کیمیایی را به یاد ندارم، ولی ما خودمان کارگردان داشتیم و نیازی نبود به کسی کار سفارش بدهیم.» فلاحیان در توضیحی راجع‌به کارگردان‌های مرتبط با وزارت اطلاعات، در همان گفت‌وگو اضافه کرد: «افرادی تربیت کرده بودیم که درس‌خوانده و منابع ما بوده و با ما در ارتباط بودند و به سفارش ما می‌ساختند.»
مرتضی اصفهانی کیست؟
اصفهانی در تنها مصاحبه مکتوبی که تابه‌حال انجام داده، می‌گوید: «مشوق من برای ورود به سینما آقای کیمیایی بود که با فیلم «ضیافت» آغاز شد و از آقای حاتمی‌کیا آموختم که می‌توان «به رنگ ارغوان» ساخت و همیشه به ایشان مدیونم و برای مشورت «بادیگارد» هم افتخار درکنارشان بودن را دارم. بعدها با «روباه» افخمی، «امکان مینا» از کمال تبریزی، «سیانور» شعیبی و «ماجرای نیمروز» در کنار مهدویان بودم.» البته نام او در تیتراژ پایانی فیلم «مرسدس» به کارگردانی مسعود کیمیایی هم آمده است.
از اصفهانی می‌پرسند: «وقتی در پازل عوامل فیلم قرار می‌گیرید نقش شما چیست؟ مشاوره، تغییر فیلمنامه یا نگارش کامل فیلمنامه؟» و اصفهانی پاسخ می‌دهد: «همه موارد صحیح است. البته دامنه این مشاوره در اجرا، بازی‌ها و حتی لباس و صحنه هم ادامه پیدا می‌کرد.» اصفهانی که در نگارش فیلمنامه‌های بعضی سریال‌های تلویزیونی هم نقش داشته، همان‌طورکه در این گفت‌وگو بیان می‌کند، غیر از فیلمنامه، حتی در بحث بازی بازیگران هم دستی بر آتش دارد؛ چنانکه همین اواخر سر صحنه سریال «ترور خاموش» هم حضور داشت. ترور خاموش، سومین همکاری احمد معظمی با مرتضی اصفهانی است. شروع همکاری‌های رسمی و علنی‌شده مرتضی اصفهانی با تلویزیون، به سریال «تعبیر وارونه یک رویا» به کارگردانی فریدون جیرانی برمی‌گردد.
اصفهانی در معرفی خودش می‌گوید: «من یک چریک قبل از انقلاب اسلامی و یک رزمنده جمهوری اسلامی هستم. در اطلاعات عملیات ستاد جنگ‌های نامنظم شهید چمران از ایشان آموختم که نقش اطلاعات در جنگ تا چه میزان تاثیرگذار است... .»
او می‌گوید: «با توجه به علاقه‌ای که به فیلمسازی داشتم، همیشه همه چیز را در ذهنم ذخیره می‌کردم و حالا تلاش می‌کنم تجارب 50 سال مبارزه را در اختیار کسانی قرار دهم که می‌خواهند فیلم بسازند.»
فعالیت مرتضی اصفهانی در سینما از سال ۹۵ به این سو بسیار پررنگ‌تر شد. شاید این پرکاری از طرفی به فرارسیدن دوران بازنشستگی او برگردد و شاید هم به بیشتر شدن روابطش با اهالی سینما مربوط باشد. هرچند اصلی‌ترین عامل را می‌توان عزمی دانست که وزارت اطلاعات از ابتدای روی کار آمدن محمود علوی در پیش گرفت. به‌عبارتی، تصمیم بر ورود این نهاد به فعالیت‌های سینمایی، همچنان‌که در دوره هاشمی‌رفسنجانی بود، اصلی‌ترین عامل در پررنگ‌شدن فعالیت مرتضی اصفهانی و بعضی نام‌های علنی‌نشده است.
نگاه منتقد
مسعود فراستی: به همه سینمای ایران تبریک می‌گویم. این فیلم توانست حق مطلب را با خود سینما ادا کند به‌نظرم این فیلم بهترین فیلم ملی-امنیتی سینمای ایران است و بهترین در کل جشنواره بوده است.
محمدتقی فهیم: روز صفر؛ تقابل جذاب خیر و شر با یک ریگی سوسول است! فیلم روز صفر، یک تریلر سیاسی جاسوسی اکشن خوش‌ساخت است. فیلم تا اندازه‌ای نگه دارنده است که برخی بدبینانه اثر را محصول توانایی‌های سعید ملکان نمی‌دانند، ولی حضور این گریمور سینمای ایران در مقام تهیه‌کننده فیلم‌هایی «چون ابد و یک روز»، «آرایش غلیظ»، «ویلایی‌ها»، «تنگه ابوقریب» و... اتفاقا ثابت می‌کند که بودنش پشت فیلم‌های نامبرده تاثیر لازم را داشته که حالا در اولین تجربه کارگردانی‌اش، چنین پرفروغ ظاهر شده است.
رضا درستکار: مع‌الوصف، فیلم «وقتی که ماه کامل شد»، فیلم بهتر و ماندگارتری نسبت به روز صفر است.
علی نعیمی: روز صفر همه آن چیزی که یک فیلم جاسوسی و سیاسی با ته‌مایه‌های جنایی می‌خواهد، دارد. یک تریلر نفس‌گیر و جذاب است که می‌تواند هر بیننده‌ای را میخکوب کند. داستان عبدالمالک ریگی این‌بار از زاویه‌ای متفاوت به تصویر کشیده شده است و به‌نظر می‌رسد که سعید ملکان در نخستین تجربه کاری خود گام مثبتی برداشته است.
جبار آذین: روز صفر یک فیلم آماتوری و تجربی و با یک امنیتی کلیشه‌ای و ریگی دکوری است که با حمایت بنیاد معلوم‌الحال فارابی تولید شده است. سرمایه این فیلم به‌عنوان دستخوش به یک گریمور که به ضرب پول، لباس نامناسب کارگردانی به تن کرده، اهدا شده است. روز صفر یک فیلم ضدملی با هدف عادی‌سازی ریگی‌ها در جامعه است.
امیررضا مافی: روز صفر می‌خواسته یک فیلم هالیوودی باشد که نمونه‌‌اش در غرب خیلی دیده شده است. با یک داستان مهم واقعی و یک ایجنت قهرمان همه‌فن‌حریف ایرانی که خوش استایل است. ظاهرا فیلم خوش‌قیافه‌ای است، اما وجه دراماتیک ندارد، یک‌دست نیست و ضعف در تمپو و ریتم پشت هیجان مخفی شده است.
بهنام قاسمی: آقای ملکان، یک نیمه ترازو خالی است. اگر ضد قهرمان قصه در سکانسی مفصل سخنرانی کرده و ضمن مطرح‌کردن ایدئولوژی خود، ملت ما را کافر می‌پندارد، پس ایدئولوژی قهرمان قصه که نماینده ملت است، چه می‌شود؟ با این حال، فیلم روز صفر بعد از «شبی که ماه کامل شد»، برای حس زیبای غرور ملی لازم بود حتی اگر کار بزرگ قهرمانان ما به‌سادگی شکستن قلنج گردن انجام نشده باشد.
محمد عطریانفر: روز صفر بدون‌شک نسل جوان را با واقعیت‌هایی که در این کشور گذشته آشنا می‌کند. این فیلم یکی از دغدغه‌های دهه‌های گذشته تاریخ سیاسی و امنیتی ایران بوده و در این فیلم به همت یک قصه جذاب، بخشی از تاریخ معاصر ایران روایت شده است. روز صفر، بسیار بدیع از حادثه دستگیری ریگی رمزگشایی کرد. روز صفر فیلم تاثیرگذاری است؛ فیلمی در ستایش میهن و ایستادگی و ازخودگذشتگی برای کشور. روز صفر پایان بی‌نظیری دارد و زبان حال بسیاری است که برای میهن ایستادگی و جانفشانی کردند.
* نویسنده: عاطفه جعفری، روزنامه‌نگار