به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، برای دستیابی به فناوری‌های نوین و پیشرفت‌های علمی و انجام پژوهش‌های کاربردی ابزار و ملزوماتی نیاز است تا به واسطه آن دستاوردهای علمی و تحقیقاتی محققان و پژوهشگران محقق شود. یکی از این ملزومات، امکان دسترسی محققان به تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته و استاندارد است. به عبارت دیگر، ایجاد شرایطی که محققان بتوانند برای انجام تحقیقات خود، از تجهیزات آزمایشگاهی مدرن و پیشرفته استفاده کنند، ضرورتی است که باید در سیاستگذاری‌های حوزه آموزشی کشور، مدنظر مسئولان قرار گیرد. در کشور ما به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های فراوان برای خرید تجهیزات پیشرفته و ایجاد آزمایشگاه‌های مجهز، اما همچنان به دلیل ناکارآمدی سیستم خدمات‌دهی این آزمایشگاه‌ها، محققان و پژوهشگران عموما با مشکل دسترسی به سرویس آزمایشگاهی مناسب مواجه بوده‌اند. از سوی دیگر، روزبه‌روز و با رشد تقاضا برای استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی، ضرورت اتخاذ تدابیری برای تسهیل این امر دوچندان می‌شود.شاید به همین دلیل است که ایجاد شبکه‌ای جامع از توانمندی‌های آزمایشگاهی کشور در حوزه فناوری‌های پیشرفته و راهبردی، به‌عنوان یک راهکار، در دستور کار معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری قرار گرفت و شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی ایران با هدف هم‌افزایی توانمندی‌های آزمایشگاهی کشور در حوزه‌های مختلف فناوری‌های پیشرفته و راهبردی، از ابتدای تیر سال 1393 فعالیت خود را آغاز کرد.

نگاهی به فعالیت شبکه آزمایشگاهی

طبق تعریف معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، دامنه پوشش این شبکه شامل آزمایشگاه‌های خدماتی است و آزمایشگاه‌های پژوهشی و آموزشی را شامل نمی‌شود. این شبکه علاوه‌بر مراکز آزمایشگاهی زیرمجموعه سازمان‌های دولتی و وزارتخانه‌های مختلف، مراکز آزمایشگاهی بخش خصوصی را نیز در بر می‌گیرد. بخش‌های آزمایشگاهی وابسته به انواع موسسات تحقیقاتی و آموزش عالی اعم از دانشگاه، پژوهشگاه، مرکز تحقیقاتی و مواردی از این دست می‌توانند در این شبکه عضو شده و فعالیت کنند. بهبود کیفی و افزایش کمی خدمات آزمایشگاهی در حوزه‌های فناوری راهبردی و تسهیل در دسترسی پژوهشگران و صنایع کشور به خدمات آزمایشگاهی از مهم‌ترین اهداف این شبکه است و قرار است با جمع‌آوری اطلاعات جامع در مورد تعداد و نوع تجهیزات آزمایشگاهی و پراکندگی آن در سطح کشور امکان استفاده از پژوهشگران را فراهم کند. این شبکه دستورالعملی را برای عضویت مراکز آزمایشگاهی تعریف کرده است که آزمایشگاه‌ها در صورت برخورداری از این شرایط می‌توانند به عضویت این شبکه درآمده و امکانات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند.

فعالیت در 6 زیست‌بوم

درحال حاضر 423 مجموعه آزمایشگاهی با برخورداری از 10 هزار و 559 دستگاه عضو شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری هستند. آزمایشگاه‌های عضو این شبکه در 6 حوزه زیست فناوری، علوم و فناوری‌های شناختی، ‌گیاهان دارویی و طب سنتی، سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی، کشاورزی و محیط‌زیست و صنایع هوای و هوانوردی فعالیت می‌کنند که طبق جدول مذکور در این گزارش تعداد آزمایشگاه‌های فعال در هر حوزه و دستگاه‌‌های مورد استفاده در آن، مشخص است.آنچه با بررسی آمار و ارقام مذکور به دست می‌آید، به نظر می‌رسد مجموعه‌‌ آزمایشگاه‌های عضو شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری محدود و چندان زیاد نیست. اما بی‌شک اگر آماری از تعداد آزمایشگاه‌های موجود در سراسر کشور که هنوز به عضویت شبکه آزمایشگاهی درنیامده‌اند و ظرفیت‌‌ها و تعداد دستگاه‌های موجود، در دست باشد، قطعا شبکه آزمایشگاهی کشور شاهد افزایش ظرفیت‌های خود خواهد بود.

رشد 40 درصدی عملکرد اعضای شبکه

مدیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، اعلام کرده است عملکرد اعضای این شبکه رشد 40 درصدی داشته و این درحالی است که پیش از این، بسیاری از ظرفیت‌های این مراکز بلااستفاده می‌ماند. اما اکنون بیشتر مراکز عضو شبکه با ارتقای خدمات خود توانسته‌اند رضایت 60 درصدی مشتریان را جلب کنند؛ اتفاقی که پیش از این در کشور سابقه نداشت.  نکته جالب توجه اینکه در حال حاضر تعداد مشتریان و مخاطبان این شبکه 35 هزار نفر است که در قالب اعضای باشگاه مشتریان از خدمات طبق این شبکه استفاده می‌کنند. بر این اساس و طبق پیش‌بینی شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی قرار است تا پایان سال جاری تعداد اعضای باشگاه مشتریان به 50هزار نفر برسد. باشگاه مشتریان شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی فضایی است برای معرفی خدمات و تخفیفات ارائه شده حوزه آزمایشگاهی که چند سالی است با عضویت مراکز آزمایشگاهی رونق گرفته است.

 توسعه شبکه آزمایشگاهی

براساس گفته مدیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری، علاوه‌بر بازار داخلی، کشورهای همسایه بازار بسیار خوبی برای ارائه و عرضه خدمات آزمایشگاهی ایران هستند که در صورت بهره‌برداری از این ظرفیت، بستر مناسبی برای توسعه خدمات آزمایشگاهی در کشور فراهم می‌شود. طبق اطلاعات به دست آمده درحال حاضر، در کشورهای همسایه، تعداد قابل توجهی از پژوهشگران فعالیت می‌کنند و متقاضی استفاده از تجهیزات و خدمات آزمایشگاهی ایران هستند. به‌ویژه اینکه شبکه آزمایشگاهی ایران در 6 زیست‌بوم مهم، دارای تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته‌ای است. این امر اهمیت توجه به بازارهای کشورهای همسایه را دوچندان می‌کند. دانشگاه آزاد اسلامی نیز توانست با اتصال به شبکه آزمایشگاهی شبکه آزمایشگاهی معاونت علمی و فناوری علاوه‌بر استفاده از ظرفیت‌های سایر اعضا، موجب رشد ظرفیت‌ها و استفاده حداکثری از تجهیزات مجموعه خود شود.

ارائه بیش از 2 میلیون خدمت آزمایشگاهی

ایران در حوزه تولید علم و شبکه‌سازی رتبه شانزدهم جهان را در اختیار دارد. این جایگاه نشان می‌دهد ایران همچنان فرصت توسعه و رشد علمی را برای رسیدن به جایگاه‌های بالاتر دارد. در این راستا و برای تحقق این هدف ابزارهای مختلفی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها ابزارهایی است که به توسعه دانش و همچنین تولید محصولات دانش‌بنیان کمک می‌کند. ایجاد سامانه‌ای یکپارچه برای ارائه خدمات آزمایشگاهی گسترده نه‌تنها به تولید علم و دانش و پیشبرد اهداف علمی و آموزشی کشور کمک می‌کند بلکه صنعت و به تبع آن اقتصاد کشور را نیز به رونق اقتصادی گره می‌زند.  طبق آمار موجود در سال 97، بیش از دو میلیون و 200 هزار خدمت آزمایشگاهی به پژوهشگران و صنعت کشور ارائه شده است. سابقه 15 ساله شبکه آزمایشگاهی، 10 سال فعالیت شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو و پنج سال شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، نشان از توسعه روزافزون شبکه آزمایشگاهی کشور است. البته بدیهی است سرمایه اصلی برای توسعه شبکه آزمایشگاهی کشور، منابع انسانی آن است که امید است سیاستگذاران کشور با بهره‌گیری درست از این سرمایه‌های انسانی و ارائه خدمات مناسب، امکان رشد و توسعه را فراهم کنند.

دسترسی به یک بازار بزرگ

رضا اسدی‌فرد، مدیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به ضرورت و اهمیت توسعه شبکه‌‌های آزمایشگاهی در کشور می‌گوید: «هرچه تعداد آزمایشگاه‌های عضو شبکه بیشتر باشد، دسترسی مشتریان شبکه که اغلب اساتید و دانشجویان دانشگاه‌ها هستند، به خدمات آزمایشگاهی نیز بهتر و آسان‌تر می‌شود. درواقع افراد هم از نظر دسترسی جغرافیایی، امکان استفاده از آزمایشگاه‌های نزدیک‌تر را پیدا می‌کنند و هم از نظر تنوع خدمات به خدمات بیشتری دسترسی خواهند داشت. مضاف‌بر این برای افزایش کیفیت و کاهش قیمت رقابت بیشتر خواهد شد.»

به گفته وی برای آزمایشگاه‌ها هم دو مزیت عمده وجود دارد؛ نخست آنکه با عضویت در شبکه برای حدود ۷۰ هزار مشتری حقیقی (افراد) و حقوقی (شرکت‌ها) شبکه معرفی خواهد شد و قطعا بازار بزرگ‌تری برایشان به وجود خواهد آمد. دوم اینکه از حمایت متنوع شبکه برای توانمندسازی مراکز عضو بهره‌مند خواهند شد؛ مثل آموزش اپراتور تجهیزات، استانداردسازی و کالیبراسیون، نرم‌افزارهای آزمایشگاهی، تعمیر و نگهداری تجهیزات و خرید تجهیزات جدید. وی می‌افزاید: «رشد 40 درصدی عملکرد اعضای شبکه بیشتر در زمینه حجم خدمات ارائه‌شده و درآمد حاصل از ارائه خدمات بوده است.»